Świat wartości człowieka homeryckiego i jego literackie realizacje w literaturze

BIOGRAFIA HOMERA

Znaczenie imienia Homer to ślepiec, zakładnik, według przekazywanej przez pokolenia legendy był on niewidomym, wędrownym śpiewakiem. Ten znakomity starożytny grecki pisarz żył prawdopodobnie między IX a VIII w. p.n.e. Był jednym z najznakomitszych epików greckich, autorem Iliady i Odysei.

Przypuszczalnie narodził się w jońskiej Smyrnie lub w Chios, w Azji Mniejszej.

KWESTIA HOMERYCKA

W epoce nowożytnej pojawiło się pojęcie, które brzmiało kwestia homerycka, używano go na określenie sporu badaczy literackich, nad autorstwem Iliady i Odysei.

Stworzono rozmaite hipotezy dotyczące genezy tych starożytnych eposów. Uważano, ze dzieła Homera utworzono w X w. p.n.e. początkowo jako przekaz oralny, a dopiero w wieku IV p.n.e. zostały one utrwalone na piśmie. Poprzez cały wiek XIX toczył się spór badaczy nad tym, czy Iliada i Odyseja to eposy dwóch różnych twórców, czy jednego. Uczeni o nazwie unitaryści opowiadali się za tym, że Homer jest autorem obu dzieł, natomiast pluraliści uważali, że Iliadę i Odyseję napisało wielu autorów, o czym świadczą olbrzymie różnice w poszczególnych pieśniach utworów.

MITYCZNY I BAŚNIOWY ŚWIAT ILIADY I ODYSEI

Akcja utworu toczy się na dwóch płaszczyznach, jednej boskiej, drugiej ludzkiej. Możemy to zauważyć na przykładzie ingerencji bogów w akcję utworu w Iliadzie. Zaobserwujmy, że niektórzy bogowie opowiadają się za Troją, niektórzy za Grecją. Achajom pomagają: Posejdon, Hera, Atena, Hefajstos, z kolei Trojanom: Zeus, Hermes, Apollo, Afrodyta. Spierają się oni ze sobą, podobnie jak czynią to ludzie i podobnie jak ludzie doprowadzają na tym tle do wojny.

Motywacja kolejnych wydarzeń jest o charakterze mitologicznym, oznacza to, że życie bohaterów jest uzależnione od woli bogów. Los bitwy Achillesa z Hektorem, zwycięstwo poszczególnych stron, to wszystko leży w rękach bogów.

Bohaterowie to herosi - czyli półbogowie, idealizowani przez autora, o ponadludzkich umiejętnościach.

W utworze występuje paralelizm postępowania bohaterów ludzkich i boskich.

Pojawia się paralelizm akcji, występują dwa plany wydarzeń, realistyczny, który jest tworzony przez działalność ludzką oraz nadzmysłowy, który tworzy działalność boska. Jednak o wszystkim decyduje Mojra, czyli przeznaczenie. Podlegają jej bogowie i ludzie, stanowi ona symbol odwiecznego porządku świata. Bogowie podobnie jak ludzie popełniają błędy, grzeszą, a zatem pod względem moralnym nie górują nad rodzajem ludzkim.

ROZWINIĘCIE OMÓWIENIA UTWORU

Główni bohaterowi - to herosi, których możemy odnaleźć w Iliadzie i Odysei.

Bohaterowie greccy to Agamemnon, Nestor, Achilles, Patroklos, Diomedes oraz Odyseusz.

Bohaterowie trojańscy to Priam, Parys, Hektor, Kasandra.

CHARAKTERYSTYKA BOHATERA HOMERYCKIEGO

Wzór wojownika achajskiego to mężczyzna bardzo dobrze zbudowany, krzepki, muskularny (kanon piękna kultury antycznej stanowiło piękno ludzkiego ciała). Ponadto musiał on być niezwykle roztropny, rozsądny, jego myślenie charakteryzowała racjonalność i konkretność. Był szalenie odważny w walce oraz honorowy, był patriotą, dla Ojczyzny gotowy był zrobić wszystko. Kiedy wymagała tego sytuacja potrafił być niezwykle przebiegły i sprytny (Odyseusz)

Bohaterowie Iliady i Odysei są bardzo wyidealizowani. Wszystkich ich cechuje męstwo, odwaga, waleczność, ogromna siła, spryt oraz podstęp.

