1. Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1700)
Postać ta jest zupełnie realna, dlatego na jej przykładzie można z powodzeniem przeanalizować jeden z obrazów szlachcica - Sarmaty. Pasek urodził się w mało zamożnej familii szlacheckiej a kształcił się w jezuickim kolegium w Rawie. Jako młody, dwudziestoletni chłopak udał się na wojnę z wojskiem dowodzonym przez hetmana Czarneckiego. W decyzji o wyprawie kierował się raczej ciekawością świata i nadzieją na bogate łupy, niż troską o niepodległość ojczyzny. Podczas wojaczki i podróży pisał znane dziś Pamiętniki. Zawarł tam bardzo bogate opisy życia żołnierskiego a także zaznaczył bardzo mocno (czasem może z grubą przesadą) swoje zasługi w wydarzeniach tam się rozgrywających. Prócz tego czytelnik może w Pamiętnikach obserwować sferę obyczajową czyli… pojedynki, kłótnie, pijatyki, stypy z popisami retoryki i wybieranie towarzyszki życia przypominające zwykłą transakcję handlową. Dalej śledzi życie bohatera, który w końcu statkuje się i żyje w majątku żony. Z jego zapisków wiadomo, że Pasek chwalił sobie ciche życie na wsi, jednak z wypisów sądowych wiadomo z kolei, że nieobce mu było nadal awanturnictwo i niemiłosierne uciskanie chłopów.
2. Mikołaj Doświadczyński
Ta postać z kolei jest fikcyjna - to bohater powieści Krasickiego. Ten urodził się jako średniozamożny szlachcic. Od najwcześniejszych lat matka bardzo go rozpieszczała, chłopiec uczył się w domu, w końcu jednak posłano go do szkół do miasta. Nowe miejsce nie kojarzyło się jednak Mikołajowi z nauką, ale z masą nowych, atrakcyjniejszych rozrywek. Spędza czas nauki na procesach, awanturach, zabawach i grze w karty. Życie w końcu rzuca go na nieznaną wyspę Nipu - miejsce szczęśliwe, idealnie urządzone przez mieszkańców - równych wobec prawa, nieskrępowanych zinstytucjonalizowaną religią. Jedynym przejawem władzy jest tam zwierzchność rodzica nad dzieckiem. Bohater spędza tam trzy lata i trafia w końcu z powrotem do ojczyzny - lepiej doświadczony i rozsądniejszy. Znajduje szczęście w miłości - żeni się z dawną ukochaną z lat młodzieńczych. We wspólnym gospodarstwie uwłaszcza chłopów, dzięki czemu wydajniej pracują i tym przyczyniają się do powiększenia dóbr. Mikołaj najbardziej troszczy się o edukację wśród najbliższych i wśród społeczeństwa. Zamierza też zostać posłem w sejmie Rzeczypospolitej.
