Ważniejsze zabytki Szczecina

ZAMEK KSIĄŻĄT POMORSKICH

Odwiedzając Szczecin warto zacząć zwiedzanie miasta od Zamku Książąt Pomorskich. Wzgórze, na którym usytuowano zamek położone jest na lewo od koryta Odry. Wiadomo, że już w XI wieku istniał tu gród. Dwór miał swoją siedzibę na Wzgórzu, zwanym Trzygłowa już w początkowym okresie wielkiej chrystianizacji Pomorza, które datuje się na lata 1124 - 1128.

Pierwsza siedziba książęca była budowlą drewnianą. Rozpoczął ją Barnim I. On też znacznie przyczynił się do rozwoju Szczecina, nadając osadzie prawa miejsce. Lokacja Szczecina na prawie magdeburskim odbyła się w 1243 roku. Książe rozpoczął na wzgórzu budowę dworu (1346) oraz kaplicy zamkowej pod wezwaniem św. Ottona. Niestety dziś możemy oglądać jedynie zachowane fundamenty tych budowli. Zachowały się fundamenty min. północnego skrzydła zamku. Kolejny książę. Kazimierz V ufundował budowę tak zwanego Dużego Domu. Obiekt ten miał potężną wieżę więzienną. Z budynku zachowywał się fragment południowego skrzydła. Krwawe powstanie mieszczan z roku 1428, stało się przyczyną zniszczeni zamku. Odbudową zajął się Bogusław X (prace nad przywróceniem świetności książęcej siedziby miały miejsce w 1490 roku). Po odbudowie oraz renowacji pozostałych fragmentów budowli Bogusław pojął za żonę córkę Kazimierza Jagiellończyka, Annę Jagiellonkę. Niestety, zaledwie 40 lat później zamek znów został zniszczony przez ogień. W 1530 roku miał, bowiem miejsce pożar pobliskich kamienic, który zajął również zamek. Zniszczona siedziba książęca wymagała gruntownej odbudowy oraz przebudowy. Zajął się nią syn Anny Jagiellonki i Bogusława, Barnin XI. W czasie remontu, rozpoczętego w 1538 roku podwyższył on tak zwany Nowy Dom o wysokość równą prawie kondygnacji. Nadbudował on także wieże, o charakterystyczne ośmioboczne fragmenty. Tak, więc południowa część pałacu, która już wcześniej była już najwyższym miejscem budynku, osiągając imponującą jak na tamte czasy, niemal trzydziestometrową wysokość. Tak monumentalne założenie uzyskano dzięki wprowadzeniu bardzo dużych, przeskalowanych wręcz wysokości kondygnacji. Skrzydło mieściło trzy kondygnacje oraz wyrastającą nad nimi przedłużona wieżę. Rzut założenia miał najdłuższy bok równy 52 metrom. Okazała, renesansowa rezydencja przyczyniła się do wzrostu znaczenia książąt pomorskich. Renesans, a zwłaszcza czasy panowania Bogusława X i jego następców nastał okres wielkiego rozkwitu świetności pałacu. Książę dbał o rozkwit sztuki, architektury. Przyczyniło się do tego zapewne gruntowne wychowanie w domu Jana Długosza w Krakowie oraz małżeństwo z królewską córką. Bogusław X zasłynął przede wszystkich jako książę, któremu udało się zjednoczyć Pomorze Zachodnie. Syn księcia poszedł w ślady ojca, dbając o rozwój nauki i sztuki. Miał on także swój wkład w rozbudowę i renowację zamku książęcego. Dobudował do założenia wschodnie skrzydło oraz odrestaurował południową część pałacu.

W 1551 roku miał miejsce kolejny pożar. Bezpośrednio po nim rozpoczęto odbudowę zdewastowanej siedziby książęcej. Prace trwały aż do roku 1559. Od 1569 r. władcą Pomorza został, panujący także na zamku ks. Jan Fryderyk. Był to znany mecenas sztuki. To właśnie Fryderyk sprawił, że zamek stał się znaczącą renesansową rezydencją. Do odbudowy pałacu przyczynili się sprowadzeni z Włoch architekci oraz budowniczowie tacy jak Antonio Gugliemo, oraz znany inżynier i architekt Antoniusz Wilhelm. Miał on otoczony krużgankami. Skrzydła postawione oraz odrestaurowane przez innych władców zostały gruntownie odrestaurowane. Przebudowano miedzy innymi południowe oraz wschodnie skrzydło. Pyzatym zostały wzniesione dwa nowe (zachodnie i północne). By powiększyć pałac musiano jednak rozebrać kościół pod wezwaniem świętego Ottona. Dbano także o poprawę standardu zamku. Miała się do tego przyczynić zaopatrzenie pałacu w wodę. Podjęto budowę wodociągu (drewniany). Kończono go w 1583 roku. Doprowadzał on wodę na zamek z oddalonego o dwa kilometry ujęcia wody. Pod pałacem wzniesiono okazałą łaźnię. Od XVII wieku panowanie w pałacu objął książę Filip II. To za jego sprawą dobudowano piąte skrzydło (tak zwane Muzealne, a następnie nazywane skrzydłem Menniczym). Parter budynku przeznaczono na zbrojownię, a piętra zajęły pokaźne zbiory biblioteczne, gdzie przechowywano także eksponaty przyrodnicze ( ciekawsze okazy ziół, owadów) oraz dzieła sztuki.