Achilles i Hektor to bohaterowie tragiczni, założone jest , że obydwaj zginą, bowiem Troja musi upaść.

Achilles to Tesalczyk, władca Myrmidonów we Fity. Narodził się on ze związku Peleusa z urodziwą boginią morską Tetydą. Charakteryzował się on niecodzienną urodą, był potężnie zbudowany, o proporcjonalnej i dorodnej postawie, co stanowiło kontrast z jego niemal kobiecymi, delikatnymi rysami twarzy. Kiedy ubrano go w dziewczęce suknie, wyglądał niczym siostra królewien. Był on zatem herosem o rzadko spotykanym u mężczyzn kobiecym wdzięku, ale zarazem niezwykle odważnym, o nielękliwej duszy, niezwykle silnym i o niezłamanym charakterze mężczyzną. Nawet najsilniejsi odczuwali przed Achillesem strach. Nie było mu równego. Przypatrzmy się fragmentowi, który potwierdza powyższe słowa:

Tak Hektor rozmyślając, czekał - a już nadbiegał Achilles,

Bogu wojny podobny, w szyszaku o kicie falistej

Włócznią peliońską z jesionu nad prawym barkiem potrząsnął

Groźnie, a spiż jego zbroi dookoła błyski rozsiewał,

Niczym ognia pożoga lub słońca jaśń wschodzącego.

Zadrżał Hektor, gdy ujrzał Pelide, nie stało mu ducha

Trwac u bramy, lecz od niej w ucieczce pierzchnął zlękniony.

Rzucił się za nim Achilles, w swe nogi ufny polotne

Tak biegł prosto w zajadłym pościgu, a Hektor

Chyżo wyrzucał kolana, uchodząc przed nim pod murem.

Achilles stanowi archetyp greckiego wyobrażenia męskiej odwagi i piękna, wzór godny naśladowania młodzieńca, dla którego ważniejsze jest życie krótkie, lecz w chwale od życia będącego długą i nudną egzystencją.

Achilles został stworzony przez Homera na wzór niezwykłego pół-barbarzyńcy, pochodzącego spoza obszaru cywilizacji achajskiej. Jego działanie, w kontraście do postępowania Hektora, wypełnione jest naturalnymi odruchami, które znajdują się u źródeł jego popędliwej, porywczej i jakże namiętnej i dumnej natury. Zapytajmy z jakich podstaw narodziła się ta niezwykła pewność siebie, jego siła i odwaga? Przede wszystkich Achilles był odporny na ciosy, bowiem jego matka Tetyda umoczyła go w rzece Styks, co spowodowało, iż jego ciało było odporne na rany. Jednak podczas zanurzania ciała Achillesa w wodzie Tetyda trzymała go za piętę, dlatego też zranienie u niego tego miejsca mogło spowodować jego śmierć. Do dziś dnia piętą Achillesa nazywamy słaby punk człowieka.

Odwaga i duma Achillesa wynikała także ze znajomości przez niego przepowiedni, według której był on osobą, z pomocą której Grecy mieli pokonać Trojańczyków.

Podsumowując postać Achillesa, dochodzimy do wniosku, iż był to bohater o dwóch obliczach. Z jednej strony to bezuczuciowy, do bólu konsekwentny, kierujący się biologicznymi instynktami i żądzami, zadający jednym ciosem śmierć bezwzględny wojownik, z drugiej zaś uczciwy, wrażliwy młodzieniec, który w momentach nostalgii, tęsknoty pokazuje swoją drugą twarz.

