Plan pracy:

  1. Różnice pomiędzy rolnictwem tradycyjnym a ekologicznym.
  2. Przykłady działań powodujących obecnie wymieranie różnych gatunków.
  3. Zwierzęta wymarłe na skutek działalności ludzkiej.
  4. Czerwona Księga.
  5. Najstarszy, największy, najmłodszy, Tatrzański, Słowiński Park Narodowy w Polsce - krótka charakterystyka (nazwa, logo, przedstawiciele flory i fauny - kilka przykładów).

Różnice pomiędzy rolnictwem tradycyjnym a ekologicznym:

Rolnictwo to najstarsza i najbardziej podstawowa dziedzina gospodarki. To materialna wytwórczość mająca za główny cel dostarczyć ludziom żywność do konsumpcji bezpośredniej, bądź też przetworzyć ją w zakładach spożywczego przemysłu w celu wyprodukowania przeróżnych przemysłowych surowców (np. włókien roślinnych i zwierzęcych, używek, surowych skór) zaspokajających ludzkie potrzeby nie związane z żywnością.

Tymczasem rolnictwo ekologiczne (inaczej alternatywne lub organiczno- biologiczne) jest zupełnym przeciwieństwem tradycyjnego rolnictwa. Dopuszczone w nim są przeróżne typy gospodarowania, natomiast chemiczne środki są znacznie ograniczone lub zupełnie pominięte. Celem jego jest wyprodukowanie zdrowej żywności przy jak najbardziej zminimalizowanym skażeniu środowiska.

Porównanie rolnictwa konwencjonalnego (tradycyjnego) z ekologicznym (alternatywnym):

ROLNICTWO

TRADYCYJNE

EKOLOGICZNE

Wykorzystanie energii pochodzącej z kopalin.

Wykorzystanie energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych.

Możliwość sterowania określonymi uprawami.

Możliwość sterowania całym gospodarstwem.

Eksploatowanie aż do doprowadzenia do degradacji.

Ochrona krajobrazu.

Produkcja ze średnią jakością biologiczną.

Produkcja z wysoką jakością biologiczną.

Przechowalnicza jakość - zła.

Przechowalnicza jakość - dobra.

Maksymalizacja plonów.

Plony optymalne.

Nieskoordynowana z istniejącymi warunkami produkcji oraz środowiska intensywność i obszar gospodarowania.

Optymalne w odniesieniu do środowiska obszar gospodarstwa oraz agrotechnika.

Specjalizacja oparta na ekonomicznej kalkulacji.

Specjalizacja jest dopuszczalna do funkcjonowania gospodarstwa w sposób prawidłowy.

Chemizacja w znacznym stopniu (mineralne nawozy, syntetyczne, sztuczne regulatory wzrostu).

Ograniczona lub zupełnie zaniechana chemizacja.

Mechanizacja w celu ułatwienia pracy.

Mechanizacja, która dostosowana jest do potrzeb zwierząt i roślin oraz warunków glebowych.

Prowadzi do skażenia środowiska.

Chroni glebę i wody.

Uzyskiwana jakość jest przypadkowa.

Produkcja produktów o najwyższej jakości.

Przykłady działań powodujących obecnie wymieranie różnych gatunków:

Populacja znacznej ilości gatunków zwierząt gwałtownie się zmniejsza, dzieje się to na wszystkich geograficznych szerokościach, a głównymi przyczynami jest dewastacja naturalnego środowiska oraz polowania.

Niewątpliwie to człowiek (i jego działalność) spowodował wymarcie różnych gatunków w odległej oraz w całkiem niedawnej przeszłości. Niestety, w przeciągu ostatnich 400 lat nienaturalnie szybko podwyższyło się tempo, z jakim ten proces zachodzi. Spowodowane było to bardzo gwałtownym przyrostem ludzkiej populacji, której liczebne maksimum jest przewidziane na koniec wieku XXI. Podejmowane wysiłki, mające na celu powstrzymanie tempa naturalnego przyrostu ludności na świecie, mogą się powieść, wtedy liczba ludności może osiągnąć poziom około 10 - 11 miliardów, natomiast, jeśli nie udadzą się te działania, wzrośnie ona aż do poziomu 15 miliardów. Z tego płynie jeden wniosek, a mianowicie taki, że najbliższe stulecie upłynie całej rzeszy głodnych ludzi na próbie znalezienia dostępu do pokarmowych zasobów świata, bo te kurczą się nieustannie. Oznaczać to będzie ciężkie czasy dla wszelkiego typu parków narodowych, rezerwatów przyrody oraz innych chronionych obszarów, ponieważ znajdujące się tam zasoby będą dla bezrolnych chłopów, kłusowników, czy po prostu wszystkich zgłodniałych wielce łakomym kąskiem. Najpoważniejszym chyba wyzwaniem wieku XXI stanie się utrzymanie integralności rezerwatów przyrody i lasów, z nadzieją na zatrzymanie zwiększającej się fali ginięcia gatunków.

