Omów i scharakteryzuj oświecenie na Zachodzie (wskaż główne kierunki epoki oświecenia)

Termin "oświecenie" to nazwa dla okresu w dziejach kultury europejskiej trwającego od końca wieku XVII do wieku XIX. Charakterystyczne dla tej epoki było przekonanie o nieograniczonych możliwościach poznawania świata przez samodzielną, nie skrępowaną autorytetami myśl ludzką oraz optymistyczna wiara w zreformowanie systemu poręcznego i oświecenia umysłów. Dążono do uwolnienia człowieka od przesądów i zabobonów, za cel stawiano sobie dotarcie do racjonalnych reguł rządzących światem. Podstawowym pojęciem epoki był racjonalizm, czyli wiara w osiągnięcia rozumu jako największej siły człowieka, zaś naczelnym hasłem epoki była maksyma Kartezjusza - "Cogito ergo sum" - Myślę, więc jestem. Mniejszą wagę przywiązywano do przeżyć religijnych, a swój rozkwit osiągając w tym czasie nauki przyrodnicze. To okres potęgi ludzkiego rozumu i pierwsza epoka, która myślała o sobie w sposób świadomy (jako pierwsza w historii sama siebie nazwała). Używano określeń: "wiek rozumu", "Wiek filozofów", "wiek oświecony" lub "epoka świateł". Postulowano uwolnienie społeczeństw z hierarchii feudalnych i zastąpienie do absolutyzmem oświeconym. Stworzono pierwsza encyklopedię. Epoka oświecenia w Europie to końcówka XVII w., Cały XVIII w. I początek XIX w. W Polsce oświecenie dzielimy na trzy fazy rozwojowe:

- oświecenie wczesne - lata 40-ste XVIII w. - 1764 - Koniec czasów saskich i ostatnia wojna sukcesyjna. To także ostatnia faza baroku - czasy trudne historycznie, prowadzące do osłabienia kraju, upadku kultury i kryzysów politycznych. W tej fazie działał Stanisław Konarski

- oświeceni dojrzałe - 1764 - 1795 - przypadające na panowanie króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. To okres największych reform, rozkwitu kultury i prób ratowania ojczyzny. Prawdziwe polskie oświecenie. Zakończone trzecim rozbiorem Polski

- oświecenie dojrzałe - 1795 - 1822 - czasy postanisławowskie, aż do wydania "Ballad i romansów" Adama Mickiewicza, które to symbolicznie otwierają epokę romantyzmu w Polsce. Próby ratowania kraju podczas doby napoleońskiej. Klęska Napoleona niszczą nadzieje Polaków na odzyskanie suwerennego państwa.

Prądy artystyczne epoki oświecenia

Klasycyzm - to prąd literacki, który był w zasadzie kontynuacją klasycyzmu antycznego. Jego najpełniejszy rozkwit przypadł właśnie na epokę oświecenia, a w szczególności na Francję. Według klasyków celem sztuki jest osiągnięcie doskonałości w realizacji piękna i prawdy, jako zaakceptowanych przez rozum wartości. Cele ten osiągano przez naśladowanie wzorców antycznych oraz przez naśladowanie natury. Uczuciom przeciwstawiano rozum i to właśnie jemu przypisywano podstawową rolę w tworzeniu sztuki i formowaniu uniwersalnych zasad określających budowę i tematykę dzieła literackiego. Obowiązywał nakaz zachowywania czystości gatunków i jednorodności stylistycznej utworu. W skrócie jego cechy charakterystyczne to:

- racjonalizm jako podstawowy punkt ideologii

- sztuka ma realizować prawdę i piękno. Za bardzo ważną uważano kategorię mimesis (naśladownictwo)

- nawiązywano do antycznych tematów, gatunków i ideałów

- uznanie wypracowanych jeszcze w antyku norm literackich. Opierali się na "Poetyce" Arystotelesa i "Sztuce poetyckiej" Boileau. Obowiązywała jedność czasu, miejsca i akcji, zasada decorum, i wszystkie inne zalecenia z antyku. Ponadto poezji wyznaczono cele dydaktyczne, wynikające z przeświadczenia o wielkiej roli literatury w życiu ludzi

