Agresja - wyraz pochodzący z łaciny. Zgodnie z definicją zawartą w "Encyklopedii PWN", termin ten określa "zachowanie się człowieka, podejmowane z zamiarem sprawienia bólu, cierpienia, szkody". Agresja może być dwojakiego rodzaju. Pierwszy jest zachowaniem impulsywnym, wyładowaniem swojego gniewu i złości. Może zaistnieć w sposób bardzo gwałtowny oraz krótkotrwały. Następny rodzaj agresywnego zachowania ma charakter bardziej instrumentalny, wykorzystywane jest w celu uzyskania określonych przedmiotów, a także celów, albo też pojawia się jako odpowiedź na jakieś polecenie, nakaz.

Agresja może pojawiać się w zachowaniach fizycznych oraz werbalnych, czasem w charakterze czynności symbolicznych. Jak pokazuje encyklopedia, tendencje do agresywnych zachowań kształtują się w wyniku charakterystycznych doświadczeń z dziecięcych lat. Jednak mianem źródła agresji, określa się również stan ciągłej frustracji potrzeb oraz dążeń jednostki, którego przyczyna leży w konfliktowej sferze osobowości, albo konfliktowej relacji pomiędzy osobowością i otaczającą ją społecznością. Termin ten, duży brak możliwości zaspokojenia swoich potrzeb, znaczne rozluźnienie zasad moralnych oraz moralne uznanie wobec agresji, nazywa mianem okoliczności społecznych, sprzyjających wzrastaniu agresji.

Według definicji podanej przez Państwowy Instytut Bezpieczeństwa i Zdrowia Zawodowego USA (National Institute for Occupational Safety and Health - NIOSH) - przemoc mogąca się pojawiać w miejscu pracy to "każdy fizyczny atak (napaść), zagrażające zachowanie lub słowna obelżywość w środowisku pracy". Jest to związane, chociaż nie jest ograniczone do pobić, napaści przy użyciu ostrych narzędzi, samobójstw, a także strzelanin, gwałtów, różnego rodzaju prób odebrania sobie życia, urazów psychicznych, które są wynikiem pogróżek, nieprzyzwoitych rozmów przez telefon, zachowań mających na celu zastraszenie oraz molestowanie seksualne, a także psychiczne.

Agresja w środowisku pracy, nie jest zjawiskiem nowym. Jednak wzrost zainteresowania tego rodzaju problemem, daje się zauważyć dopiero od kilku ostatnich lat. Spowodowała to zmiana patrzenia na czynniki, które warunkują poprawne funkcjonowanie jednostki w dziedzinie zawodowej.

Uwaga pracodawców, jest coraz częściej zwrócona na poza fizyczne elementy środowiska, które wpływają na produktywność oraz efektywność pracy, a także satysfakcję pracujących z wykonywanych obowiązków służbowych.

Pracodawcy wyrażają również troskę, by rozmaite zagrożenia, które pochodzą z otoczenia społecznego, nie przeszkadzały w organizacji pracy, ludzi przez nich zatrudnianych.

Przemoc oraz agresja to jedne z najpoważniejszych zagrożeń mogących się pojawić w relacjach międzyludzkich. Większość ludzi napotyka je w swojej codzienności, za przyczyną telewizji, prasy lub radia albo Internetu. Niestety, są również i takie osoby, które takiej przemocy oraz agresji doświadczają na własnej skórze.

Miejsce, gdzie często pojawiają się akty przemocy, a także agresji, to miejsce pracy. Dzieje się tak dlatego, gdyż to właśnie w pracy spędzamy większość dnia codziennego i właśnie w tym miejscu (zazwyczaj) jesteśmy zmuszeni do funkcjonowania w większym gronie, kontaktując się, a także podejmując wspólne działania z niekiedy niezbyt lubianymi przez nas ludźmi. Działanie w większym gronie, praktycznie zawsze przynosi ze sobą ewentualność wystąpienia rozmaitych konfliktów wśród pracowników. Jako przykład można tutaj podać konflikt interesów, kiedy każda strona dąży do zrealizowania własnych potrzeb, często kosztem innej osoby, albo konflikt wartości, który wynika z różnych hierarchii wartości ludzi wplątanych w dane zajście. Tego typu konflikty, niezgodności, nie zawsze bywają rozwiązywane w poprawny sposób. W efekcie pojawia się męczące napięcie w miejscu pracy, a także sytuacje, w jakich strony starają się manipulować psychiką rywala, albo, co gorsza posuwać się do użycia siły fizycznej.