Hektor to pierwszy syn Priama i Hekabe, mąż Andromachy. To najodważniejszy i najszlachetniejszy bohater trojański, człowiek prawdomówny, niezwykle utalentowany, równie zacięty w walce jak Achilles. Jednak Hektor nie daje się ponieść emocjom, nie poddaje się mimo zbliżającej się klęski, walczy do ostatniej kropli krwi. W kontraście do Achillesa racjonalnie ocenia zaistniałą sytuację, nie pozwala wziąć górę ambicji i niezaspokojonym żądzom. Bohater rozumie, że wojna to nie dziecięca zabawa, figiel, ale ostra walka, w której nie można kierować emocjami, trzeba dumnie i z ufnością wierzyć w zwycięstwo, bowiem stawką jest ludzkie życie, los kraju oraz honor, jedna z najważniejszych cnót. Mimo świadomości nieuchronnej przegranej w potyczce z Achillesem, podjął godnie walkę. Nie przeciwstawił się woli bogów, pomimo ostrzeżeń ojca i matki. Zatrzymajmy się na chwilę przy tym fragmencie.

Tak to oni oboje, szlochając, błagalne wołania

Słali do syna miłego; lecz Hektor trwał niewzruszony,

Na ogromnego czekając Achilla, co zbliżał się właśnie.

Jako ów górski wąż, trującymi zioły nażarty,

Wchłonął w siebie ich jad i w kłębek zwinięty w swym leżu

Na człowieka czatując, mordercze utkwił w nim ślepia,

Tak i Hektor w bojowym zapale nieposkromionym

Tarcz jaśniejącą wsparł na muru występie - i czekał.

Podsumowując, Hektor to bohater rozsądny, odważny, całkowicie dojrzały umysłowo i emocjonalnie.

Odyseusz to król Itaki. Narodził się ze związku syna króla Laertesa i Antyklei, będącej wnuczką Hermesa. Był mężem Penelopy i ojcem Telemacha. To jeden z najbardziej lubianych przez czytelników bohaterów wojny trojańskiej.

Odyseusz to przede wszystkim bohater Odysei, mniej Iliady, znany ze swego sprytu, bystrości umysłu oraz braku jakichkolwiek skrupułów w sytuacji, kiedy należy użyć podstępu. Kocha świat i jest ogarnięty pragnieniem jego poznania, jest znakomitym żeglarzem i opiekunem swojej załogi.. W wojnie trojańskiej daje się poznać jako doświadczony dowódca, odważny wojownik, rozważny doradca oraz sprytny dyplomata. Jeżeli zazna krzywdy jest nieustępliwy w zemście. Sławę zdobył podczas zaciekłej walki o zwłoki Achillesa, w bitwie o jego zbroję pokonał Ajaksa. Odyseusz potrafi pokonać wszystkie trudności, które napotyka na swej drodze. Wszelkie decyzje, które podejmuje poprzedzone są głęboką refleksją. Jest niezwykle towarzyski, lubiany przez swoich przyjaciół, łatwo nawiązuje nowe znajomości, jednocześnie jest bardzo ostrożny zarówno w stosunku do ludzi, jak i do bogów (Atena). Jest lubiany przez bogów, od początku czytelnicy Iliady zostają poinformowani o decyzji bogów w sprawie jego szczęśliwego ocalenia, zresztą sam bohater wielokrotnie zwraca się do nich z prośbą o opiekę i łaskę. Niektórzy poeci uważali, że to on jest twórcą podstępu z koniem trojańskim.

NAWIĄZANIA

Ideał średniowiecznego bohatera stanowił rycerz i asceta.

Cechy wspólne, które możemy zaobserwować, porównując Rolanda, jednego z najsławniejszych rycerzy średniowiecza, z rycerzem starożytnym to ich wyidealizowanie, wyolbrzymienie ich cech i zasług takich jak: męstwo, odwaga, waleczność, ponadludzka siła, troska o dobre imię, honor i odniesione zwycięstwa na polu bitwy. Obaj rycerze precyzyjnie posługiwali się bronią, wierność w przyjaźni stanowiła dla nich priorytet, zachowywali cześć dla nieżywych, obaj pochodzili ze znanych rodów. Wiele ich jednak różniło: rycerz starożytny mógł użyć podstępu w walce, mógł odczuwać strach, oprócz walki w imię miłości do Ojczyzny, prowadził wojny o własne korzyści, własne łupy. Natomiast dla rycerza średniowiecznego użyty podstęp w bitwie, strach podczas walki stanowiłyby plamę na honorze, a główny priorytet jego działań stanowiła obrona wiary.