- w Polsce - literatura tego prądu bardzo związana z problemami społecznymi i politycznymi

Przedstawiciele: Nicolas Boileau, Wolter, Daniel Defoe, Denis Diderot

Sentymentalizm - prąd umysłowy i literacki występujący w epoce oświecenia, będący w zasadzie ideowym przeciwnikiem klasycyzmu. Za swe filozoficzne podstawy miał teorie empiryzmu i sensualizmu. Według sentymentalistów rzeczywistość jest pełnia konfliktów i napięć (w przeciwieństwie do klasycyzmu) świadczących o kryzysie moralnym ówczesnej cywilizacji. Przyczyny takiego stanu rzeczy to według nich: odejście od stanu naturalnej i pierwotnej prostoty. Przeciwstawiono się zatem kulturze i nauce. Przekonanie o możliwości powrotu do natury wynikało z wiary we wrodzoną dobroć jednostki ludzkiej, a krytyka obcych ludzkiej naturze zjawisk przejawiała się w twórczości dydaktyczno-moralizatorskiej. Przeżycia wewnętrzne i rozterki człowieka uznano za źródło twórczości literackiej, dla której celu upatrywano w autoanalizie oraz refleksji nad miejscem człowieka na świecie. Dzieła literackie miały być przepełnione czułością i prostotą. Założenia sentymentalistów w telegraficznym skrócie:

- uczucie, wrażliwość, serce - w przeciwieństwie do klasycystycznego rozumu i nauki

- metody, którymi można poznawać świat to - empiryzm i sensualizm

- dzieło sztuki ma mówić o uczuciach i przeżyciach wewnętrznych jednostki, bohater to wrażliwy i uczuciowy człowiek

Sentymentaliści stworzyli sielankę i powieść sentymentalną. Główni przedstawiciele to: Jan Jakub Rousseau, Sterne

Rokoko - prąd literacki związany z kulturą dworską. Filozoficzną podstawą tego nurtu był epikureizm wraz z hasłami dobrej zabawy i hedonizmu. Był to nurt, który po części łączył w sobie klasycyzm (na przykład przejęcie motywów mitologicznych) oraz sentymentalizm (elementy uczuciowego wyrafinowania, nastrojowość, motywy pasterskie). Rokoko przejawiało się przede wszystkim w drobnych formach poetyckich takich ja: anakreontyk, epigramat, komedia salonowa i rozpowszechniło w liryce wzór poezji-zabawy pełniej wdzięku, elitarnej gry towarzyskiej, wywołującej uczucie przyjemności, delikatności. Pojawiały się tu także wszelkie gry słowne, kalambury, akrostychy. Najważniejszą kategorią tego stylu było piękno. Charakterystyka (w skrócie):

- utwory rokoka są lekkie, ulotne, precyzyjne i wdzięczne

- odwoływano się do epikureizmu, opowiadano i flircie, namiętnościach, miłości zmysłowej

- rokoko związane przede wszystkim z kręgiem kultury dworskiej

- gatunki rokoka - erotyk i epigramat

Przedstawiciele: de Laclos, Beumarchais

Omów podstawy filozoficzne epoki oświecenia

Racjonalizm (od ratio - rozum) - kierunkowi temu dał początek Kartezjusz ze swoim słynnym powiedzeniem "Cogito ergo sum". Racjonalizm na plan pierwszy wysuwa rozum i przyznaje mu prymat w odkrywaniu prawdy i reguł rządzących światem, przez co automatycznie staje się ideowym przeciwnikiem empiryzmu, negując tym samym rolę doświadczenia w procesie poznawania świata. Przeciwstawia się także irracjonalizmowi. Czci rozum ludzki jako narzędzie poznania, a wszelkie sądy pozarozumowe - przeczucia, wizje i tym podobne zdecydowanie odrzuca. Do dziś za racjonalistę uważamy osobę kierującą się zdrowym rozsądkiem i rozumem, a nie przeczuciami. Główni przedstawiciele tego kierunku to: Wolter i Denis Diderot.

