Termin horacjanizm pochodzi od imienia najsłynniejszego rzymskiego poety antycznego, Horacego (Quintus Horatius Flaccus), żyjącego w I w. p.n.e. Termin horacjanizm można rozumieć dwojako - jako postawę życiową wyrażaną w dziełach Horacego oraz jako swoisty nurt w literaturze.

Horacjanizm jako postawa filozoficzna

Horacjanizm łączył w sobie założenia dwóch starożytnych filozofii - stoicyzmu i epikureizmu. Kluczowe dla horacjanizmu jest pojęcie "złotego środka" i dążenie do osiągnięcia go. Oznaczało to unikanie zachowań skrajnych, opanowanie, niepoddawanie się silnym namiętnościom.

Horacjanizm zakładał zachowywanie dystansu wobec nieprzewidywalności losu i niemożności kontrolowania go przez człowieka. Horacjanizm był filozofią niekoncentrującą się na dobrach doczesnych. Z punktu widzenia horacjanizmu wszystkie materialne rzeczy tego świata są przemijalne i nietrwałe. 

Dlatego Horacy wyrażał przekonanie, że należy czerpać radość z tego, co się ma i korzystać z każdej chwili (słynne słowa "carpe diem" w Odzie XI Księgi I). W perspektywie proponowanej przez horacjanizm szansę na nieśmiertelność ma tylko twórczość, która przetrwa wiele pokoleń.

Horacjanizm jako nurt literacki

Jako nurt literacki inspirowany twórczością Horacego horacjanizm rozwinął się w epoce renesansu. Horacjanizm rozumiany w ten sposób oznaczał czerpanie tego, co najcenniejsze i najbardziej charakterystyczne w jego spuściźnie poetyckiej. W twórczości naśladowców starożytnego mistrza można zauważyć kilka ogólnych wyznaczników horacjanizmu:

- w zakresie formy - prostota stylu, ład, dążenie do idealnej harmonii

- w zakresie tematyki - sięganie po motywy i wątki mitologiczne

- w zakresie nastroju  - oszczędne wyrażanie emocji, ostrożność w wywoływaniu ich u odbiorcy, wierne naśladowanie rzeczywistości

 Horacjanizm - przedstawiciele

Przedstawicielami horacjanizmu i swoistymi kontynuatorami jego filozoficznego przesłania byli m.in. Jan Kochanowski, Szymon Szymonowic, Francesco Petrarka.