Z kolei główny ideał epoki renesansu to dawny rycerz obecnie ziemianin.

Barokowy rycerz to rycerz przebywający na dworze królewskim, sprawujący kult życia, refleksyjny myśliciel, ulubieniec dam.

Natomiast oświeceniowy wzór godny do naśladowania - to patriota, pragnący przeprowadzić reformy, wzorowy obywatel.

Romantyzm dał nam za przykład człowieka rozdartego wewnętrznie, indywidualistę, lubiącego samotność, stroniącego od ludzi, zafascynowanego poezją i sztuką, broniącego świata ludu, oddanego kraju wojownika.

Pozytywizm przyniósł nam ideał bohatera, który był przede wszystkim członkiem społeczeństwa, realistą, myślącym ekonomicznie, pragnącym przeprowadzić w kraju szereg reform społecznie użytecznych.

Modernizm nawiązując do epoki Romantyzmu, propagował bohatera zainteresowanego metafizykę, kapłana sztuki, prowadzącego cyganeryjny model życia wbrew stylowi mieszczańskiemu, miłośnika ludu i przyrody, odważnego i walecznego bohatera rewolucji.

Ideał XX i XXI wieku to zarówno zwykły człowiek, anonimowy uczestnik wielkomiejskiego tłumu, jak i świadomy swojej rangi społecznej chłop oraz robotnik, biorący udział w walkach klasowych, masowych strajkach, członek ruchów politycznych, budujący nowy ustrój, jak również osamotniony poszukiwacz wartości humanistycznych, borykający się z problematyką odpowiedzialności moralnej, człowiek wyobcowany ze społeczeństwa, osamotniony.

WARTOŚĆ ŻYCIA RODZINNEGO NA PODSTAWIE BOHATERÓW ILIADY I ODYSEI

Hektor szanował bardzo swoich rodziców, przed swą śmiercią poprosił ich, aby z godnością pochowali jego zwłoki, aby nie martwili się o jego duszę. Kiedy prowadził wojny, walczył nie tylko o własne korzyści, ale i o dobro rodziny i najbliższych. Czytelników wzrusza scena przedstawiająca pożegnanie Hektora z żoną i swoim ukochanym synem. Stała się ona częstym motywem wykorzystywanym przez poetów i malarzy starożytnej Grecji. Hektor jawi się nam miłujący mąż i troskliwy ojciec. Świadomy swojej śmierci walczy z niepokonanym dotąd Achillesem, by nie splamić swego honoru podejmuje walkę, która z góry skazana jest na niepowodzenie.

Tetyda to urodziwa bogini morza, jej synem był Achilles, którego od narodzin otaczała olbrzymią troską, dbała o jego bezpieczeństwo. Gdy był małym chłopcem, zanurzyła jego całe ciało, z wyjątkiem pięty, w rzece Styks, co dawało mu nieśmiertelność. Jedynym miejscem, którego zranienie mogło spowodować jego śmierć, była pięta zwana piętą Achillesa. Dla starożytnych Greków zwycięstwo na polu bitwy w imię Ojczyzny stanowiło najwyższą wartość. Tetyda idzie więc do Zeusa, który w sekrecie przed Herą, mówi jej, że Trojanie będą odnosić zwycięstwo dotąd, aż Achilles nie zostanie przeproszony przez Achajów. Tetyda dowiaduje się także o tym ,że jeśli Achilles uda się na wojnę trojańską, to podczas niej zginie. On jednak decyduje się na ten krok. Tetyda bardzo cierpi, jednak umożliwia mu ruszenie na wojnę, gdyż wie, że dla niego najważniejsze jest spełnić się na polu bitewnym i zostać zapamiętanym jako znakomity wojownik.

