Wyróżnia się następujące rodzaje dydaktyk:

  • dydaktyka ogólna, czyli ogólna teoria kształcenia, która obejmuje wszystkie przedmioty oraz szczeble nauczania
  • dydaktyka szczegółowa, którą stanowią poszczególne metodyki nauczania przedmiotów jak na przykład metodyka biologii czy języka polskiego; dydaktyka szczegółowa dzieli się na:
    • metodykę nauczania poszczególnych przedmiotów
    • szczeble kształcenia (typy szkolnictwa) jak na przykład dydaktyka nauczania początkowego czy szkoły średniej
    • dydaktyki środowiskowe, jak na przykład dydaktyka dorosłych czy dydaktyka wojskowa
    • dydaktyki specjalistyczne, na przykład nauczanie dzieci niewidomych lub głuchych

Rodzaje lekcji:

1. lekcja problemowa - jej celem jest rozwiązanie określonego problemu; składa się z następujących czynności:

    • zetknięcie się uczniów z daną trudnością, odczucie jej oraz uświadomienie sobie, a więc stworzenie sytuacji problemowej
    • próba określenia trudności oraz sformułowania problemów i pytań - rozwiązywanie problemu
    • ustalenie planu rozwiązania problemu, wykonania zadań lub ustalenie hipotez do sprawdzenia - rozwiązywanie problemu
    • realizacja zadania i pomysłów oraz weryfikacja hipotez poprzez analizę i interpretację danych, przemyślenie i ocenę - weryfikacja pomysłów
    • sprawdzenie poprawności rozwiązania

2. lekcja podająca - jej celem jest zapoznanie uczniów z pewnymi nowymi treściami oraz dbałość, by te treści zostały dobrze zrozumiane i zapamiętane; składa się z następujących elementów:

    • prezentacja nowych treści
    • zrozumienie treści przez uczniów
    • opracowanie oraz zebranie

3. lekcja eksponująca - jej celem jest rozwijanie wyobraźni oraz przeżyć estetycznych; składa się z:

    • ekspozycji utworu (na przykład projekcja filmu)
    • analiza i interpretacja utworu w toku wspólnej rozmowy i dyskusji
    • podsumowanie rozważań i efektów pracy oraz korekta błędów
    • powtórna ekspozycja dzieła (całości lub tylko fragmentu)

4. lekcja ćwiczeniowa - jej celem jest kształtowanie umiejętności oraz nawyków poprzez ćwiczenie określonych czynności powtarzanych dla rozwinięcia sprawności; składa się z elementów:

    • prezentacja zadania i tematu
    • wprowadzenie do nowego zagadnienia
    • opisanie zasad i reguł
    • pokazanie danej czynności wraz z jej objaśnieniem
    • próby uczniów
    • korekta oraz kolejne objaśnienia
    • ćwiczenia wdrażające
    • kontrola oraz korekta wykonywanych przez uczniów ćwiczeń

5. lekcja mieszana - składa się z dowolnych rodzajów lekcji, przez co wydaje się być najbardziej wartościowa, gdyż pozwala na rozwinięcie pełnego zakresu metod nauczania oraz uczenia się.

Cele kształcenia:

  1. cele ogólne - wyrażają produkt końcowy szkoły, skąd określenie "cele instytucjonalne"
  2. cele pośrednie - otrzymywane są w wyniku podziału celów ogólnych, które są wyrażane w kategoriach funkcji, na ich składniki w postaci poszczególnych czynności
  3. cele szczegółowe - są bardziej precyzyjne i konkretne, mają postać operacyjną, czyli opisują pożądane rezultaty, które są wyrażane poprzez konkretne zachowanie końcowe; są określone w sposób umożliwiający nauczycielowi dokonanie oceny, czy zostały one osiągnięte czy też nie; cele operacyjne charakteryzują się:
  • jednoznacznością
  • logicznością
  • mierzalnością
  • obserwowalnością
  • odpowiedzialnością
  • wykonalnością

Formułowanie danego celu wymaga jasnego poglądu co do czynności wykonywanych przez ucznia oraz momentu, gdy jego działanie można uznać za osiągnięcie celu. Formułowaniu celów operacyjnych służy taksonomia ("takis" - porządek, układ), czyli hierarchiczne ich uporządkowanie, które charakteryzuje się następującymi elementami:

