Accusativus cum infinitvo jest konstrukcją, która swą funkcją odpowiada zdaniu podrzędnemu dopełnieniowemu w języku polskim. Accusativus cum infinitivo składa się z verbum regens (czasownika rządzącego), rzeczownika (zaimka, przymiotnika) w accusatiwie i czasownika w infinitiwie (bezokoliczniku). Należy zaznaczyć że, rzeczownik (zaimek, przymiotnik) w akusatiwie pełni w zdaniu podrzędnym dopełnieniowym rolę podmiotu, natomiast czasownik w infinitiwie rolę orzeczenia w tym zdaniu, a zatem odpowiednio będziemy je tłumaczyć w mianowniku i w formie osobowej czasownika dostosowanej do liczby podmiotu. Czasownikiem rządzącym konstrukcją A.C.I. może być czasownik oznaczający:
a. postrzeganie (verbum sentiendi): puto - sądzę, sentio - myślę, arbitror - uważam
b. mówienie (verbum dicendi): dico - mówię, loquor - mówię, nuntio - oznajmiam
c. wzruszenie (verbum affectus): doleo - martwię się, fleo - płaczę, laetor - cieszę się
d. wolę (verbum voluntatis): volo - chcę, nolo - nie chcę, veto - zabraniam, iubeo - rozkazuję, żeby
Tłumacząc verbum regens na język polski należy dodać partykułę "że", "aby", "ażeby".
Tu linguam Latinam discere potes. Możesz nauczyć się języka łacińskiego.
Podany przykład jest zdaniem prostym, ponieważ składa się z jednego orzeczenia. Można je przekształcić w zdanie złożone podrzędne dopełnieniowe, jeśli doda się czasownik postrzegania np.:
Puto te linguam Latinam discere posse. Sądzę, że możesz nauczyć się języka łacińskiego.
PUTO - VERBUM REGENS + PARTYKUŁA "ŻE" - TE - ZAIMEK W AKUSATIWIE TŁUMACZONY W MIANOWNIKU + POSSE - CZASOWNIK W INFINITIWIE DOSTOSOWANY DO LICZBY I OSOBY PODMIOTU.
Wypada zaznaczyć, że występuje tutaj jeszcze jeden infinitivus discere, który jednakże jest dopełnieniem bliższym do czasownika posse.
A.C.I. może również pełnić funkcję podmiotu, jeśli występuje po czasowniku:
a. esse z przymiotnikiem albo rzeczownikiem, np.: necesse est - jest rzeczą konieczną, żeby; fama est - wieść niesie, że; mos est - jest zwyczaj, że; ambiguum est - jest rzeczą wątpliwą, żeby;
b. w formie bezosobowej, np.: decet - przystoi; constat - wiadomo, że, apparet - okazuje się, że, itp.
Infinitivus praesentis wyraża czynność równoczesną w stosunku do czynności wyrażonej verbum regens, natomiast infinitivus perfecti wyraża czynność wcześniejszą od tej, która jest w zdaniu nadrzędnym, np.:
Audio vos Cracoviae esse. Słyszę, że jesteście w Krakowie.
Audio vos Cracoviae fuisse. Słyszę, że byliście w Krakowie.
Infinitivus perfecti activi tworzymy poprzez dodanie do tematu perfecti formantu słowotwórczego - isse. Temat perfecti otrzymujemy przez odcięcie od trzeciej formy podstawowej końcówki osobowej - i np.:
orno, ornare, ornavi, ornatum - zdobię ornav - isse że ozdobiłem, że ozdobiłeś, że ozdobił, itd.;
deleo, delere, delevi, deletum - niszczę delev - isse że zniszczyłem, że zniszczyłeś, itd.;
pingo, pingere, pinxi, pictum - maluję pinx - isse że namalowałem, że namalowałeś, że namalował, że namalowaliśmy, że namalowaliście, że namalowali;
punio, punire, punivi, punitum - karzę puniv - isse że ukarałem, że ukarałeś, że ukarał, itd.
Na co należy zwrócić szczególną uwagę w konstrukcji acc. cum infin.:
a. zaimek dla trzeciej os. sing. odnosi się do podmiotu zdania nadrzędnego i jest w formie zwrotnej, (se, sui, sibi, suus, sua, suum), np.: Vercingetorix concilio convocato id bellum se suscepiisse non suarum necessitatum, sed communis libertatis causa demonstrat. Wercyngetoryx zwoławszy zgromadzenie mówi, że(on) prowadził tę wojnę nie z powodu własnych korzyści, lecz dla wolności ogółu.
b. esse można pominąć zwłaszcza po participiach perfecti passivi (Te salvum cupio. Pragnę, żebyś był zdrów), natomiast nie można pominąć acc. zaimka osobowego
c. w języku łacińskim częściej stosuje się stronę bierną niż w języku polskim, która w omawianej konstrukcji pomaga uniknąć dwuznaczności Nuntiatum est, inimicos a nostris victos esse. Ogłoszono, że nasi zwyciężyli nieprzyjaciół (ponieważ nostros inimicos victos esse byłoby dwuznaczne)
d. łacińskie zdania z czasownikiem puto, apparet i itp. można przełożyć na język polski zdaniem wtrąconym lub przysłówkiem, np.: cras te Romam venturum esse puto. Jutro, jak mniemam, przybędziesz do Rzymu; Id me oblitum esse apparet. Oczywiście o tym zapomniałem.( Mała gramatyka łacińska, Tadeusz Sinko)