W czasach najazdów szwedzkich na Polskę miały także miejsce konflikty między Szwecją a narodami niemieckimi. Książęta Pomorscy musieli opowiedzieć się po którejś ze stron. Bogusław XIV stanął wówczas po stronie Szwedów. Bogusław XIV był ostatnim władcą należącym do dynastii książąt pomorskich. Okres jego panowania był niezwykle trudny dla Szczecina. Miasto stało się polem walki między Szwedami a Niemcami. Gdy ostatni z dynastii Grafitów zmarł w 1637 roku zamek się siedzibą gubernatora ( postać znanego na Pomorzu Bjelke) a władzę nad Pomorzem objęła Rada Regencyjna. Nastąpił trudny okres dla pałacu. Właściciele, zmieniający się niezwykle często nie czuli swojego związku z Ziemią Pomorską, a tym bardziej z książęcą rezydencją, a tym samym nie troszczyli się o zamek, który podupadał coraz bardziej. Przebudowy, które usiłowali podejmować czasem właściciele odnosiły odwrotny skutek, niszcząc detale architektoniczne. Brandenburgia i Szwecja podzieliły między siebie Pomorze Zachodnie roku 1648( traktat westwalski). Dopiero wtedy rozstrzygnięty został trwający przez długie lata spór. Po podpisaniu w traktatu, który dzielił pomorze na dwie części, przydzielono tak zwane Pomorze Przednie, wraz ze Szczecinem Szwedom.

Tutaj urzędowali Szwedzi podczas trwających jeszcze przez długi okres najazdów na ziemie polskie. Zmęczeni toczonymi walkami zostali jednak zaatakowani przez Brandenburgię, która wykorzystała osłabienie przeciwnika, napadając na zamek. Również wtedy pałac został zdewastowany. Jednak nie może się to równać ze szkodami poczynionymi w 1677 roku, gdy artyleria ostrzelała rezydencję, rujnując zupełnie niektóre części zamku (min. całe skrzydło północne). Zamek wymagał remontu, jednak nie dokończono wówczas nawet niewielkich i koniecznych prac związanych z jego zabezpieczeniem.

Szwedzi zmusili jednak Brandenburgię do wycofania się z zamku. W tym okresie dokonano nie cierpiących zwłoki prac remontowych. Szwedzi sprowadzili najlepszych architektów, ratując ostatecznie budynek przed zagładą. Nicodemus Tessin oraz jego następcy min. Johan Gothe dokonali jednak tylko niezbędnych prac remontowych, gdyż Szwedzi, prowadzący nadal liczne wojny mieli problemy ze zgromadzeniem niezbędnych funduszy. Niestety zamek był nadal sukcesywnie niszczony, szczególnie przez urzędujące w nim wojska szwedzkie. Zamieniano go kilkakrotnie na wojskowe koszary.

W roku 1705 miała tu zamieszkać żona Stefana Leszczyńskiego, Katarzyna.. Dzięki temu zamek odrestaurowano oraz zaopatrzono w odpowiedni sprzęt. Niestety już w roku 1713 pałac zostaje ponownie zniszczony przez wojska koalicji przeciwko Szwecji. Od roku 1720 nad zamkiem oraz całym Szczecinem panowały Prusy. Podjęli oni kolejne prace remontowo-budowlane. Zupełnie zmieniono elewacje budynku, zachowując jednak kompozycję i układ funkcjonalno przestrzenny wnętrz. Wyburzono bramę oraz gruntownie przebudowano skrzydło ufundowane przez Filipa II.. Zmieniono także kształt i nachylenie dachów zamku. Remont skończono w roku 1736, jednak kolejne lata nie były łaskawe dla zamku (był on kilkukrotnie niszczony i odbudowywany). W roku 1813 do Szczecina wkroczyły wojska napoleońskie, jednak po ich przegranej z Rosją w 1813 roku zamek dostał się pod panowanie pruskie. Wiek XIX to kolejne przebudowy i ciągłe zmiany funkcji zamku. Urzędował tu między innymi sąd, urzędy administracyjne.

