Utwór stworzony przez Juliusza Słowackiego w momencie, gdy przeczuwał nadchodzącą śmierć w związku z wyniszczającą go gruźlicą. "Testament mój" zawiera podsumowanie przez poetę swego życia, nutę patriotyczną i topos non omnis moriar.

 Testament mój - o sobie samym

W pierwszej części utworu podmiot liryczny, wypowiadający się w 1 os. l.p. wspomina swoje życie i dokonuje podsumowań. Mówi do swych przyjaciół, którzy najlepiej mogą ocenić prawdziwość wypowiadanych przez niego słów. Wspomina swój udział w cierpieniach całego społeczeństwa i zaangażowanie, które kosztowało go lata młodości. 

Bez emocji stwierdza, że nie pozostanie jednak po nim żaden dziedzic - ani w sensie dosłownym, ani jako spadkobierca duchowy: Imię moje tak przeszło, jako błyskawica,/I będzie jak dźwięk pusty trwać przez pokolenia- mówi poeta podkreślając, że swym krótkim życiem zdążył się jednak wsławić i dać zapamiętać pokoleniom.

Jednakże brak tu szczególnej wiary w zrozumienie przez owe przyszłe pokolenia, skoro i obecne na nim się nie poznały. Część osobista utworu spowita jest atmosferą rezygnacji i smutku, które wiążą się z poczuciem odejścia w samotności wynikającej z niezrozumienia artysty przez społeczeństwo i jego przeświadczeniem o braku docenienia.

Testament mój - ostatnia wola

Utwór zatytułowany jako testament nie może dotyczyć rozporządzenia posiadanymi dobrami, ponieważ tak naprawdę poeta nie ma spadkobiercy, nie ma też przedmiotów do zapisania. Ma jednak do przekazania parę predyspozycji. Pierwsza z nich dotyczy spalenia serca poety w aloesie, który był symbolem pamięci i trwałości uczucia, co w efekcie może dać zmarłemu szanse na zyskanie nieśmiertelności. 

Dwojako można rozumieć jednak motyw matki, której mają zostać zwrócone jego prochy. Może być to bowiem zarówno dosłownie rozumiana matka poety, jak i matka ziemia, do której wracają prochy wszystkich ludzi po śmierci. Po dokonaniu obrządków przyjaciele mają uczcić pamięć zmarłego poety biesiadą, którą on sam - jeżeli będzie mógł - jako duch nawiedzi.

Testament mój - przesłanie do potomnych

Jednak utwór ten nie jest tylko przesłaniem adresowanym do przyjaciół. Adresowany jest on do wszystkich, którzy pozostają żywi i gotowi na służbę. Po pierwsze - nie mają tracić nadziei. Po drugie - winni podjąć służbę. I w tym drugim aspekcie wymagania poety są dość bezwzględne:

Lecz zaklinam — niech żywi nie tracą nadziei/I przed narodem niosą oświaty kaganiec;/A kiedy trzeba, na śmierć idą po kolei,/Jak kamienie przez Boga rzucane na szaniec!. Tu widać w pełni romantyzm utworu, którego przesłanie wymaga iście Kordianowskiego spalenia na ołtarzu ojczyzny w imię poświęcenia dla narodu.

Testament mój - non omnis moriar

W finale utworu poeta zastanawia się nad tym, co przyniesie ze sobą przyszłość. Zastanawia się, czy kiedyś nadejdzie ktoś jemu podobny. Przewiduje pewność jednego: mocy swojej poezji. Nie ma wątpliwości, że jej siłą będzie inspirowanie ludzi do wzbijania się ponad własną przeciętność: Jednak zostanie po mnie ta siła fatalna,/Co mi żywemu na nic... tylko czoło zdobi:/Lecz po śmierci was będzie gniotła niewidzialna,/Aż was, zjadacze chleba — w aniołów przerobi.Jakkolwiek słowa poety zdają się brzmieć buńczucznie, nie da się zaprzeczyć, że okazały się prorocze i jego wiara w przetrwanie siły oddziaływania pozostawionej poezji nie była bezzasadna. Bohaterowie Kamieni na szaniec są tego najlepszym potwierdzeniem.

Testament mój - kształt artystyczny

Utwór będący typowym przykładem liryki bezpośredniej, nie męczy odbiorcy trudną formą. Utrzymany w regularnym rytmie, posiada melodię powodującą łatwość zapadania strof w pamięć (składają się na to zarówno czterowersowe zwrotki, jak i regularny układ rytmowo-rymowy, podkreślony zdaniami wykrzyknikowymi i pytającymi, pauzami i wielokropkami). 

Jakkolwiek obfity w środku stylistyczne (epitety, metafory, alegorie, porównania, wykrzyknienia i pytania retoryczne), utwór pozostaje czytelny i jednoznaczny w przesłaniu. Poeta nie chce stawiać zagadek, jego czas mija, nie chce go tracić na czyjekolwiek wątpliwości. Na etapie życia, w którym go napisał, wie, czego oczekuje i co chce przekazać.