Kogo i co można obarczyć winą za ten kryzys? Naukowcy wskazują na następujące przyczyny wzrastającego tempa wymierania gatunków: międzynarodowy handel zwierzętami, łowienie ryb z użyciem takli, niszczenie siedlisk. Dodatkowo cały czas budowane są w dziewiczych lasach nowe drogi służące do transportowania drewna, przez co coraz łatwiejszy jest dostęp ludzi do żyjących dziko zwierząt, które to w przeszłości mogły żyć sobie w spokoju na zupełnie niedostępnych terenach. Teraz są one zabijane i zjadane. W momencie zbyt intensywnego ich zabijania, poszczególne gatunki mogą zanikać. Specjaliści ostrzegają, iż taka sytuacja może zagrażać również człowiekowi. Według Davida Bracketta, przewodniczącego Komisji ds. Przetrwania Gatunków, która działa w IUCN, wyniszczając gatunki dokonujemy jednocześnie ingerencji w podtrzymujące ludzkie życie systemy. Ograniczając biologiczną różnorodność Ziemi tylko do zoologicznych ogrodów, nie ocalimy naszej planety. Niszczenie naturalnego środowiska jest główną przyczyną wymierania różnych gatunków. Ludność świata dynamicznie przyrasta, dlatego zagospodarowuje się wciąż kolejne tereny, będące wcześniej schronieniem dzikich zwierząt.

Ilustrującym dobrze tę sytuację przykładem może być los, jaki spotyka deszczowe lasy tropikalne. W lasach tropikalnych zgromadzona jest przynajmniej połowa, bądź też jak twierdzą niektórzy naukowcy nawet i 90%, wszystkich istniejących gatunków zwierząt i roślin, które zamieszkują Ziemię. Wyrąbywanie lasów oraz stosowane metody uprawiania ziemi powodują, że w Afryce Zachodniej dżungla ogałacana jest z najwspanialszych drzewostanów. Na Półwyspie Indyjskim w wyniku wylesiania doszło do zmiany klimatu, ponieważ opady deszczu na niektórych obszarach zmniejszyły się, natomiast na innych bardzo często pojawiają się powodzie. Drzewa są wycinane przez ludzi, aby przygotować grunt pod uprawy, tymczasem wtedy wymierają rośliny, owady, gady, ptaki i ssaki z tych terenów. Prof. Edward Wilson (wykładający na Harvard University) ocenił, że każdego roku ginie 1% tropikalnych lasów, a to ostatecznie doprowadzi do unicestwienia tysięcy gatunków. Jest nawet obawa, że wiele z tych gatunków zostanie zgładzone jeszcze zanim nada się im naukowe nazwy. Stuart Pimm (Uniwersytet Stanu Tennessee) doszedł do następującego wniosku (opublikowanego w czasopiśmie "National Geographic") na podstawie przeprowadzonych obliczeń, że 1100 gatunków ptaków, co stanowi 11% z ich całkowitej liczby na całej kuli ziemskiej (10 000), obecnie jest praktycznie na krawędzi totalnej zagłady. Mało prawdopodobnym jest, by większość z tych 11% gatunków żyła jeszcze długo po skończeniu się XXI wieku. Niedawno temu pewna grupa botaników stwierdziła, że wyginięcie grozi jednej ósmej roślin. Co gorsza, nie dotyczy się to tylko gatunków wyspiarskich, czy z lasów deszczowych, bądź też wyłącznie ptaków lub imponujących ssaków, lecz zagrożone jest zarówno wszystko, jak i wszędzie. Na całej kuli ziemskiej wymieranie gatunków osiągnęło rozmiary epidemii. Smutne jest to, że często chciwość niweczy wszelkie szczere wysiłki mające na celu zachowanie bogactwa natury.

Zwierzęta wymarłe na skutek działalności ludzkiej:

Do najbardziej znanych wymarłych gatunków należą:

  • Tur (nazwa łacińska: Bos primigenius)

Było to zwierzę niezwykle silne i dość agresywne. Tur ważył od 600 do 800 kilogramów. Jeśli chodzi o jego sylwetkę, to cechował się muskularnym karkiem oraz dość masywnym przodem. Jego typowym siedliskiem w Polsce były liściaste oraz mieszane lasy, jednak został wyparty przez człowieka do puszcz, będących trudno dostępnymi siedliskami.

Tur był najcenniejszą zwierzyną łowną, więc jako "zwierzę patriarchalne" był otoczony specjalną opieką i ochroną królów polskich. Tylko monarcha miał wyłączny przywilej polowania na niego. Królewscy nadzorcy oraz należący do specjalnej łowieckiej służby członkowie mieli w obowiązku otoczyć opieką znikające stada turów oraz przedkładać dokładne raporty o ich stanie. Archiwalne zapiski poświadczają, że w wieku XIV oraz XV tury pojawiały się jedynie w rejonie Mazowsza oraz prawdopodobnie na południu Lubelszczyzny. Wiek XVI ograniczył już ich zasięg tylko do lasów sochaczewskich, czyli do dość rozległego fragmentu historycznie słynnych środkowoeuropejskich lasów. W połowie wieku XVI populacja turów składała się jedynie z 50 osobników. Jej liczebność malała stopniowo wraz z upływem czasu, także zajmowany areał kurczył się. Polskie archiwalne zapisy z końca wieku XVI informują, iż rozluźniła się nadzorcza dyscyplina w już ostatniej istniejącej ostoi turów. Proces wyginięcia przyspieszyły też zakaźne bydlęce choroby oraz brak odpowiedniej opieki nad osobnikami młodymi. Na początku XVII wieku przeprowadzono lustracje, które wykazały, iż ostatnim miejscem, w którym wtedy jeszcze żyły tury, była Puszcza Jaktorowska. Zupełnie ostatni okaz tego zwierzęcia (krowa) padł w 1627 roku, śmiercią naturalną.

Zasadniczymi przyczynami wyginięcia były: kłusownictwo, polowania, rozwój osadnictwa i wycinanie puszcz.