Empiryzm (doświadczenie) - to prąd, którego twórcą był angielski filozof Bacon, uznający doświadczenie za jedyny sposób poznawania świata. Niczego, czego nie można poznać doświadczalnie, nie traktuje za prawdę, odrzuca się to wszystko czego nie można potwierdzić w praktyce. Empiryzm określił źródło i sposób poznania. Stąd uznaje się go za podwalinę nauk przyrodniczych. Badacz zajmujący się takimi naukami powinien najpierw przeprowadzić doświadczenie, a dopiero po jego zakończeniu wysnuć wnioski.

Deizm (od deus - Bóg) - to nurt, który uznawał fakt istnienia Boga oraz respektował jego przykazania, ale jednocześnie uważał, że Bóg kompletnie nie ingeruje w świat przez siebie stworzony. To także odrzucenie wiary w objawienie i ograniczenie treści wiary do prawd zgodnych z rozumem.

Ateizm - skrajna postawa zaprzeczająca istnieniu nie tylko Boga, ale także wszelkich sił nadprzyrodzonych. Według ateistów świat został stworzony w wyniku ewolucji.

Irracjonalizm - to uznanie rzeczywistości jako niepoznawalnej i niedostępnej przez rozum ludzki. W przeciwieństwie do racjonalizmu zakłada możliwość poznania świata w jego intuicyjnym wyczuciu, wierze i w tradycji. Irracjonalizm zakłada, że ludzki rozum i doświadczenie są narzędziami niewystarczającymi i zbyt niedoskonałymi, aby można za ich pomocą poznawać świat. Głównym źródłem poznania jest objawienie.

Sensualizm - za metodę poznania świata uznaje doświadczenia zmysłów. Zmysły odbierają bodźce z rzeczywistego świata.

Utylitaryzm - to inaczej pożyteczność. Stawia za cel literaturze przynoszenie jakiegoś konkretnego pożytku. Według utylitarystów przestrzeganie zasady użyteczności to skuteczna droga do osiągnięcia pełni szczęścia. Użyteczność to podstawowe kryterium oceny działań człowieka. To co użyteczne było automatycznie uznawane za dobre.

Tabula rasa - termin wprowadzony przez Johna Locke'a. Oznacza dosłownie "czystą tablicę". Filozof ten twierdził, że każdy z nas w momencie narodzin jest taką właśnie nie zapisaną tablicą i dopiero w trakcie naszego życia zapełnia się ona wraz z nabywaniem przez nas doświadczenia.

Omów cechy powiastki filozoficznej

Powiastka filozoficzna - to jeden z gatunków literackich popularnych w epoce oświecenia. W utworze takim świat fikcyjny jest niejako ilustracją - często ilustracją przewrotną - jakiejś tezy światopoglądowej lub normy moralnej. Jako samodzielny gatunek uformowała się właśnie w epoce oświecenia. Była wtedy literackim narzędziem, dzięki któremu próbowano spopularyzować filozofię racjonalistów, formą satyry społecznej i obyczajowej oraz krytyką wszelkich przestarzałych poglądów i zabobonów. Jednak często wprowadzała elementy dwuznaczności do przedstawionych prawd filozoficznych czy moralnych, przez co świetnie wydobywała paradoksy i słabe punkty idei. Była także refleksją nad człowiekiem. Ich autorzy nie mogli wypowiadać bezpośrednio swoich myśli, dlatego też czynili to przy pomocy tego właśnie gatunku. Rodowodu powiastki można szukać w romansie awanturniczym i opowieści egzotycznej. Postaci bohaterów, fabuła często przedstawiane były żartobliwie i z ironicznym dystansem, który udowadniał w ten sposób, że bohater czy akcja są tylko pretekstem do wyrażenia ogólniejszych prawd - moralnych czy filozoficznych. Najbardziej kojarzonym przykładem powiastki filozoficznej jest "Kandyd" Woltera. Tytułowy Kandyd (jego imię, w dosłownym tłumaczeniu, znaczy - poczciwy) to postać pozytywna, zwolennik nowej filozofii oświecenia, który wciąż wplątuje się w konflikty ze światem, na którym żyje. Jest to bohater poszukujący prawdy o świecie, który podczas swojej podróży dojrzewa i w miarę jak to się dzieje ośmiesza skrajny optymizm, który był wcześniej jego udziałem.

