W walce trzeba być i lisem i lwem - słowa autorstwa Macchiavellego są kluczowym elementem potrzebnym do zilustrowania sytuacji moralnej tytułowego bohatera jednego z największego dzieł poetyckich Adama Mickiewicza, jakie powstało podczas jego pobytu w Rosji.
Bohaterski patriota, czy nielitościwy zdrajca? Te pytania właściwie nasuwają się przez cały czas trwania akcji utworu, będącego tak naprawdę wielką metaforą odnoszącą się do świata, w jakim żyje autor. Beznadziejna sytuacja Litwy nękanej przez zaciekłego wroga krzyżackiego to nic innego jak Polska będąca pod jarzmem zaborców.
Główny bohater to młody człowiek, który jeszcze jako mały chłopiec został porwany, a następnie wychowany przez mistrza krzyżackiego. Jedyne wspomnienie z ojczyzny to krzyk matki, który w żaden sposób nie pozwala zapomnieć mu o przeszłości. Wspomnienie to nieustannie podtrzymuje litewski wajdelota - Halban. Budzi on w Konradzie nie tylko miłość do kraju, w którym spędził najmłodsze lata, ale także podsyca w nim chęć zemsty. Konrad nie waha się przed wyborem. Przyjmuje sposób walki, który bynajmniej nie budzi w nim entuzjazmu, przeklina go, ale wie, że to jedyne wyjście, wie, że nie ma żadnej alternatywy. Wyjeżdża w końcu na Litwę i tam doprowadza do ostatecznej porażki Zakonu Krzyżackiego.
Istota tragizmu Konrada opiera się na konieczności podjęcia drogi, którą sam uważa za niemoralną, ale zarazem jedyną. Używa podstępu i kłamstwa, wyrzeka się szczęścia osobistego i poświęca ukochaną kobietę dla jednego krótkiego słowa: ojczyzna. Spełnia ona tutaj rolę nadrzędną, która w pewien sposób kieruje wszystkimi posunięciami bohatera. Możnaby powiedzieć, że uosobieniem ojczyźnianego obowiązku jest Halban, spełniający w utworze rolę niezwykle ważną. To on budzi świadomość narodową w chłopcu, uczy go litewskiego języka i podtrzymuje na duchu w chwilach słabości. Jest to także symbol patriotycznej pieśni ludowej, przechowującej w sobie pamięć wielkich czynów bohaterów narodowych.
"Konrad Wallenrod" to dzieło, które ma rozpalać uczucia i wzywać do walki narodowowyzwoleńczej i tak też zostało ono odczytane przez współczesnych autorowi. Utwór ma porywać swym żarliwym patriotyzmem, zaciekawiać tajemniczą akcją i wzruszać tragizmem bohatera. Interpretacja ideologii utworu może sprawić czytelnikom pewną trudność w odbiorze zamysłów Mickiewicza, jednak niepospolity urok tej powieści poetyckiej jest dla wszystkich sprawą oczywistą, nie wymagającą uzasadnienia.