  • Tarpan (nazwa łacińska: Equus przewalskii gmelini)

Zwierzę to odznaczało się budową ciała drobną oraz lekką, wzrostem niskim (w kłębie tarpan osiągał wysokość około 1,35 metra), głową z szerokim czołem oraz miało umaszczenie sino-szare. Konie te były bardzo płochliwe i szybkie, przez co trudne w ujarzmieniu. Słynne były z ogromnej wytrzymałości na fizyczny wysiłek, surowy klimat oraz ze względu na dużą odporność na różne choroby. Tarpany zamieszkiwały otwarte i półotwarte tereny, głównie stepy oraz lasostepy, ich występowanie w lasach tłumaczone jest wynikiem presji ze strony człowieka. Obszar życia tych koni w średniowieczu został ograniczony do środkowoeuropejskich lasów, natomiast schyłek tego okresu przyniósł zawężenie terenów ich występowania jedynie do puszczy: wschodniej Polski, Prus Wschodnich, Litwy, Białorusi, Ukrainy i Rosji.

Od XV do XVIII wieku całe stada tarpanów były trzymane - jako niezwykle już rzadka zwierzyna - w zwierzyńcach należących do dostojników, takich jak wielcy mistrzowie krzyżaccy pod Malborkiem, książę Witold w Trokach lub hetman wielki koronny Jan Zamojski koło Zamościa. Na terenach polskich tarpany żyły najdłużej na obszarze Puszczy Białowieskiej, notowano je tam jeszcze w roku 1728. W końcu wieku XVIII odłowiono w tamtych rejonach ostatnie osobniki i przewieziono do należącego do Zamojskich zwierzyńca na Roztoczu, gdzie przetrwały aż do początkowych lat wieku następnego. W 1806 roku zlikwidowano zwierzyniec, a tarpany rozdano okolicznym chłopom. Ci zaś skrzyżowali je z domowymi końmi i w ten sposób powstała prymitywna rasa tak zwanych koników polskich. W XX wieku (na początku) wykupiono te mieszańce koni, które miały najbardziej pierwotne cechy i przewieziono w 1936 roku do Białowieży, gdzie podjęto próbę przynajmniej częściowej rekonstrukcji tego gatunku. Chów wsobny oraz staranna selekcja były podstawą tego eksperymentu, który ostatecznie doprowadził do uzyskania w 1939 roku czterdziestu żyjących półdziko koni z typu tarpan. Ale II Wojna Światowa spowodowała, że ostatecznie zaginał po nich ślad. W roku 1955 ponownie spróbowano zrekonstruować ten gatunek, tym razem w zlokalizowanym koło Popielna ośrodku hodowlanym. W rezerwacie, który jest w okolicy Popielna i jeziora Śniardwy, znajduje się największa hodowla tarpanów, żyjących w półwolnym stanie.

Głównymi przyczynami wyginięcia tych koników były: nagminne kłusownictwo, polowania, odłowy mające na celu ich udomowienie ich, kojarzenie ich z domowymi końmi, a także brak zapewnionej spokojnej życiowej przestrzeni.

  • Dront dodo (nazwa łacińska: Raphus cucullatus)

Był to duży, nie potrafiący latać ptak. Występował na Mauritiusie, wyspie leżącej na wodach Oceanu Indyjskiego. W 1685 roku, tuż po odkryciu ich, doszczętnie wytępiono ten gatunek ptaka. Przyczyniły się do tego między innymi domowe zwierzęta, które przywieziono z Europy, a które to bardzo chętnie pożywiały się jajami oraz pisklętami dodo.

Innymi, może nieco mniej znanymi, gatunkami wymarłymi są między innymi:

  • Alka olbrzymia - ptak, na którego polowano z uwagi na mięso i piór, używanych do zdobienia kapeluszy i wypychania kołder.
  • Moa - ptak z Nowej Zelandii, który żył długo, lecz za wolno się rozmnażał. Wyginął, ponieważ polowano na niego, wycinano lasy, w których żył.
  • Gołąb wędrowny - stanowił on 25 - 40% populacji ptaków w USA, były ptakami stadnymi. Wymarły, ponieważ wymagały dużej ilości lasów mieszanych, a te były wycinane, polowano na nie.
  • Papuga karolińska
  • Zebra równikowa
  • Antylopa niebieska
  • Struś madagaskarski

Czerwona Księga:

Stanowi ona rejestr życia, które jest zagrożone. Zawiera w sobie listę gatunków roślin i zwierząt, które giną, razem z dokładnym ich opisem oraz mapami rozmieszczenia. Określony jest w niej stopień zagrożenia dla poszczególnych gatunków, a także rzadkość występowania ich, jak również stosowane w chwili obecnej i proponowane na przyszłość sposoby ochrony.