Jaką filozofię prezentuje Diderot w "Kubusiu Fataliście"

"Kubuś Fatalista i jego Pan" to chyba najbardziej rozpoznawalna dzisiaj powieść Denisa Diderota. To historia podróży Kubusia i jego Pana, podczas której dwaj główni bohaterowie snują niekończące się rozmowy, na tematy z pozory błahe, ale z których wynikają całkiem poważne refleksje i wnioski. Z rozmowy naszych bohaterów jasno widać, że to Kubuś jest filozofem. Dyskutuje on z Panem na takie tematy jak: wolna wola człowieka, rola przypadku w życiu ludzkim, zagadnienia miłości no i przede wszystkim teoria predestynacji. Kubuś nazwany jest przecież Fatalistą. Wierzy, że wszystko, co nas w życiu spotyka jest zapisane gdzieś w górze. Człowiek nie ma wpływu na swoje życie, realizuje tylko z góry ustalony przez kogoś scenariusz. Poglądy fatalizmu dobrze ilustruje fragment powieści: "Kroczymy w ciemnościach pod tym, co zapisane w górze, jako bezrozumni w naszych chęciach, w radości i strapieniu". To teoria predestynacji, czyli przeświadczenia, że wszystko jest przeznaczone z góry i wcześniej ustalone.

Co wiesz o sentymentalizmie i ideałach jego twórcy Jana Jakuba Rousseau

Sentymentalizm - to jeden z nurtów oświecenia. Jego twórcą i prekursorem oraz czołowym działaczem był Jan Jakub Rousseau. W przeświadczeniu sentymentalistów literatura powinna ukazywać przedstawiać przeżycia wewnętrzne opisywanych przez siebie bohaterów oraz tworzyć i budować prawdziwe więzi między ludźmi, co zbliża ją do moralizatorstwa. Przeżycia wewnętrzne i rozterki człowieka uznano za źródło twórczości literackiej, dla której celu upatrywano w autoanalizie oraz refleksji nad miejscem człowieka na świecie. Dzieła literackie miały być przepełnione czułością i prostotą. Jednak sentymentalizm nie do końca każe kierować się tylko i wyłącznie uczuciem. Propagowano wszak w miarę racjonalne panowanie nad uczuciami - a raczej ich opanowywanie w pewnym stopniu. Z zasady jednak traktuje się sentymentalizm jako opozycję do klasycyzmu i racjonalizmu. W literaturze wątki miłosne ("Do Justyny" Franciszka Karpińskiego) czy funeralne ("Żale Sarmaty" również Karpińskiego). Modelowym przykładem uczucia między dwojgiem ludzi jest miłość ukazana w sielance sentymentalnej Karpińskiego - "Laura i Filon". Cechy człowieka sentymentalnego:

- patrzymy na niego w kontekście indywidualnym a nie społecznym

- w życiu kieruje się on nie tylko rozumem, ale przede wszystkim uczuciami

- nie poddaje się regułom rządzącym światem i rzeczywistością

- bardzo ceni sobie kontakt z naturą, którą idealizuje

- jest wrażliwy i uczuciowy

- jest uczciwy i prawdomówny

- umie się poświęcić, kiedy jest to potrzebne

Bohatera sentymentalnego cechuje też skłonność to odczuwania wyższych czuć - przyjaźni, miłości, współczucia. Dzięki temu nurtowi odrodziła się liryka i wzbogaciła się o nowe środki wyrazu.

