Literatura romantyczna ukazywała naturę w sposób niespotykany w żadnym innym okresie literackim. Przyrodę traktowali niemal jak żywe stworzenie, często personifikując jej elementy. Liczne podróże, dobrowolne lub przymusowe, sprawiły, że poznali środowiska różnych krajów i mogli zachwycać się wspaniałością świata fauny i flory.
Zazwyczaj dzieła literackie ukazują naturę jako tło do rozgrywających się wydarzeń. W literaturze romantycznej jest inaczej. Dzięki przyrodzie wzmacniany jest odbiór utworu, autor wyrazić może za jej pomocą mnóstwo emocji, jest ona dla niego inspiracją. Niektórzy badacze mówią nawet, że w romantyzmie istniało zjawisko tak zwanego "panteizmu natury", to jest wszechobecności przyrody w literaturze i sztuce. Zrezygnowano więc z racjonalistycznych badań nad światem przyrody, ale zaczęto traktować ją jako żywą cząstkę świata, który posiada idealne proporcje i doskonale opracowane zasady, ale wciąż jest dla nas niezbadany, tajemniczy i groźny. Na potwierdzenie tezy, że natura jest nieodłączną cząstką utworów romantycznych wystarczy podać dzieła, takie jak Sonety krymskie Adama Mickiewicza, utwory Juliusza Słowackiego czy choćby W Weronie Cypriana Kamila Norwida.
Natura odgrywa znaczącą rolę nie tylko w poezji. Epopeja narodowa Adama Mickiewicza pod tytułem Pan Tadeusz jest również przesycona opisami przyrody, które odgrywają w niej niebagatelną rolę. Oto niektóre z funkcji, jakie odgrywa natura w epopei:
- doskonały opis poetycki zjawisk przyrodniczych, który łączy w sobie realizm z twórczą wizją; na uwagę zasługują w szczególności opisy wschodów i zachodów słońca, opis burzy i polskich sadów
- przyroda wpływa na postępowanie człowieka przez wytworzenie swoistego nastroju
- natura ukazana jest w sposób wszechstronny, poznajemy jej kształty i barwy, ale także ruch, zapach i wszelkie, nawet najdrobniejsze szmery i szepty
- przyroda zostaje upersonifikowana, co wytwarza więź, łączącą ją z człowiekiem; oto przykład: marchew z warkoczami, bób podobny do oczu czy kapusta, która przypomina sędziwą łysinę
- brak uproszczeń i schematyzmu, wszelkie barwy natury ukazane są tak, jak prezentują się w rzeczywistości, z uwzględnieniem zmian oświetlenia i okoliczności; np. bocian w powietrzu wydaje się mieć skrzydła białe, a nie czarne
- połączenie losów człowieka z przyrodą, która stara się pomóc ludziom w ich działaniach; np. burza, która zaciera ślady bitwy z Moskalami, ratując Sopliców i Horeszków przed nieprzyjemnymi konsekwencjami
Ballady i romanse Adama Mickiewicza to kolejne dzieła, w którym natura odgrywa znaczącą rolę. Ukazana jest ona tutaj jako istota zdolna przeżywać uczucia, a zarazem związana ze sferą mistyczną, duchową. Przyroda potrafi sama odróżniać dobro od zła i, kiedy trzeba, wymierza sprawiedliwość. Obraz natury nie jest jednak wyidealizowany, potrafi ona przybrać mroczne oblicze, przed którym zadrżeć mógłby nawet najodważniejszy śmiertelnik. Jakakolwiek by nie była, staje na równi z bohaterami romantycznymi, jest jednym z nich.