W Polsce Czerwona Księga Zwierząt została opracowana w roku 1992, natomiast Czerwona Księga Roślin - w roku 1993. Z ramienia Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody oraz Jej Zasobów (skrót: UICNR) powołana została w roku 1949 komisja ochrony wymierających gatunków. Opracowuje ona spisy zwierząt, które giną, zajmuje się badaniem przyczyn ich wymierania oraz poszukuje sposobów na ich ocalenie. Dzięki pracy komisji w 1949 roku opracowano pierwszą światową listę zwierząt, które są bliskie wyniszczeniu. W roku 1962 wydano międzynarodową "Czerwoną księgę danych", a w niej opisane zostało jakieś 300 gatunków. Zostały one umieszczone na oznaczonych różnymi kolorami kartach, w zależności od stopnia ich zagrożenia. Kolorem czerwonym oznaczono lawirujące na skraju zagłady, stąd też pochodzi nazwa dla księgi. Tymczasem na przykład karty w kolorze zielonym oznaczały gatunki, które udało się ze stanu im zagrażającego wyprowadzić. Księgę tą stale się aktualizuje i uzupełnia. Zakład Ochrony Przyrody oraz Zasobów Naturalnych podlegający krakowskiemu PAN opracował "Polską Czerwoną Księgę Zwierząt", która się również nieustannie powiększa.

W trakcie trwania ostatnich czterech, czy pięciu stuleci w Polsce wymarło, bądź też wycofało się od 11 do 15 gatunków. Trwałą stratą poniesioną przez światową faunę było wyginięcie tarpana i tura. Pozostałe gatunki, pomimo że nie występują już w Polsce, można by teoretycznie odnowić. Pomiędzy gatunkami, które przetrwały, aż czterdzieści jest skrajnie zagrożonych i praktycznie każda chwila może przynieść ich zagładę całkowitą. Gatunkami tymi są następujące: ssaki - foka szara, nocek orzęsiony, podkowiec mały, morświn, świstak, norka europejska, żbik; ptaki - orzeł włochaty, orlik grubodzioby, sokół wędrowny, głuszec, pustułeczka, nagórnik, pomurnik, żołna, puszczyk mszarny, rybitwa popielata, rybitwa białowąsa, bekasik, kulon, dubelt, brodziec leśny, biegus zmienny, ostrygojad, drop; gady - wąż Eskulapa, jaszczurka zielona, żółw błotny; ryby - skrzelopływka bagienna, koza złotawa, łosoś europejski; bezkręgowce - kniejowiec sudecki, nadobnica alpejska, modraszek gniady, modraszek rozchodnikowiec, niepylak Apollo, zieleńczyk globularia.

Bardzo prawdopodobnym jest, że część tych zwierząt, na przykład drop, skrzelopływka bagienna, czy norka europejska, już na terenach Polski wyginęły. Chyba w najbardziej dramatycznej sytuacji znajduje się nietoperz jaskiniowy, a także duże ptaki związane ze stepowymi i bagiennymi siedliskami oraz mokradłami. Zdecydowana większość z tych zwierząt potrzebuje nie tylko prawnej ochrony oraz pozostawienia w spokoju, ale również czynnej ochrony, wiążącej się z nakładami finansowymi i dobrze zorganizowanymi działaniami, opartymi na odpowiedniej wiedzy biologicznej i ekologicznej tyczącej się tychże gatunków. Kilkanaście znajdujących się w polskiej wersji Czerwonej Księgi gatunków zalicza się także do jednych z najbardziej zagrożonych na terenie Europy.

"Polska Czerwona Księga Zwierząt" nie zawiera zwierząt, którym obszar występowania oraz liczebność gwałtownie się zmniejszyła, lecz nadal są jeszcze stosunkowo częste oraz szeroko rozpowszechnione. Gatunkami takimi są np.: bocian biały, bocian biały, głowacz białopłetwy, rozpiór, grzebiuszka ziemna, rak stawowy, rak rzeczny, minog Władykowa, minog rzeczny, lipień, certa, strzebla potokowa, brzana, brzanka, troć jeziorna, troć wędrowna, kumak nizinny, gniewosz plamisty, podróżniczek, gołąb siniak, zimorodek, brodziec krwawodzioby, przepiórka, cietrzew, jarząbek, pustułka, krogulec, jeleń. W europejskiej skali uznane są one za zagrożone w stopniu poważnym.

"Polska Czerwona Księga Zwierząt" zawiera dane uzmysławiające, że istnienie sporej liczby gatunków jest w zasadzie ograniczone do jednej, bądź najwyżej kilku ostoi wyspowych. Przykładowo bekasik, dubelt lub bekas najprawdopodobniej gnieżdżą się jedynie na Biebrzańskich Bagnach. Tutaj znajdują się również nieliczne lęgowe stanowiska wielu pięknych i cennych gatunków, takich jak: orlik grubodzioby, błotniak zbożowy, kulik wielki, batalion, kureczka kropiatka, sowa błotna, rybitwa białoskrzydła, rożeniec. Puszcza Białowieska ma niezwykle ważną rolę, ponieważ stanowi ostoję dla żubra, a także: ryjówki średniej, zająca bielaka, dzięcioła białogrzbietego, dzięcioła trójpalczastego, sóweczki, włochatki, puszczyka mszarnego, orła włochatego, orlika grubodziobego.

Nie jest wystarczające tylko objęcie prawną ochroną, bądź też umieszczenie w czerwonej księdze jakiegoś gatunku. Konieczne jest też, by zwierzęta żyły w odpowiednim środowisku, czyli np. żubry i rysie w prastarej puszczy, łososie i pstrągi w krystalicznie czystym strumieniu. Tymczasem powszechnie są stosowane w rolnictwie, sadownictwie, leśnictwie środki chemiczne, a przemysł poważnie zatruwa środowisko naturalne. Niedawno przeprowadzono ekologiczne badania i stwierdzono, że czynniki te przyczyniają się spadku liczebności 150 gatunków spośród 344 objętych obserwacją. Ogromny negatywny wpływ ma także: mechanizacja prac polowych i leśnych, powstawanie monokultur na sporych obszarach, wyrąb lasów, kłusownictwo, wandalizm, zmasowana turystyka.

