Produkt Krajowy Brutto (PKB) to wielkość wytworzonej w ciągu danego roku produkcji przy wykorzystaniu czynników wytwórczych zlokalizowanych na obszarze danego kraju niezależnie od własności tych czynników wytwórczych.

Wyodrębnić można trzy metody wyznaczania PKB:

  • pomiar wielkości produkcji,
  • pomiar wielkości dochodów,
  • pomiar wielkości wydatków.

Metoda opierająca się na pomiarze wielkości produkcji polega na oszacowaniu wartości wszystkich wytworzonych w danym okresie dóbr i usług finalnych w gospodarce, czyli produktów nabywanych przez ostatecznych użytkowników. Przy wyliczaniu wielkości PKB za pomocą tej metody nie można wziąć pod uwagę wartości dóbr pośrednich, czyli dóbr częściowo wytworzonych, stanowiących w procesie produkcji nakład do stworzenia innych dóbr. Przez to unika się niebezpieczeństwa podwójnego ujmowania tych samych wielkości produkcji (raz jako dobro pośrednie, drugi raz jako element dobra finalnego).

W praktyce wielkość PKB przy wykorzystaniu tej metody uzyskuje się poprzez obliczenie wartości dodanej produkcji w gospodarce. Wartość tą oblicza się poprzez odjęcie od wartości wyprodukowanych w danym przedsiębiorstwie dóbr finalnych sumy nakładów czynników wytwórczych, które zużyte zostały przy produkcji tych dóbr. Globalna wielkość wartości dodanej brutto w gospodarce w danym roku stanowi wielkość PKB.

Pomiar wielkości dochodów jako metoda wyznaczania wartości PKB polega na zsumowaniu dochodów wszystkich właścicieli czynników wytwórczych. Dochody te obejmują płatności za pracę, ziemię i kapitał, a w szczególności:

  • wynagrodzenia za pracę,
  • dochody właścicieli kapitału (np. z tytułu dzierżawy ziemi),
  • dochody z oprocentowania kapitału netto,
  • dochody jednostek gospodarujących.

Wielkość PKB wyznacza się poprzez zsumowanie dochodów czynników wytwórczych z uwzględnieniem zysków przedsiębiorstw.

Natomiast wyznaczanie wielkości PKB przy wykorzystaniu pomiaru wielkości wydatków polega na zsumowaniu wielkości wszystkich wydatków ponoszonych przez gospodarstwa domowe, sferę przedsiębiorstw oraz instytucje państwowe i terytorialne na obszarze danego kraju w określonym czasie.

W przypadku gospodarki zamkniętej (nie prowadzącej wymiany gospodarczej z zagranicą) do najważniejszych kategorii wydatków uwzględnianych przy wyznaczaniu PKB należą:

  • wydatki gospodarstw domowych:
    • na dobra bieżącej konsumpcji,
    • na dobra trwałe,
    • na usługi,
  • wydatki przedsiębiorstw:
    • na inwestycje,
    • na tworzenie majątku trwałego,
    • zmiana poziomu zapasów w przedsiębiorstwie,
  • wydatki publiczne:
    • zakupy rządu centralnego oraz władz lokalnych.

Produkt Narodowy Brutto (PNB) to wielkość całkowitych dochodów uzyskanych przez obywateli i podmioty z danego kraju przy wykorzystaniu należących do nich czynników produkcji, niezależnie od kraju, w którym te czynniki wykorzystano. Miernik PNB może być wykorzystywany do charakterystyki gospodarek otwartych, w których odnotowuje się zjawisko handlu zagranicznego.

Wielkość PNB wyznacza się poprzez dodanie do PKB wartości dochodów netto z własności za granicą (Dn):

PNB = PKB + Dn

gdzie:

Dn (dochód netto z własności za granicą) stanowi różnicę pomiędzy dochodami z własności uzyskiwanymi za granicą a dochodami z własności zapłaconymi zagranicy.

Mierniki PKB oraz PNB można ujmować w dwóch rodzajach cen:

  • w cenach rynkowych - cenach obowiązujących w danym okresie na rynku, zawierających podatki pośrednie, czyli podatki naliczane od zawieranych transakcji (np. podatek VAT, cło, akcyza),
  • w cenach czynników wytwórczych - cenach rynkowych pomniejszonych o podatki pośrednie, czyli cenach otrzymywanych przez producentów po zapłaceniu przez nich podatków pośrednich.

Można zatem określić następujące relacje:

PKB (w cenach czynników produkcji) = PKB (w cenach rynkowych) - podatki pośrednie

oraz

PNB (w cenach czynników produkcji) = PNB (w cenach rynkowych) - podatki pośrednie