Dopiero wiek XX przywrócił rezydencji dawną, renesansową świetność. Pomiędzy 1925-1926 rokiem odrestaurowano rezydencję, niestety prace przerwała II wojna światowa, a zbombardowany w 1944 roku pałacyk znów przemienił się w ruinę a większość jego murów legła w gruzach.. Od 1947 zaczęto odbudowywać pałac , który obecnie pełni rolę centrum kulturalnego miasta i jest jego największą atrakcją turystyczną. Znajduje się w nim muzeum sztuki współczesnej oraz dawnej, tutaj znalazły się także sarkofagi książąt pomorskich.

WAŁY CHROBREGO

Szczecińskie trasy widokowe liczą ponad 500 metrów dl i zostały usytuowane niewiele ponad 19 metrów ponad korytem Odry. Wały stanowią dużą wartość dla przestrzeni miejskiej Szczecina, leżą bowiem w świetnym punkcie widokowym, otoczone przez monumentalną architekturę budynków o przeznaczeniu publicznym. Rozpościera się z nich piękna panorama prawy brzeg Odry. Widać stąd także liczne dopływy, kanały, wysepki rzeczne( wyspa Grodzka, Łasztownia). Dalej możemy podziwiać piękny port oraz rozpościerający się od niego krajobraz odrzański, który ciągnie się po miejscowość- Lubczynę, a od strony południowej sięga Gór Bukowych.

Najstarsze informacje dotyczące tego terenu sięgają XVI wieku. To właśnie tutaj wzniesiono letnią rezydencję dla należącego do dynastii Książąt Pomorskich Filipa II (1612-1617). Gdy wojska szwedzkie zajęły Szczecin w 1630, król Gustaw Adolf zarządził rozbudowę fortyfikacji miejskich. Ponieważ Szwedzi byli uważani za najlepszych fortyfikatorów w całej Europie zbudowali nowe bastiony, wyspy warowne, które znalazły się naprzeciw obecnych wałów.

W r. 1713 roku, gdy Szczecin został zdobyty przez Prusy, wprowadzone przez Szwedów umocnienia były już bardzo zniszczone i przestarzałe. Tak, więc, Fryderyk Wilhelm I postanowił odbudowanie fortyfikacji. W 1724 roku rozpoczęto budowę umocnień, która trwała ponad 16 lat. Fortyfikacja Szczecina stała się wówczas najnowocześniejszą oraz najskuteczniejszą w środkowej Europie. Od północy, miasta strzegł słynny Fort Anhalt, Jego budowa rozpoczęła się w roku 1735. Nazwa fortu pochodzi od nazwiska pruskiego generała księcia Chrystiana von Anhalt-Zerbst.

W roku 1873 przystąpiono likwidacji dawnej fortyfikacji, gdyż utrudniały one rozwój Szczeina. Zachowały się jedynie Brama Portowa oraz Brama Królewska

Na początku XX wieku zaczęto kolejną gruntowną przebudowę fortyfikacji Od 1902 roku przystąpiono do plantowania nowych fortyfikacji oraz wytyczania dróg, oraz budowy muru oporowego od ul. Małopolskiej. Prace architektoniczne trwały przez 4 lata. Zbudowano między innymi piękne, flankowane tarasy z reprezentacyjnymi schodami. Ludwik Mantyl zaprojektował na prośbę cesarza piękne rzeźby, które ozdobiły te tarasy. Tutaj usytuowano również teatr letni zwany Saala. Projektem teatru byli nazistowscy architekci, jednak nie zrealizowano do końca wszystkich koncepcji.

BRAMA PORTOWA

Brama Portowa lub inaczej Brama Berlińską została wybudowana na miejscu średniowiecznej Bramy Nowej, która zamykała Szczecin od strony zachodniej. Przez nią do miasta wjeżdżali min. kupcy , jadący do portu oraz inni przybysze. Od pn. oraz pd. przylegały do niej wały oraz fosa.

To jedna z niewielu zachowanych w mieście barokowych budowli. Powstała ona w okresie 1724-1740, gdy miasto zajęli Prusy. Projektantem był holenderski inżynier oraz oficera Corneliusa van Walrave. Ufundował ją król Prus, Fryderyk Wilhelm I. Majstrem, kierującym jej pracami był H. J. Reinecke, pochodzący z Magdeburga. Walravego zaprojektował dekorację rzeźbiarską . Pomagali mu rzeźbiarze francuscy.

Nad Bramą Portową widzimy panoramę miasta oraz postać Viadrusa, bożka germańskiego. W barokowe zdobienia zostały wplecione inicjały króla Fryderyka Wilhelma I i orły pruskie. W środku umieszczono tarczę z monogramem króla , a po jej obu stronach znajdują się dmące w trąbę wizje personifikacji Sławy. W attyce umieszczono łaciński napis, sugerujący, że Branderburgia posiada prawa do Pomorza Zachodniego razem ze Szczecinem W bramie znajdowała się fontanna przedstawiająca boginię morza Amfitrynę, której twórcą był Reinhold Felderhoff.