W chwili obecnej najbardziej zagrożonymi gatunkami są wyspecjalizowane zwierzęta, czyli potrafiące przeżyć jedynie w pewnych specyficznych warunkach, takich jak: bagna, torfowiska, stare drzewostany lub też zajmujące najwyższe troficzne poziomy, np. duże drapieżniki, czy nietoperze.

Znaczna grupa lądowych zwierząt, przeważnie gady i płazy, ginie na ulicach pod kołami samochodów. Ryby lub inne wodne zwierzęta przeważnie wymierają na skutek skażenia oraz zanieczyszczenia wód, jak również odprowadzania z elektrociepłowni podgrzanych wód. Wędrowne ryby, np. łosoś, napotykają na dodatkową przeszkodę, która uniemożliwia im dotrzymanie swojego prawidłowego cyklu rozwojowego, pod postacią zapór i progów wodnych nie posiadających funkcjonujących przepływek, jak np. na zaporze na Wiśle we Włocławku. Owadom, poza chemizacją, szkodzi wyrąb starych drzewostanów, a także zarastanie oraz zalesienie łąkowych siedlisk, jak również może je wyniszczyć kolekcjonerstwo.

Najstarszy park narodowy w Polsce - Białowieski PN (Białowieża):

Położenie, powierzchnia oraz historia.

Położenie Białowieskiego PN - wschodnia część Polski, województwo podlaskie, przy granicy białoruskiej. Park zajmuje centralną część Puszczy Białowieskiej, czyli najbardziej naturalnego leśnego kompleksu występującego na europejskim niżu. Powierzchnia parku została powiększona o 5 tysięcy hektarów w roku 1996 i obecnie wynosi ona 10 502 hektary, przy czym ścisły rezerwat, będący najstarszą częścią parku, zajmuje 4747 hektarów, 48 hektarów zajmuje Park Pałacowy, a 274 hektary przeznaczone jest dla Ośrodka Hodowli Żubrów. Leśne ekosystemy zajmują więcej niż 90% powierzchni parku. Jego historia sięga roku 1921, ponieważ wtedy to zostało utworzone leśnictwo "Rezerwat". Następnie w roku 1932 zyskało ono nazwę "Parku Narodowego w Białowieży". Ostatecznie rok 1947 przyniósł reaktywację obiektu pod postacią Białowieskiego Parku Narodowego. W roku 1977 UNESCO uznało Białowieski PN za światowy rezerwat biosfery, natomiast w roku 1979 został on uznany za pierwszy i zarazem jedyny polski obiekt przyrodniczy Dziedzictwa Światowego, a w roku 1992 również przyległa do Białowieskiego PN część białoruskiego "Białowieżskaja Puszcza" poszerzyła jego granice. Dzięki temu obszar ten stał się transgranicznym polsko- białoruskim Obiektem Dziedzictwa Światowego. Parkowi przyznano Dyplom Europy w roku 1997.

Roślinność.

Na florę parku składa się jakieś 4500 gatunków, z czego jest 728 gatunków roślin naczyniowych, 277 gatunków porostów oraz więcej niż 3000 gatunków grzybów. Szczególnie rzadkimi roślinami parku są między innymi: fiołek bagienny, turówka wonna, arnika górska, kosaciec syberyjski, pełnik europejski. Na terenie parku znajduje się 40 roślinnych zbiorowisk, przeważają wśród nich zbiorowiska leśne. Dominują pośród nich typowe oraz niskie grądy, rzadziej pojawiają się bory mieszane oraz łęgi. Niewielka powierzchnia zajmowana jest przez bory świeże oraz bagienne. Rezerwat Ścisły to obszar, któremu warto poświęcić szczególną uwagę. Na jego terenie w zasadzie od roku 1921 nie były wykonywane żadne leśne prace. Dane inwentaryzacyjne pochodzące z roku 1991 pokazują, iż tamtejsze drzewostany mają przeciętny wiek wynoszący 126 lat, przy czym średnio w Polsce wynosi on 54 lata. Puszczańskie drzewa mają imponujące rozmiary oraz wiek. Zdarzają się tu nawet ponad 52 metrowe świerki, natomiast najstarsze dęby liczą sobie nawet więcej niż cztery stulecia. Niektóre okazy stały się wręcz legendarne, m.in. Dąb Jagiełły, powalony przez wiatr w wieku około 500 lat w roku 1974.

Zwierzęta.

Bogata jest fauna parku, złożona z mniej więcej 10 tysięcy gatunków, ale przeważają wśród nich bezkręgowce. Owady są najliczniejszą grupą, liczącą około 8500 gatunków. W każdej z grup dużo jest rzadkich, bądź objętych gatunkową ochroną gatunków. Na terenie parku gnieździ się jakieś 120 gat. Ptaków, 7 gatunków gadów, 12 gatunków płazów. Żubr stanowi symbol parku. Ostatnie żyjące wolno żubry wyginęły w Białowieskiej Puszczy w roku 1919. Gatunek ponownie sprowadzono na teren parku w 1929 roku. W chwili obecnej wolnościowe stado zamieszkujące polską część Puszczy liczy jakieś 250 sztuk. Na obszarze parku występują 44 gatunki ssaków, w tym między innymi: wilki, rysie, żubry i bobry.

Największy park narodowy w Polsce - Biebrzański PN (Osowiec):

Położenie oraz powierzchnia.