Nie ma precyzyjnych wiadomości, na temat występowania przemocy czy starć w miejscu pracy. Większość wiadomości związane jest z przypadkami, kiedy takie zachowania zostały oficjalnie zgłoszone - np. morderstwa, których zgłaszanie stanowi wręcz obowiązek, przypadków rozważanych w postępowaniu sądowym, a także przypadków prowadzących do czasowej niezdolności kogoś do pracy, powodujących konieczność wypłacania odszkodowań. Jednak oprócz wyżej wspomnianych, istnieje niezliczona ilość przypadków, gdzie pracownicy zostają ofiarami agresywnych oraz poniżających zachowań. Jak wynika z badań prowadzonych w USA, o większości przypadków krzywdzenia w miejscu pracy, nie informowano policji. Blisko 40% pytanych powiedziało, iż nie chcieli zgłaszać takich sytuacji, gdyż twierdzili, że jest to ich sprawa osobista albo mało ważny incydent, natomiast ok. 27% mówiło o tym swoim zwierzchnikom albo ochronie firmy, lecz także nie sygnalizowali tego policji.

Ponadto istnieją również inne powody nie zgłaszania się z tego typu problemami na policję, np.:

  • Strach ofiary przed obwinieniem lub zemstą. Pracownicy mogą bać się odpowiedzialności, w momencie napaści na nich ze strony klienta albo pacjenta. Strach przed odwetem ze strony agresora także bardzo zniechęca do informowania, zwłaszcza wtedy, gdy agresor jest zwierzchnikiem pracownika oraz posiada decydujące zdanie w kwestii jego pozycji zawodowej.
  • Nikłe zainteresowanie ze strony przełożonego, informacjami na temat aktów przemocy, jest na pewno czynnikiem zniechęcającym. Także pracodawcy, którzy twierdzą, że powiadamianie o tego typu sytuacjach może w sposób negatywny wpłynąć na opinię dotyczącą ich umiejętności kierowniczych, mogą powodować niechęć pracowników do wypełniania konkretnych zgłoszeń w tej sprawie.

Według informacji zawartych w ankiecie, umieszczonych na jednej ze stron Internetowych Biura Ochrony Środowiska, zjawisko agresji w miejscu pracy nasila się poprzez psychiczne maltretowanie oraz straszenie utratą pracy - takiej odpowiedzi udzieliło najwięcej respondentów, ta grupa obejmuje ponad 48% pytanych. Innymi formami pojawiania się agresji w środowisku pracy są: przedmiotowe traktowanie podwładnego - 22%, groźby - 7,41%, ubliżanie słowne oraz molestowanie seksualne - takiej odpowiedzi udzieliło 3,7% ankietowanych. Blisko 14% pytanych powiedziało, że w ich pracy zjawisko agresji nie ma miejsca.

Niektóre ze statystyk przynoszą informacje, że zabójstwa w miejscu pracy to najczęstszy typ zbrodni w Stanach Zjednoczonych. Poprzez tego rodzaju statystyki, przemoc w zakładach pracy zwraca ostatnio większą uwagę. Jednak wcześniejsze symptomy dowodzą, iż najbardziej widoczne przejawy stosowania przemocy (np. zabójstwa, strzelaniny), w instytucjach, mimo, iż zdarzają się rzadziej, zwracają największą uwagę badających. Zaś werbalna, a także psychologiczna agresja w stosunku do zwierzchników, podwładnych oraz wśród pracowników, występuje znacznie częściej, a przywiązuje się do tego dużo mniejszą wagę. Zauważając bliski związek między rozmaitymi przejawami takich zjawisk, można stwierdzić, iż częściej bada się agresję, niż przemoc istniejącą w instytucjach.

Agresja w środowisku pracy występuje w rozmaitych formach. Pojawiają się drastyczne oraz widoczne, polegające na fizycznych napaściach na ofiary, a także niezwykle subtelne, często niezauważane i ignorowane formy piętnowania czy dręczenia psychicznego osób.

