Dusiołek Bolesława Leśmiana na pierwszy rzut oka robi wrażenie dość infantylnej przypowiastki. A jednak Dusiołka interpretuje się w kategoriach filozoficznych, a jego formę ocenia jako świetne nawiązanie do liryki ludowej.

 Dusiołek - a kto to taki?

Na pewno jest to zjawa dokładnie przez poetę opisana: Dusiołek, jak półbabek z łoża./Pysk miał z żabia ślimaczy(...) A zad tyli, co kwoka, kiedy znosi jajo(...) Ogon miał ci z rzemyka, Podogonie zaś z łyka.Nie ma wątpliwości, że stwór jest nierealistyczny i nic dziwnego, skoro jest tylko marą senną, która śni się prostemu chłopu - Bajdale. 

Wzorując się na podaniach i legendach mitologii słowiańskiej, poeta stworzył postać stwora, który nęka we śnie i nie pozwala spokojnie odpocząć. Pierwowzór Dusiołka to cyniczna, stale psocąca istota, która we śnie zapiera dech w piersiach i wysysa radość życiową oraz siły witalne.

Drugi bohater Duaiołka - Bajdała

Bajdała to najzwyklejszy chłop, który zadaje niezwykłe pytania. Wędrując po świecie jedynie w towarzystwie szkapy i wołka, zmęczył się upałem i znużony zasnął. Ale nie zaznał pokrzepienia, bo wylazłszy z rowu, zaczął Bajdałę męczyć Dusiołek. Męka musiała być naprawdę dotkliwa, skoro doszło aż do łez, które chłop uronił przez sen. 

Wreszcie ocknięcie się wybawiło go od męki i mógł odetchnąć. Ale mimo gwałtownie przerwanego snu, nie kładzie się, by dalej odpoczywać. Zaczyna obwiniać kolejno towarzyszące mu zwierzęta za ich bierne przyglądanie się jego cierpieniu, a potem zadaje pytanie Bogu: po co stworzył Dusiołka?

Dusiołek a filozofia

Pełna prostoty fabuła, niewyszukany język oraz główny bohater - wszystko to może sprawić, że nad treścią Dusiołka przejdzie się bez zastanowienia. A jednak odrzuciwszy ludowy sztafaż, prostotę języka i niewyszukanego głównego bohatera, nad ostatnim pytaniem zadanym w tekście warto się dłużej zatrzymać. 

Tak naprawdę odszedłszy od kwestii estetycznych i stylizacji, Bajdała zadaje po prostu pytanie o sens istnienia zła w świecie. Można też pokusić się o refleksję na temat tego, czemu nie pada odpowiedź.

Pokrewieństwo ideowe Dusiołka Leśmiana

Pytanie o zagadkę Bożej motywacji przy przyzwoleniu na istnienie na świecie zła, zadawane jest nie po raz pierwszy. Dusiołka interpretuje się w nawiązaniu do tradycji ballad Mickiewiczowskich, ale również i wskazując na zbieżność ideową z pozycjami tego kalibru co Wielka Improwizacjaz Dziadów, cz.III Mickiewicza oraz Dier iraeKasprowicza.

Przynależność gatunkowa Dusiołka - analiza formy utworu

Uwzględniając pytanie egzystencjalne zadane w pozornie prostej przypowiastce, ocenia się, że Dusiołekjest powiastką filozoficzną, pokrewną tym, które pisano w epoce oświecenia. Ale z uwagi na formę utworu można wskazać też na jego przynależność do tradycji balladowej, którą zainicjował w naszej literaturze Mickiewicz. 

Rzeczywiście za tym ostatnim zaklasyfikowaniem utworu przemawiać może i dychotomiczność Dusiołka, który dzieli się na dwie części: partie narratora, wiejskiego gawędziarza oraz chłopa, Bajdały, który przejmuje głos w trzech ostatnich zwrotkach. Za przynależnością Dusiołkado romantycznego gatunku przemawiać mogą i inne wyznaczniki kompozycyjne oraz stylistyczne. 

Jest to utwór o regularnej, czterowersowej budowie strof, z których każda ma ten sam układ rymów parzystych. Fantastyka oraz elementy dramatyczne, stylistyka językowa praz elementy humorystyczne (vide: opis samego Dusiołka) - całość środków tworzy jedno z bardziej istotnych w poezji polskiej dzieł egzystencjalnych. Napisany niesztampowo, wykazujący pokrewieństwo ze stylistyką barokową, mikrorealistyczny Dusiołek, nie daje się łatwo zapomnieć.