Biebrzański PN utworzono w roku 1993. Położenie - północno-wschodnia Polska, województwo podlaskie. Jest on największym polskim parkiem narodowym o powierzchni 59223 hektarów. Równocześnie park otacza otulina zajmująca powierzchnię 66824 hektarów. Leśne obszary zajmują teren 15547 hektarowy, grunty rolne to 18181 hektarów, natomiast nieużytki, a w rzeczywistości będące najbardziej wartościowymi ekosystemami słynne Biebrzańskie Bagna, stanowią 24604 hektara. Ścisłą ochroną objęto powierzchnię 3936 hektarów - Czerwone Bagno. Z uwagi na unikalne na skalę europejską bagienno-torfowe tereny, jak również na zróżnicowaną faunę, szczególnie świat ptaków, który jest bardzo bogaty, umieszczono park na liście chronionych przez konwencję RAMSAR obszarów.

Roślinność.

Roślinna szata parku cechuje się bardzo dużą różnorodnością, a także naturalnością w wysokim stopniu oraz obecnością wielu dość rzadkich gatunków. Warunki sprzyjają rozwojowi roślin północnego pochodzenia oraz glacjalnych reliktów, które to reprezentuje 17 gatunków naczyniowych roślin, np.: brzoza niska, wierzba lapońska, wełnianeczka alpejska, gnidosz królewski, skalnica torfowiskowa, turzyca strunowa oraz mszaki - 8 gatunków, np.: skorpionowiec brunatny, mszar nastroszony. Dotychczasowo stwierdzono w dolinie rzeki Biebrzy występowanie aż 872 gatunków naczyniowych roślin, przy czym 67 z nich jest prawnie objęte gatunkową ochrona, natomiast 9 z nich zawiera w sobie Polska Czerwona Księga Roślin, określając je jako ginące, bądź też poważnie zagrożone wyginięciem gatunki, a są to m.in.: wierzba borówkolistna, wełniaczka alpejska, fiołek torfowy, szachownica kostkowata. Zebrane dotychczas na mokradłowych siedliskach doliny Biebrzy dane pokazują, że występuje tu ponad 60 roślinnych zespołów, przy czym zawierają się w tym prawie wszystkie spotykane w naszym kraju zbiorowiska siedlisk bagiennych, torfowych i wodnych. Szczególnie cenną jest spora grupa turzycowo-mszystych oraz mechowiskowych zbiorowisk, gdzie można licznie spotkać zanikające w pozostałych częściach kraju gatunki. Borealne wpływy klimatyczne przejawiają się tu obecnością 7 roślinnych zespołów posiadających charakter borealny, m.in.: mechowiska złocieńcowego wraz z pojawiającą się wełniaczką alpejską, olsu olszowo-świerkowego, boru sosnowego wraz z występującą turzycą strunową, zarośla brzozy niskiej. Ogromny walor doliny Biebrzy stanowi zachowana dwukierunkowa ekologiczna strefowość, tzn. strefowość podłużna i poprzeczna siedliskowo- roślinna, która jest uwarunkowana różnymi hydrologicznymi stosunkami. Basen Dolny doliny Biebrzy ma ją najlepiej wykształconą, lecz również dość ewidentnie posiada ją też Basen Środkowy. Poprzeczna strefowość zakłócana jest przez obecność licznych mineralnych wysp (grądziki, wydmy) lub też wierzbowo- brzozowych zarośli.

Zwierzęta.

Dolina Biebrzy to unikatowa w europejskiej skali enklawa wodno- błotnych ptaków. Dotychczas zaobserwowano tutaj 271 gatunków ptaków, przy czym 181 z nich to gatunki lęgowe. Pomiędzy 56 uznanymi w naszym kraju za zagrożone wymarciem gatunkami, jest 17, które gnieżdżą się na terenie parku, m.in.: orlik grubodzioby, rybitwa czarna, wodniczka, dubelt. Biebrzańskie Bagna dla pewnej liczby wodno- błotnych ptaków stanowią w zasadzie ostatnią ostoję gwarantującą utrzymanie się w Środkowej Europie ich populacji. Wciąż zebrane na temat wielu gatunków fauny pozostają niekompletne, wymagają więc uzupełnienia. Na terenie parku zaobserwowano ssaki w liczbie 48 gatunków, płazy - 12 gatunków, gady - 5 gatunków, ryby - 37 gatunków. Jeśli chodzi o bezkręgowce, to ich fauna jest nadal słabo poznana. Do chwili obecnej zarejestrowano występowanie na tym obszarze motyli - 788 gatunków (w tym motyli dziennych - 93 gatunki), chruścików - 42 gatunki, pająków - około 450 gatunków, pijawek - 19 gatunków.

Najmłodszy park narodowy w Polsce - PN "Ujście Warty" (Górzyca):

Położenie, powierzchnia oraz historia.

Rada Ministrów przyjęła projekt utworzenia PN "Ujście Warty" w dniu 19.06.2001 r. Położenie - historyczna delta ujścia rzeki Warty do rzeki Odry, województwo lubuskie. Powierzchnia jego to 8038 hektarów. Park narodowy został utworzony na miejsce już istniejącego pod nazwą Słońsk rezerwatu przyrody (od roku 1977) oraz części Krajobrazowego Parku Ujście Warty. Z uwagi na dość szczególne znaczenie tych obszarów, a zwłaszcza dla wodno- błotnych ptaków rezerwat Słońsk w roku 1984 objęła konwencja Ramsar (jej cel stanowi ochrona podmokłych terenów, które są niezwykle ważne dla ptaków, będąc ich siedliskiem życiowym). W chwili obecnej jedno z istotnych zadań parku stanowić będzie wpisanie do listy konwencji całej powierzchni parku narodowego. Park działalność swą rozpoczął w dniu 01.07.2001 roku.