Priam to władca Troi, kochający mąż Hekuby i troskliwy ojciec Hektora, Parysa, Kasandry. Najważniejsze jest dla niego dobro najbliższej rodziny i społeczeństwa. To bardzo smutny i zrozpaczony bohater, bowiem co chwila musi borykać się ze śmiercią swoich dzieci. Razem z żoną próbują przekonać ulubionego ich syna Hektora przed udziałem w walce z niepokonanym Achillesem, bowiem wiedzą, iż to starcie przyniesie ich synowi jedynie śmierć. Załamanie ojca sięga szczytu, kiedy widzi on zbezczeszczone zwłoki Hektora. Tak kocha on swoje dzieci, że za cenę wydanie ciała syna, zdeterminowany jest samotnie udać się do obozu Greków, gotów jest znieść poniżenie ze strony Achillesa. Przyjrzyjmy się temu fragmentowi:

Puśćcie, o przyjaciele, zostawcie mnie, choć wam ciężko!

Niech do okrętów achajskich ja pójdę sam z tego miasta

Błagać tamtego człowieka, by - choć gwałtownik bezbożny -

Nad mą starością miał litość, wielki szacunek okazał.

Iluż on synów mi trupem położył w młodości ich kwiecie!

Lecz choć po wszystkich boleję, po żadnym tak strasznie jak po tym

Jednym Hektorze: ten żal - przeraźliwy mnie wnet do Hadesu

Wpędzi! Och, czemuż on ducha na rękach mych nie oddał!

Wtedy byśmy oboje do syna lamentem i płaczem

Ból nasz koili, ja sam i matka jego nieszczęsna.

Penelopa stanowi archetyp wiernej żony, to niezwykle mądra, sprytna i ostrożna kobieta. Penelopa stanowi ideał wiernej żony, która kocha swojego mężczyznę aż do śmierci. Odrzuca po kolei startujących do niej zalotników, przebiegle godzi się na ponowne małżeństwo dopiero wówczas, gdy zakończy zrobienie całunu dla Odyseusza. Aby oszukać zalotników, Penelopa w dzień szyła całun a w nocy całego go pruła. Cały czas myślała o nieobecnym Odysie, wierząc, że wkrótce powróci.

JAKIE WARTOŚCI LITERATURY STAROŻYTNEJ PRZEKAZALIBYŚMY NASTĘPNYM POKOLENIOM?

Przedstawione przeze mnie wyżej sylwetki bohaterów starożytnych, obraz człowieka, jaki się z nich wyłania, wyznawane przez nich wartości są niezwykle istotne i przynajmniej w części mogłyby być realizowane w obecnym życiu. Pomoc bliźnim, miłość względem rodzeństwa, szacunek do rodziców, odwaga w trudnych chwilach, męstwo w walce, śmierć w obronie Ojczyzny to tylko niektóre z nich.

PATRIOTYZM POLAKÓW JAKO CECHA ACHAJSKA, NA PODSTAWIE POSTACI JANA HENRYKA DĄBROWSKIEGO I KS.ROBAKA Z FRAGMENTÓW PANA TADEUSZA ADAMA MICKIEWICZA

Jan Henryk Dąbrowski to człowiek znany każdemu Polakowi. Był jednym z najznakomitszych dowódców polskich. Urodził się w sierpniu w 1755 roku w miejscowości Pierzchowiec (obecnie województwo małopolskie). Umarł dnia 6 czerwca w 1818 roku w miejscowości Winnogóra (obecnie województwo wielkopolskie). Uczestniczył w powstaniu kościuszkowskim, następnie udał się do Włoch, gdzie stworzył Legiony Polskie, a w roku 1806 był inicjatorem powstania wielkopolskiego. Dąbrowski czuł się po pierwsze żołnierzem, dlatego ponowne utworzenie armii polskiej stanowiło dla niego priorytet. Dąbrowski nie zważał na zagrywki polityczne Dyrektoriatu i Napoleona, ale sam zorganizował dokształcanie polskich oficerów, natomiast szeregowych żołnierzy kazał uczyć czytania i pisania. Wartości moralne polskiej armii były wysokie, pomimo złych warunków materialnych: kiepski żołd, brak umundurowania. Jednak dla żołnierza czy oficera dostanie się do legionów stanowiło świetną szkołę patriotyzmu jak również i demokracji. Dąbrowski swoją postawą pokazał jak bliski był mu nasz kraj, jak wielką miłością go obdarzył.