Organizacje zajmujące się ochroną zdrowia ludzi pracujących, wyróżniły następujące rodzaje zachowań agresywnych:

  • morderstwo i inne rodzaje ataków fizycznych, których efektem jest zgon ofiary;
  • zgon albo zranienie wynikłe z zaniedbania obowiązków zawodowych;
  • atak na tle seksualnym - gwałt, molestowanie seksualne
  • atak lub napastowanie fizyczne, którego skutkiem jest zranienie ofiary, a więc bicie, kopanie, ciosy zadawane pięściami, drapanie, szarpanie, targanie za włosy
  • molestowanie fizyczne, które nie ma związku z zadawaniem jakichkolwiek ran, np.: popychanie, szarpanie za odzież itp.
  • grabież
  • śledzenie
  • groźby, zastraszanie
  • molestowanie seksualne, a więc napaść fizyczna albo werbalna o charakterze seksualnym, nie przynosząca skutków w postaci obrażeń ciała. Przejawia się w zachowaniach typu: składanie propozycji natury seksualnej, robienie uwag na temat ubioru albo wyglądy, usilne patrzenie na intymne części ciała, czynienie lubieżnych gestów, aluzje oraz obraźliwe uwagi na temat życia osobistego, orientacji seksualnej, albo opowiadanie obrzydliwych dowcipów, celowy kontakt cielesny, np. ocieranie się, pokazywanie komuś materiałów o treściach pornograficznych, itp.
  • szykanowanie na tle rasowym
  • bullying, tzn. czyny, które wywołują w kimś poczucie zagrożenia albo strach. Do takich czynów można zaliczyć publiczną naganę, szydzenie, obrażanie słowami, używanie wulgarnego języka, sarkazm, bezpodstawną krytykę, umniejszenie rezultatów pracy oraz czyichś kompetencji zawodowych, lekceważenie opinii
  • mobbing (inaczej "nękanie psychiczne", albo "terror psychiczny"). Jest to rodzaj bullyingu, jednak znacznie usystematyzowana oraz o dłuższym czasie przebiegu, wykorzystywana przez większą grupę ludzi;
  • obrażanie werbalne, w postaci obelżywych uwag, wulgaryzmów, wyzwisk, wyśmiewania kogoś
  • wrogie zachowanie, np. krzyki, wrzaski, grożenie pięścią, opluwanie;
  • agresja fizyczna stosowana wobec przedmiotów, które należą do ofiary, okazywana uderzeniem w stolik czy biurko, rzucanie różnymi przedmiotami lub trzaskanie drzwiami;
  • wandalizm lub niszczenie własności podwładnego
  • gesty, które są obraźliwe albo prowokujące
  • formułowanie i rozpowiadanie plotek, fałszywych pomówień;
  • bojkotowanie oraz ignorowanie czyjejś obecności
  • zatajanie przed nękaną osobą ważnych dla niej wiadomości;
  • bierna agresja, objawiająca się wrogą postawą ciała albo nienawistnym spojrzeniu;

przedstawione metody dręczenia, stosowane przez agresorów, wskazują, iż napastnikami mogą być pracodawca, współpracownik oraz podwładny, a także osoby obce, które nie należą do organizacji.

Jak już zostało wspomniane, pracownicy instytucji, którzy zostają ofiarami agresywnych zachowań, dość niechętnie rozmawiają o spotykających ich krzywdach, biernie zgadzają się na tego typu sytuacje. Ludzie ci, istnienie agresji w miejscu pracy odbierają jako nieodłączny element systemy organizacyjnego. Ewidentnym jest także fakt, że do używania przemocy, siły, nie chcą się również przyznać sami ich sprawcy.

Powód ukrywania agresywnych zachowań przez ofiary, stanowi zazwyczaj kierownictwo, które ma tylko na uwadze utrzymanie pozytywnego wizerunku zakładu. W takiej korporacji, szefostwo koncentruje się przede wszystkim na realizowaniu celów zawodowych, zdają się nie pamiętać jak ważną rolę dla efektywności pracujących, a także i całej firmy, odgrywa przyjazna atmosfera w firmie.

Nie zważa się także na fakt, iż przemoc, bez względu na natężenie, z jakim się pojawia, jest jednym z największych elementów stresogennych w zawodzie, może być również powodem negatywnych dolegliwości w sferze zdrowia psychicznego oraz fizycznego, a także na płaszczyźnie funkcjonowania społecznego oraz zawodowego. Stan psychiczny ofiary jest sferą, gdzie przemoc odciska olbrzymie piętno. Każdy atak agresji wywołuje u napastowanego wielki stres, obniżenie jego dobrego nastroju, zaburzenia zdrowia nie tylko psychicznego, ale też i zaburzenia psychosomatyczne.