Roślinność.

Roślinne zbiorowiska znajdujące się na obszarze parku reprezentują dość wysoki poziom zróżnicowania biologicznego. Rośliny naczyniowe, w liczbie więcej niż 400 gatunków, stanowią aż 30% całej flory Wielkopolsko- Kujawskiej Krainy. Występowanie tu około 50 roślinnych zespołów również świadczy o sporym zróżnicowaniu. Przeważająca część roślinnej szaty parku w zasadzie ma naturalny charakter, chociaż struktura rzeczywistej roślinności odbiega od roślinności potencjalnej. Oddziaływanie człowieka, bezpośrednie oraz pośrednie, które jest dokumentowane już od kilku stuleci, przede wszystkim zaznaczyło się zanikiem leśnej roślinności mającej charakter łęgowy oraz rozpowszechnieniem się naturalnych zbiorowisk tzw. auksochorycznych. Szata roślinna parku, porównując z innymi odcinkami rzeki Warty, odróżnia się naturalnością na wysokim poziomie oraz unikatowym charakterem (np. występuje tu kilka bardzo rzadkich i zagrożonych wyginięciem naczyniowych roślin). Szata roślinna to bardzo interesujący obiekt badawczy oraz dydaktyczny, ponieważ możliwe jest prowadzenie studiów nad dynamiką i strukturą flory. Możliwe jest również monitorowanie wszelkich zmian wynikających z manipulacji hydrologicznych (świadomie prowadzonych). W większości doliny rzeczne całej Europy oraz ich roślinność zastały już bardzo silnie przekształcone.

Zwierzęta.

Obszar parku stanowi bardzo istotny teren lęgowy dla błotnych i wodnych ptaków w Polsce. Występuje na tym obszarze 245 gat. ptaków, a także lęgi 160 gat. (między innymi: prekozów- 4 gatunki, kaczki - 7 lub 8 gatunków, chruściele - 5 gatunków, ptaki siewkowe - 9 lub 10 gatunków). Park dla mnóstwa gatunków ptaków stanowi ważne miejsce lęgowe w Polsce. Spośród gniazdujących na terenie parku gatunków ptaków aż 26 jest zagrożone wyginięciem wg Birdlife International (międzynarodowa klasyfikacja), są to np.: bączek, bąk, żuraw, rycyk, derkasz, wodniczka, czy też rybitwa czarna, występująca tu w zasadzie pospolicie. PN "Ujście Warty" ma bardzo ważną rolę także poza rozrodczym sezonem ptaków. Bardzo licznie się pierzą na terenie tym kaczki (cyraneczki, krzyżówki), jak i gęsi gęgawy oraz łabędzie nieme i łyski. Podczas jesiennej migracji park stanowi miejsce koncentrowania się wodno- błotnych ptaków, głownie gęsi białoczelnej oraz zbożowej. Liczba nocujących tutaj gęsi sięga nawet 200 000 osobników. Podczas okresu zimowego znowuż park staje się ogromnym zimowiskiem w Polsce dla łabędzie krzykliwego (2500 osobników), jak również i dla bielika (50 osobników). Ochrona ptaków utrudniona jest przez pojawiającą się oraz bardzo szybko rozwijającą populacją norki. Również często pojawiają się informacje, że pojawia się szop pracz, który przybywa tu z zachodu. Na obszarze PN "Ujście Warty" zauważono występujące 34 gatunki ssaków, pochodzących z 13 różnych rodzin.

Tatrzański PN (Zakopane):

Położenie, powierzchnia oraz historia.

Położenie - południowa część Polski, na granicy słowackiej. Park narodowy utworzono w roku 1954, zajmuje on obszar 2164 hektarów, przy czym z tego 15189 hektarów stanowią lasy (przeważnie wysokogórskie hale oraz turnie). Tylko 1,8% terenu parku zajmują wody - 209 hektarów oraz grunty rolne - hektarów 171. Ścisła ochroną zostało objęte 11514 hektarów, przy czym ekosystemy leśne stanowią z tego 6149 hektarów. Potrzeba ochrony Tatr została dostrzeżona z końcem wieku XIX. Pierwszą próbę utworzenia w Tatrach parku narodowego podjęto w 1925 roku, we współpracy ze Słowacją. Na należącym do państwowych lasów obszarze park oficjalnie utworzono w roku 1937. Kiedy już zakończyła się II Wojna Światowa, w 1947 roku, Park Tatrzański stał się odrębną jednostką administracyjną. Tatrzański PN powołało rozporządzenie Rady Ministrów pochodzące z dnia 30.09.1954 r. UNESCO uznało Tatrzański PN wraz z TANAP (czyli znajdującym się po słowackiej stronie Tatranskym Narodnim Parkiem) rezerwatem biosfery oraz nadało tytuł międzynarodowego obszaru posiadającego światowe znaczenie.

Roślinność.