  • poprawność terminologii
  • zwięzłość oraz jasność haseł
  • jednoznaczne powiązanie poszczególnych kategorii z czynnościami uczenia się
Metody nauczania
Metody nauczania to sposoby postępowania nauczyciela wobec uczniów, w celu osiągania zamierzonych celów. Według Wincentego Okonia są to systematycznie stosowane sposoby pracy nauczyciela z uczniami, umożliwiające opanowanie wiedzy wraz z umiejętnością posługiwania się nią w praktyce oraz rozwijanie umysłowych zainteresowań i zdolności. Natomiast zdaniem Zaczyńskiego metoda to celowo oraz systematycznie stosowany sposób kierowania pracą uczniów w procesie dydaktycznym, użyty ze świadomością możliwości jego zastosowania.

Wyróżnia się następujące rodzaje metod:

  • oparte na słowie
  • oparte na obserwacji, czyli metody oglądowe
  • oparte na działalności praktycznej
  • metody problemowy (gry dydaktyczne)

Do metod opartych na słowie zalicza się następujące metody:

  • opowiadanie - jest to przedstawienie uczniom określonych rzeczy i zjawisk poprzez ich słowny opis; opowiadanie jest wykorzystywane w pierwszych klasach szkoły podstawowej, przez co powinno być dość obrazowe
  • wykład - polega na przekazywaniu uczniom pewnych informacji z obszaru różnych dziedzin; wykłady jest zazwyczaj stosowany w szkolnictwie wyższym, gdyż wymaga od swoich słuchaczy umiejętności myślenia hipotetyczno - dedukcyjnego; wyróżnia się następujące rodzaje wykładów:
    • wykład konwencjonalny, którego treść przekazywana jest bezpośrednio przez wykładowcę w formie gotowej do zapamiętania
    • wykład problemowystanowiący ilustrację określonego problemu naukowego albo praktycznego
    • wykład konwersatoryjny zbudowany jest na zasadzie przeplatania się fragmentów mówionych z wypowiedziami słuchaczy
  • pogadanka - jest to rozmowa z uczniami kierowana przez nauczyciela, który zmierzając do znanego tylko sobie celu stawia uczniom odpowiednie pytania, na które udzielają oni odpowiedzi; pogadanka stanowi najstarszą metodę dydaktyczną, którą wykorzystywał już Sokrates; obecnie jest wykorzystywana szczególnie w pierwszych klasach szkoły podstawowej
  • dyskusja - jest to wymiana poglądów dotyczących określonego tematu, wykorzystywana w wyższych klasach szkoły podstawowej, gimnazjum i liceum, gdyż wymaga ona specjalnego przygotowania jej uczestników
  • praca z książką - stanowi jeden z podstawowych sposobów poznawania i utrwalania wiadomości; może przybierać następujące formy:
    • uczenie się z podręcznika
    • robienie notatek
    • lektura uzupełniająca

Do metod oglądowych zalicza się pokaz polegający na demonstrowaniu uczniom pewnych rzeczy czy zjawisk; jest to zazwyczaj metoda towarzysząca, współwystępująca z innymi metodami.

Do metod opartych na działalności praktycznej zalicza się następujące metody:

  • metoda laboratoryjna - polegająca na tym, iż uczeń przeprowadza samodzielnie eksperyment na przykład na zajęciach takich jak chemia; metoda ta ma dwie odmiany:
    • tradycyjna, gdzie uczniowie wykonują eksperyment pod kontrolą nauczyciela
    • problemowa, gdzie uczniowie wykonują eksperyment nie znając możliwych jego skutków
  • metoda zajęć praktycznych - jest stosowana na lekcjach o charakterze praktycznym, gdzie uczniowie wykonują pewne czynności wiążące się z danym zawodem (w szkołach zawodowych)

Do metod problemowych zalicza się różnego rodzaju gry dydaktyczne:

  • burza mózgów - metoda ta służy samodzielnemu i szybkiemu wymyślaniu przez uczniów pewnych hipotez w drodze myślenia intuicyjnego
  • metoda sytuacyjna (metoda przypadków) polega na szczegółowym rozpatrzeniu danego, typowego przypadku (metoda ta często wykorzystywana jest w szkolnictwie medycznym lub wojskowym)
  • metoda symulacyjna (inscenizacja) - polega na udawaniu kogoś, odwzorowaniu wszystkich jego zachowań