Bezpośredni rezultat ataku agresji napastnika na ofiarę, stanowi odczucie złości, poirytowania, strachu oraz przygnębienia. Mogą się także pojawić inne odczucia, np.: zniechęcenie, bezsilność, apatia oraz rezygnacja. Często ofiary mogą odczuwać poczucie winy wobec zaistniałej sytuacji, a także spada u nich poczucie swojej wartości.

Najpoważniejsze zaburzenia pojawiają się w efekcie powtarzania się stresujących sytuacji w miejscu pracy. Wtedy mogą wystąpić zaburzenia koncentracji, uzależnienia, stany lękowe, a także tzw. "zespół wypalenia zawodowego", albo "zespół zaburzeń po stresie urazowym". Częstą dolegliwością jest też depresja, mogąca wywoływać myśli samobójcze albo próby odebrania sobie życia.

Przypadłości natury somatycznej, na które mogą się uskarżać ofiary agresywnych zachowań w środowisku zawodowym to: dolegliwe bóle głowy, powtarzające się migreny, a także wrzody żołądka zwracanie pokarmów, bezsenność albo zakłócenia snu, podniesienie napięcia mięśniowego czy zaburzenia sferze seksualnej.

Świadomość, iż będzie się narażonym na następne akty agresji, znacznie zmienia relacje pomiędzy zespołem pracowników, a to wpływa na większą częstotliwość występowania rozmaitych konfliktów, pojawienie się myśli o zmianie miejsca pracy, a także zmniejszenie się wydajności pracowników. Poprzez niezbyt wysoki poziom bezpieczeństwa pracowników w firmie, podwładni tracą zaufanie do przełożonych, a to wpływa na efektywność pracowników, zmniejsza się ich zaangażowanie w należące do nich obowiązki.

Wszystkie te ujemne konsekwencje obecności agresji w miejscu pracy, mają związek z kosztami, które ponoszą pracodawcy. Te koszty są związane między innymi: ze szkoleniami nowoprzyjętej kadry pracowniczej, wydatki na leczenie, a także koszty związane z procesem sądowym oraz rekompensaty, które firmy są zobowiązane wypłacić poszkodowanym pracownikom. Z tego też powodu, występowanie w firmach, zjawisk związanych z przemocą lub jakimikolwiek innymi przejawami agresji, wpływa nie tylko na funkcjonowanie psychiczne, a także społeczne oraz zawodowe pracujących. Poza tym kształtuje też sytuację ekonomiczną całego społeczeństwa.

Pracodawcy muszą zdawać sobie sprawę z negatywnych rezultatów kontaktu ze zjawiskiem przemocy oraz zauważać korzyści, które płyną z zapewnienia podwładnym bezpiecznego oraz pozbawionego poważnych konfliktów środowiska zawodowego. W celu uniknięcia wypadków mogących spowodować czyjąś śmierć lub jakiekolwiek uszczerbki na zdrowiu oraz zminimalizowania strat finansowych i ewentualnej odpowiedzialności, pracodawcy powinni prowadzić politykę oraz stosować odpowiednie procedury, które zapobiegną zjawiskom przemocy w danym środowisku pracy. Tego rodzaju polityka powinna być zdolna do przewidywania środków identyfikujących ewentualne możliwości pojawienia się aktów agresji, procedury zapobiegające pojawieniu się zachowań agresywnych, zaś w przypadku, kiedy środki zapobiegawcze nie przyniosą rezultatów, powinno się opracowywać plany pozwalające na konkretne reagowanie oraz załagodzenie kolejnych strat.

Niestety, przemoc i agresja w miejscu pracy, nie widnieje w żadnych rodzimych dokumentach, jako element ryzyka zawodowego. Tak więc pracodawca, nawet jeśliby chciał, nie ma fizycznej możliwości dokonania oceny tegoż ryzyka zawodowego, które ma związek z przemocą, ponieważ nie istnieją dane statystyczne parametru częstości, koniecznego do dokonania tego typu oceny.

Mnie osobiście nigdy nie spotkała żadna krzywda ze strony moich współpracowników, albo też szefostwa. Na szczęście nigdy też nie byłam świadkiem poniżającego traktowania w firmie innego zatrudnionego. Jednak mam świadomość, jaki ważna jest przyjazna atmosfera wśród pracowników, a także otwartość przełożonych na wszelkiego rodzaju skargi lub uwagi. Myślę, że im lepsze są warunki pracy, tym bardziej zatrudnieni będą się starali, aby najlepiej wykonać swoje obowiązki zawodowe, a to pociąga za sobą zwiększenie efektywności pracy oraz jest z korzyścią, tak dla organizacji, jak i całości społeczeństwa.