W Tatrzańskim PN roślinność charakteryzuje typowy układ piętrowy. Regiel dolny (do wysokości 1250 metrów n.p.m.) zdominowały lasy jodłowo- bukowe. Regiel górny (do wysokości 1550 metrów n.p.m.) zajęły świerkowe bory, przechodzące płynnie do strefy kosówki oraz traworośli (na wysokości do 1800 metrów n.p.m.), a powyżej niej jest już tylko piętro alpejskie oraz turnie. Szacowane jest, że w parku rośnie ponad 1000 gatunków naczyniowych roślin, a pośród nich 85 jest gatunkowo chronione. Również w parku występuje około 600 gatunków mszaków, porostów - 700 gatunków i glonów - 900 gatunków. Wiele rosnących na terenie parku roślin to tatrzańskie lub karpackie endemity, bądź też gatunki rzadkie. Najbardziej cenne z nich to np.: szarotka alpejska (symbol Tatr), krokusy, goryczki, skalnica gronkowa, dębik ośmiopłatkowy, ostróżka tatrzańska, skalnica tatrzańska, limba. Najbardziej znane są także boimka dwurzędowa oraz sit skucina, które tworzą endemiczny zespół muraw wysokogórskich. Na jesieni przebarwiają się one na kolor czerwony i przez to nadają charakterystyczny kolor sporym obszarom górskim, jak na przykład "Czerwonym Wierchom".

Zwierzęta.

Fauna parku jest bogata i charakteryzuje ją wiele endemitów oraz gatunków rzadkich lub objętych gatunkową ochroną. Osobliwościami faunistycznymi parku są znajdujące się pod ochroną już od wieku XIX (połowy) świstak i kozica, ale także wilk, ryś, wydra, niedźwiedź brunatny oraz ptaki (kilkanaście gatunków), m.in.: pomurnik, sokoły, płochacz halny, orzeł przedni. Głuszec, jarząbek oraz cietrzew gnieżdżą się partiach lasów wyższych. Również sarny, jelenie oraz drobne gryzonie są liczne w lasach.

Słowiński PN (Smołdzin):

 

Położenie, powierzchnia oraz historia.

Słowińskie PN ma następujące położenie - wybrzeże środkowe, Nizina Gardneńsko- Łebska (między Rowami a Łebą), województwo pomorskie. Północna granica parku to brzeg Morza Bałtyckiego (długość tej granicy to 32,5 kilometra). W roku 1946 podjęto na odbywającej się w Łebie konferencji prace mające na celu doprowadzenie do utworzenia parku. W konferencji tej uczestniczyli naukowcy i badacze z Gdańska i Poznania. Został on utworzony ostatecznie w roku 1967 o powierzchni 18069 hektarów. Aktualnie Słowiński PN zajmuje obszar 18618 hektarów, przy czym wody to 10213 hektarów, a lasy stanowią 4599 hektarów. Ścisłą ochroną objęto 5618 hektarów, w tym jest 2528 hektarów lasów. UNESCO w roku 1977 uznało ten park Światowym Rezerwatem Biosfery (wg programu MaB).

Roślinność.

Układ roślinności strefowy jest bardzo charakterystyczną cechą parku. Jest to naturalny sukcesyjny ciąg, przebiegający równolegle od morskiego brzegu aż w głąb samego lądu, obejmując następujące zespoły: począwszy od inicjalnych i pionierskich zbiorowisk piaskowych, a na nadmorskich borach bażynowych kończąc. Flora naczyniowych roślin liczy około 850 gatunków, przy czym 50 z nich poddane jest gatunkowej ochronie. Glony napotkać można na piaszczystym morskim brzegu. Na zimowej plaży, która nie jest zalewana wodami z silnych jesiennych sztormów, mogą pojawić się pierwsze pionierskie rośliny - honkenia piaskowa, rukwiel nadmorska. Na białej wydmie występuje wydmuchrzyca piaskowa i piaskownica zwyczajna, a także chyba najpiękniejsza roślina na wybrzeżu, czyli mikołajek nadmorski. Przesuwając się w głąb lądu napotkamy na szare wydmy, pokryte murawą psammofilną, dominuje w niej turzyca piaskowa i szczotlicha siwa. Następnie występują kępy wrzosu zwyczajnego i bażyny czarnej, tworzące sosnowe bory bażynowe. Charakterystyczne dla nadmorskich borów są również storczyki. Sosnowe bory, poczynając od najsuchszych, następnie poprzez przeróżne warianty świeżego boru, a na borach bagiennych kończąc, zajmują aż 80% leśnej powierzchni parku. Torfowiska (typ wysoki i przejściowy oraz niski i łąkowy) są również rozległymi, ciekawymi zbiorowiskami roślinnymi. Ogólnie rzecz biorąc na obszarze parku występuje 46 roślinnych zespołów.

Zwierzęta.

Ptaki stanowią tutaj dominującą grupę kręgowców. Na terenie Słowińskiego PN jest ich 257 gatunków, przy czym 150 to gatunki lęgowe. Takie bogactwo awifauny jest spowodowane dużą różnorodnością przyrodniczych środowisk, a także położeniem parku, ponieważ znajduje się on na trasie ich wiosennych oraz jesiennych przelotów. Teren jest niedostępny, więc prawie przez cały rok ptaki mogą spokojnie znaleźć tu sobie odpowiednie do gniazdowania lub wypoczynku podczas przelotów miejsce. Najcenniejszymi gatunkami ptaków są: orzeł przedni, orzeł bielik, puchacz, orlik krzykliwy, łabędzie, kruk oraz kaczki. Spośród ssaków licznie występują na terenie Słowińskiego PN: sarny, jelenie, jenoty, zające i dziki.