BRAMA KRÓLEWSKA

Druga brama, która zachowała się do naszych czasów, Brama Królewska została wzniesiona w latach 1725-1727 To budowla w stylu barokowym , jej projektantem był holenderski inżynier oraz oficer Corneliusa van Walrave. Stanęła ona w kurtynie pomiędzy słynnymi bastionami św. Piotra i Mlyńskim. .- nadworny artysta króla Prus. Początkowo nazywano ją Bramą Nakielską (do roku 1945 była to tak zwana Königstor). Nad przejazdem przez bramę widzimy, podobnie jak miało to miejsce w poprzedniej bramie, tarczę z pruskim orłem pruskim. Bramę otacza łańcuch Orderu Czarnego Orła, a wieńczy królewska korona. W znajdującej się płaskorzeźbie ( attyce) umieszczono Marsa i Herkulesa. Postacie te są symbolami pokoju oraz zasłużonego odpoczynku po walce, istnieje teoria, że mają oni zabrać miasto pod swoją opiekę i uchronić od dalszych wojen. Brama była wzorowana na łukach triumfalnych.

CZERWONY RATUSZ

Ratusz miejski, który był także nazywany Nowym Ratuszem lub Ratuszem Czerwonym wzniesiony został na stoku tarasu, zajmuje on górną część placu Tobruckiego. Jego projektantem był Konrad Kruhl. Budowę ratusza, niezbędnego w każdym mieście, przewidziano w 1856 roku, niestety prace rozpoczęły się dość późno, 2 września 1875 r. Neogotycką, strzelistą formą oraz ceglaną fasadą miał on nawiązywać do dawnych budowli tego typu, charakterystycznych dla nadbałtyckiej architektury hanzeatyckiej. Przed rozpoczęciem budowy udoskonalono komunikację, projektując ciągi piesze oraz drogi o większym i mniejszym natężeniu ruchu. Huczne i pompatyczne otwarcie ratusza miało miejsce w 1879 roku (dokładniej 10 stycznia).

Szczecińscy i nadbałtyccy architekci ogromną wagę przywiązywali do fontann, które spotykamy też w innych miastach nadbałtyckich. Przed Ratuszem także umieszczono fontannę , którą zaprojektował rzeźbiarz Ludwiga Mentzela. Fontanna przedstawiała Sedinę z żaglem, która była prowadzona przez boga handlu. Miała ona symbolizować dostatek i potęgę miast portowych.

W roku 1869 dodano tu jeszcze cztery rzeźby, będące alegoriami czterech dziedzin życia, przynoszące dostatek miastom portowym. Były nimi Rzemiosło, Nauka ,Handel a także Rolnictwo. Każda z nich miała prawie naturalne rozmiary (120 cm), twórcą był sprowadzony z Berlina artysta Emil Steiner.

CMENTARZ CENTRALNY

Od XIX wieku władze planowały zlikwidowanie wielu starych cmentarzy, które były rozproszone po wszystkich częściach miasta( 88 cmentarze różnych wyznań: żydowskie (2), ewangelickie (45), francuskie (2) 29katolickie). Obecnie poza Cmentarzem Centralnym znajduje się tu 9 innych (, Zdroje, Dąbie, Wielgowo, Płonia).

W roku 1900 władze miejskie zaczęły budowę nowego cmentarza komunalnego, biorąc przykład z istniejących w Hamburgu oraz Wiedniu nekropolii. Znalazł się on na obszarze wydzielonym między ulicami: Mieszka I-go, Ku Słońcu, Dworską i Wierzbową.. Oficjalne otwarcie miało miejsce 6 grudnia 1900 roku.

PARK ŻEROMSKIEGO

Warto wspomnieć o tym założeniu biorąc pod uwagę, że właśnie na początku XIX wieku powstawały pierwsze założenia tego typu na świecie ( parki miejskie ogólnodostępne, niezwiązane z rezydencją). W marcu 1807 roku założono szczecińskie Towarzystwo Upiększania Miasta. To pierwsza taka organizacja we wschodniej i środkowej Europie. Ideę tą zaczerpnięto z Francji.

Około1810 roku otwarto podmiejski spacerowy ogród, w którym zasadzono sprowadzone z całego świata odmiany drzew i krzewów ozdobnych takich jak cisy, kasztan jadalny. Tutaj znalazły się ciekawe sławny lokal "Parkhaus" z kawiarniami, restauracjami oraz cukierniami. W roku 1999 odrestaurowano budynek , przebudowując go. Na miejscu "Parkhausu" wybudowano "Parkhotel".