W domach rodzinnych wielu osób książka "Pan Tadeusz" zajmuje szczególne miejsce - nie tylko na półce, ale także w świadomości ludzi. Jest to mimo upływu czasu jeden z najpopularniejszych utworów w polskiej historii literatury. Każdy Polak jest moralnie zobowiązany do znajomości tego dzieła.
Utwór ten powstawał w czasach zniewolenia narodu. Dlatego istotny jego wątek stanowi walka o niepodległość. Podkreśla się znaczenie walki dla ojczyzny i oddania w jej służbę. Autor odwołuje się do historii narodowej - do dziejów walk powstańczych i uchwalenia Konstytucji 3 maja. Gloryfikacji ulegają osoby przodków, którzy poświęcili życie walce o niepodległość przyszłych pokoleń. Dlatego powinniśmy doceniać ich ofiarę i mieć świadomość więzi jakie nas z nimi łączą.
Pan Tadeusz to skarbnica wiedzy o tradycji szlacheckiej - tak istotnej dla całościowego obrazu naszej kultury i tradycji. Poznajemy także istotę prawdziwej miłości, która jest w stanie wpływać pozytywnie na rozwiązanie konfliktów i wzajemne relacje ludzi. Związek Tadeusza i Zosi kończy kłótnie rodów Horeszków i Sopliców. Autor "Pana Tadeusza" tak pięknie opisuje ojczyznę, że ożywia i pobudza nasze uczucia patriotyczne. Zetkniecie z historią narodową i heroizmem jej bohaterów każe się zastanowić, co zrobilibyśmy gdyby przyszło nam poświecić się dla dobra kraju. Także czasy pokoju wymagają od człowieka gotowości codziennego podejmowania trudu o rozwijanie i doskonalenie ojczyzny. Mamy doskonałe wzory tego poświęcenia. Dzieło Adama Mickiewicza w wielu trudnych dla narodu okresach podtrzymywało nadzieję, wiarę w wyzwolenie, w możliwość powrotu na "ojczyzny łono", dlatego mówi się często, że powstało "ku pokrzepieniu serc". Z pewnością okoliczności napisania przyczyniły się do tego. Ale utwór jest także niezwykle kunsztownym i artystycznie doskonałym dziełem - po prostu arcydziełem, które jest prawdziwym powodem do dumy. Być może stąd w świadomości Polaków pozostanie jako nasz utwór narodowy. Określa nas samych - wady narodowe i zalety. Do pierwszych należeć będą niewątpliwie duma, pycha, nieustępliwość. A do drugich waleczność, odwaga, wytrwałość. "Pan Tadeusz" jest zwierciadłem społeczeństwa polskiego. Zawiera wskazówki postępowania, wyraża uczucia wielkiej rzeszy ludzi. Jego siła polega na konieczności skonfrontowania swojego stosunku do Polski po lekturze i analizie postaw bohaterów, co jest szczególnie istotne współcześnie, kiedy modne stają się migracje ekonomiczne. Ktoś, kto nie należy do społeczeństwa polskiego nie zrozumie czym jest ten utwór. Chyba każdy naród ma coś, co go odróżnia, charakteryzuje, tworzy mentalną więź, jest skarbem narodowym, bo wiąże się z tym pewne uczucia, emocje, wydarzenia, do których sensu i znaczenia dotrzeć mogą tylko ci, których to dotyka. "Pan Tadeusz" pełen jest wspaniałych malowniczych opisów przyrody, krajobrazu rodzimego. Wyraża to niezwykłą wrażliwość na urodę ojczystej ziemi. Tylko człowiek, który narodził się w Polsce jest w stanie zrozumieć "swojskość" opisywanego krajobrazu. A współczesnemu człowiekowi otwiera oczy na jej proste, ale autentyczne piękno. Zwraca uwagę na coś czego może nigdy nie dostrzegaliśmy. Ale, jak powie podmiot liryczny w "Inwokacji": "Ile cię trzeba cenić, ten tylko się dowie, kto cię stracił".
Utwór powstał w czasie, gdy poeta przebywał na emigracji we Francji. I mimo, iż Polska była wówczas w takiej sytuacji, że nikt się z nią nie liczył, z dzieła emanuje duma z bycia Polakiem, miłość do ojczyzny. Pragnienie poety, by ta książka "zbłądziła pod strzechy" spełnił się, czy jednak ma jakiś wpływ na nasze zachowanie? Jaką postawę do ojczyzny wyrażamy poza granicami kraju?
