"Ptaszki w klatce" to jedna z najbardziej znanych bajek Ignacego Krasickiego. Zawdzięcza to nie tylko szczególnie wymownemu dla Polaków przesłaniu, ale i wyrazistej formie, w której maksymalne natężenie znaczeń Krasicki osiągnął przy minimalnej ilości słów.

Ptaszki w klatce - analiza

Ptaszki w klatceto bajka epigramatyczna, składająca się jedynie z czterech wersów, które zawierają w sobie dialog dwóch czyżyków. Wtrącenia narratora są lapidarne i ograniczają się łącznie do sześciu słów, w których pada informacja między kim toczy się rozmowa. 

Pytanie młodego czyżyka zawiera w sobie informację na temat sytuacji lirycznej ukazanej w bajce. Odpowiedź starego czyżyka stanowi dobitną puentę. 

Bohaterami bajki Ptaszki w klatcesą zwierzęta, ale nie jest ona typowym przykładem bajki zwierzęcej, w której określonym zwierzętom na zasadzie alegorycznej przypisuje się dane cechy. Wybór czyżyków nie sugeruje odbiorcy tekstu określonych skojarzeń, te akurat ptaki w odróżnieniu od, np. sowy nie niosą ze sobą żadnego przypisanego im ładunku znaczeniowego. 

Ptaszki w klatcesą niezwykle łatwo zapadającym w pamięć tekstem, dzięki wewnętrznej dyscyplinie w budowie: to utwór złożony z czterech trzynastozgłoskowych wersów. O regularnym układzie parzystym rymów żeńskich (schemat AABB).

Ptaszki w klatce - interpretacja

Dwa zamknięte w klatce ptaszki tylko pozornie dzielą tę samą rzeczywistość. Tak naprawdę dzieli je przepaść: młody, urodzony w klatce czyżyk, jest całkiem zadowolony ze swej sytuacji - dbają o niego, zapewniają mu wszystko, co niezbędne do życia, nie musi zabiegać o byt. Stary czyżyk jest bez reszty zrozpaczony. Jako ptak, który jeszcze niedawno zażywał wolności, nie może się pogodzić z ograniczeniami zniewolenia, nawet jeżeli dzięki nim przebywa w złotej klatce - jest ona klatką. 

Nic dziwnego, że nie może być między tymi dwoma, pozornie bliskimi ptakami porozumienia. Dzieląca ich różnica doświadczeń życiowych powoduje, że młody nigdy nie zrozumie pragnień starego (Masz teraz lepsze w klatce niż w polu wygody), a stary, który był wolny, dziś w klatcemoże jedynie ubolewać nad ogromem spustoszenia duchowego młodego, zrodzonego w klatce czyżyka. 

Bajkę tę można rozumieć jako wielką apoteozę wolności, która warta jest znoszenia wszelkich trudów i niewygód, by ją zyskać. W zasadzie dla takiej interpretacji nie jest istotny wiek dwóch ptaków. Równie dobrze kontrast między ich postawami mógłby oddać opłakujący wolność młody czyżyk, przy starym nierozumiejącym go przez jedyne w życiu doświadczenie - klatki. Jednak sposób, w jaki ukazał sytuację Krasicki czyniąc swych bohaterami nosicielami opisanych cech i postaw jest adekwatny dla interpretacji politycznej bajki Ptaszki w klatce. 

Napisana ona została już po pierwszym rozbiorze Polski. Prędko zatem zaczęto starego czyżyka utożsamiać z pokoleniem Polaków znających sytuację kraju sprzed utraty niepodległości, zaś młodego jako przedstawiciela urodzonego w czasie niewoli. Troska o to, czy Polacy nie mający doświadczenia wolności będą jej w ogóle pragnęli, czy zniewolenie będą postrzegali jako ciężar, czy też może zaadaptują się do nowych warunków, nie odczuwając żadnego z ich powodu sprzeciwu, nie była bezzasadna. 

Bajka Krasickiego odczytywana zaś w ten sposób nie zatraciła aktualności jeszcze przez czas wystarczająco długi, by pokolenia urodzonych w niewoli, w imię przestrogi z niej płynącej, wychowywać w zachowywaniu tożsamości narodowej i nie dać im zapomnieć o wolności.