Jacek Soplica to brat Sędziego, a zarazem ojciec Tadeusza i jego opiekun. Główny powód jego moralnego upadku stanowił nieszczęśliwy związek z Ewą. Po nieudanej próbie poślubienia Horeszkówny, zabójstwie jej ojca Stolnika, związuje się z kobietą, z która ma syna Tadeusza. W kraju ze względu na pakt z Moskalami i wspólny napad na Stolnika zostaje nazwany zdrajcą. Ten fakt powoduje metamorfozę Jacka Soplicy. Z dawnego pyszałka i buntownika staje się pokornym i skromnym człowiekiem, przyjmuje nazwisko Robak i postanawia od tej pory służyć krajowi. Bierze udział w walce pod Hohenlinden i Somosierrą, za co dostaje się do więzienia, a następnie zostaje zesłany roboty. Po powrocie nadal służy Ojczyźnie jako emisariusz, organizuje powstanie na Litwie. Wśród miejscowej ludności cieszy się uznaniem i popularnością, stanowi dla nich autorytet. To skromny, spokojny, odważny, konsekwentny w działaniu człowiek. Jacek Soplica nie działa sam, w kraju jest wielu patriotów, którzy wspólnymi siłami pragną walczyć o wyzwolenie Ojczyzny.

Nie można zapomnieć o zasługach Soplicy na gruncie rodzinnym. Z ukrycia opiekuje się synem Tadeuszem, czujnie obserwuje on również losy Zosi. Mimo początkowych win, plamie na honorze, zapamiętujemy go dobrze i uznajemy za narodowego bohatera.

CZY CECHY BOHATERA HOMERYCKIEGO MOGĄ BYĆ INSPIRACJĄ DLA WSPÓŁCZESNEGO CZŁOWIEKA?

Inspirację dla twórców współczesnego piśmiennictwa oraz kultury stanowią mity.

Homer w Iliadzie i Odysei ukazał wiele postaw bohaterów, które uznaje się za ideał. My także możemy się wiele nauczyć od tych bohaterów literackich.

Człowiek współczesny mógłby na przykład obrać sobie za wzór postać Hektora. Postawa tego bohatera jest godna do naśladowania, to przykład człowieka, który mimo świadomości bezpośredniego zagrożenia życia, podejmuje walkę, jednocześnie szanując przeciwnika, chociaż wie, że najprawdopodobniej zginie z jego rąk. Hektor jest posiadaczem cech o uniwersalnych wartościach to jest: honor, szacunek względem rodziców, miłość do drugiego człowieka. To bohater, dla którego istotne są więzy międzyludzkie. Obserwujemy to na przykład w postawie jaką przyjmuje względem Achillesa. Obiecuje mu, iż w przypadku odniesienia zwycięstwa. nie zbezcześci jego ciała. Hektor to również doskonały syn, mocno kocha swoich rodziców, błaga ich, aby nie martwili się o jego duszę po śmierci, jedyną do nich jego prośbą jest godny pochówek

Bohater ten to zespolenie piękna zewnętrznego (ciała) i piękna wewnętrznego (duszy), powinien dla każdego współczesnego człowieka stanowić godny wzór do naśladowania.

Jak zauważamy ideały bohaterów pochodzące ze starożytności i cech w jakie są oni wyposażeni są dla nas cały czas aktualne. Wartości, jakie oni reprezentują, są uniwersalne i nieprzemijające. Myślę, że tezę tą, udowodniłem w swojej pracy.