Przymiotniki III deklinacji można podzielić na trzy grupy ze względu na ilość zakończeń rodzajowych:
- trzy zakończenia, np. saluber, salubris, salubre - zdrowy, a, e; equester, equestris, equestre - należący do jeźdźca
- dwa zakończenia, np. fortis, fortis, forte - silny, a, e; gravis, gravis, grave - poważny, a, e
- jedno zakończenie wspólne dla wszystkich rodzajów, którego formę podstawową stanowi nom. i gen. sing., np. dicax, acis - złośliwy, a, e; sapiens, entis - mądry, a, e
Przymiotniki III deklinacji odmieniają się wg paradygmatu deklinacji III typu samogłoskowego z wyjątkiem następujących przymiotników: pauper, eris - biedny, a, e; princeps, cipis - pierwszy, a, e; vetus, eris - stary, a, e; dives, itis - bogaty, a, e, które odmieniają się wg typu spółgłoskowego.
|
singularis
|
pluralis
|
|
masculinum
|
femininum
|
neutrum
|
masc., fem.
|
neutrum
| |
|
N. V.
|
saluber
|
salubris
|
salubre
|
salubres
|
salubria
|
|
GEN.
DAT.
|
salubris
salubri
|
salubris
salubri
|
salubris
salubri
|
salubrium
salubribus
|
salubrium
salubribus
|
|
ACC.
|
salubrem
|
salubrem
|
salubre
|
salubres
|
salubria
|
|
ABL.
|
salubri
|
salubri
|
salubri
|
salubribus
|
salubribus
|
Stopniowanie przymiotników
Stopień wyższy (gradus comparativus) przymiotnika tworzymy korzystając z tematu fleksyjnego przymiotnika w stopniu równym (odcinamy w gen. sing. końcówkę deklinacyjną) i dodajemy do uzyskanego tematu formant słowotwórczy - ior (m, f); - ius (n), np. saluber, salubris, salubre→salubr - ior, salubr - ius -zdrowszy, a, e; dicax, acis→ dicac - ior, dicac - ius -złośliwszy, a, e; albus, alba, album → alb - ior, alb - ius - bielszy, a, e
Przymiotniki w stopniu wyższym odmieniają się wg paradygmatu deklinacji III typu spółgłoskowego.
|
singularis
|
pluralis
|
|
masculinum
|
femininum
|
neutrum
|
masc., fem.
|
neutrum
| |
|
N. V.
|
salubrior
|
salubrior
|
salubrius
|
salubrior-es
|
salubrior-a
|
|
GEN.
DAT.
|
salubrioris
salubriori
|
salubrior-is
salubrior-i
|
salubrior-is
salubrior-i
|
salubrior-um
salubrior-ibus
|
salubrior-um
salubrior-ibus
|
|
ACC.
|
salubriorem
|
salubrior-em
|
salubrius
|
salubrior-es
|
salubrior-a
|
|
ABL.
|
salubriore
|
salubrior-e
|
salubrior-e
|
salubrior-ibus
|
salubrior-ibus
|
Stopień najwyższy przymiotnika (gradus superlativus) tworzymy przez dodanie do tematu fleksyjnego, uzyskiwanego jak wyżej, formantów słowotwórczych - issimus, issima, issimum, odpowiednio dla rodzaju męskiego, żeńskiego i nijakiego, np. clarus, clara, clarum - jasny, a, e→ clar- issimus, clar - issima, clar - issima - najjaśniejszy, a, e. Jak wskazują same zakończenia rodzajowe przymiotniki w stopniu najwyższym będą się odmieniać wg deklinacji I i II.
Uwaga 1. Przymiotniki, które mają nom. sing. rodzaju męskiego zakończony na -er tworzą superlativus przez dodanie do tej właśnie formy formantów - rimus, rima, rimum, np.,. saluber - rimus, saluber - rima, saluber - rimum.
Uwaga 2. Adiectiva zakończone na -ilis : facilis, e;difficilis, e; similis, e;dissimilis, e; humilis, e; gracilis, e tworzą superlativus przez dodanie do tematu formantu limus, lima, limum, np. gracilis, e → gracil - limus, gracil - lima, gracil - limum - najzgrabniejszy, a, e.
Uwaga 3. Adiectiva zakończone na -eus, -uus, -ius tworzą comparativus i superlativus opisowo, poprzez dodanie przysłówka magis i maxime, np. assiduus → magis assiduus, maxime assiduus - wytrwały, bardziej wytrwały, najbardziej wytrwały.
Uwaga 4. Przymiotniki mające zakończenie na - volus, dicus, ficus tworzą comparativus poprzez dodanie do tematu fleksyjnego w stopniu równym formantów - entior, - entius, np. benevolus→ benevol -entior, benevol - entius - życzliwszy, a, e maledicus→ maledic - entior, maledic - entius - bardziej złorzeczący, a, e, maleficus→ malefic -entior, malefic -entius - złośliwszy, a, e, natomiast superlativus tworzą takie przymiotniki kończąc się na - entissimus, entissima, entissimum.
Istnieje grupa przymiotników, które mają comparativus i superlativus tworzony od innego tematu, jest to stopniowanie supletywne, np.
|
magnus, a, um = wielki
|
maior, maius
|
maximus, a, um
|
|
parvus, a, um = mały
|
minor, minus
|
minimus, a, um
|
|
bonus, a, um = dobry
|
melior, melius
|
optimus, a, um
|
|
malus, a, um = zły
|
peior, peius
|
pessimus, a, um
|
|
vetus, veteris = stary
|
vetustior, vetustius
|
veterrimus, a, um
|
Participium praesentis activi jest to imiesłów czasu teraźniejszego strony czynnej, któremu odpowiada polski imiesłów przymiotnikowy czynny na -ąc; -ący, a, e. Participium tworzymy na podstawie tematu praesentis oraz zakończenia -ns w nom. sing. i w gen. sing. - nt - is ( is końcówka deklinacji III), np.
|
I
|
II
|
III
|
IV
| |
|
Gen.
|
porta - ns
porta -nt -is nosząc(y)
|
mane - ns
mane - nt - is
pozostając(y)
|
assurge - ns
assurge - nt - is
wznosząc(y)
|
finie - ns
finie - nt - is
kończąc(y)
|
Participium praesentis activi odmienia się wg deklinacji III typu mieszanego, ale jeśli pełni funkcję przymiotnika w zdaniu może wystąpić w ablatiwie sing. z końcówką -i.