Omów działalność prekursorów polskiego oświecenia

Inaczej niż na zachodzie Europy, w Polsce epoka baroku zakończyła się kompletnym upadkiem kultury i literatury. Cenzura kościelna ("Indeks ksiąg zakazanych"), wojny prowadzone przez cały XVII wiek, likwidacja drukarń, brak stabilnych rządów przyczyniły się nie tylko do upadku państwa, ale także do upadku jakiejkolwiek działalności artystycznej w tym także literatury. Do tego ksenofobia sarmacka przyczyniła się do odrzucenia wpływów z innych kultur, co powodowało zamknięcie się Polski na wszelkie nowinki z zachodu Europy. Ponadto obniżył się także poziom szkolnictwa. Szlachta zyskiwała coraz to nowe przywileje. To wszystko nie sprzyjało szerzeniu się w Polsce nowych idei powoli napływających z Europy. Jednak w Polsce znaleźli się ludzie, którzy mieli odwagę krzewić nowinki. To ich właśnie uważamy za prekursorów epoki oświecenia. A byli to: Stanisław Konarski, Stanisław Leszczyński i bracia Załuscy.

Stanisław Konarski - był pijarem. To człowiek wszechstronnie wykształcony. Swoją misję zaczął od wydanego przez siebie "Zbioru praw polskich". Chcąc mieć wpływ na wydarzenia w państwie, a miał świadomość, że decydujący głos w Polsce ma szlachta, otworzył szkołę dla młodych szlachciców - Collegium Nobilium. Najważniejszym elementem kształcenia była nauka języka polskiego, ale nie zaniedbał także i innych nauk. Sam była autorem podręcznika - "O poprawie wad wymowy". Angażował się nie tylko w założoną przez siebie szkołę, ale także w aktualną sytuację państwa. Napisał i wydał traktat polityczny - "O skutecznym rad sposobie" gdzie wskazał i opisał wady ustroju polskiego, potępiając przede wszystkim zasadę liberum veto. Jego działalność została doceniona - za zasługi otrzymał od króla odznaczenie z wyrytymi po łacinie słowami "Sapere auso", co tłumaczymy jako "temu, który odważył się być mądry".

Stanisław Leszczyński - dwukrotny niedoszły król, który musiał ustąpić na rzecz innych pretendentów do tronu. Wyemigrował do Francji i tam wydał swe najważniejsze dzieło - "Głos wolny wolność ubezpieczający", w którym postulował o wzmocnienie administracji państwa, władzy należącej do króla i poprawę sytuacji biedniejszych warstw społeczeństwa polskiego.

Bracia Załuscy - twórcy ogromnej biblioteki, która po przekazaniu przez nich na rzecz państwa została przekształcona w pierwszą w Europie bibliotekę publiczną.

Omów reformy oświecenia w Polsce

- Szkoła Rycerska - została założona 15 marca 1765 roku z inicjatywy króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Inaczej zwana Szkołą Kadetów lub Korpusem Kadetów. Zakładając Szkołę Poniatowski chciał kontynuować chlubną działalność wcześniejszych reformatorów - Stanisława Leszczyńskiego i księdza Stanisława Konarskiego. Intencją króla było aby w szkole kształciła się młodzież szlachecka, z której w przyszłości mieli się rekrutować oficerowie armii polskiej. Jednak obok nauki taktyki i walki chłopcy kształcili się także w ogólnym zakresie, zgodnie z duchem i myślą oświecenia. Prymy pierwsze 4 lata nauki młodzi chłopcy pobierali wykształcenie ogólne (duży nacisk kładziono na naukę języków obcych), a po tych czterech latach przez kolejne dwa przygotowywano ich do pełnienia służby zarówno wojskowej jak i cywilnej. Uczono także władania bronią, jazdy konno, tańca czy muzyki. Dyrektorem szkoły był książę Adam Kazimierz Czartoryski.

- mecenat artystyczny króla - "Obiady czwartkowe" - Stanisław August Poniatowski wspierał wybitnych artystów i literatów. Zapraszał ich na słynne "obiady czwartkowe", podczas których odczytywane i poddawane ocenie były nowe utwory.

- Komisja Edukacji Narodowej (właśc. Komisja nad edukacją młodzi narodowej szlacheckiej dozór mająca) - 15 października 1773 roku powołano pierwszą w europie świecką władzę nad oświatą, mającą władzę porównywalną do dzisiejszego Ministerstwa Oświaty. Została ona powołana przez Sejm z inicjatywy króla Stanisława Augusta. Miała za zadanie sprawować pieczę nad edukacją młodych ludzi oraz nad całym szkolnictwem. Komisja utworzyła zhierarchizowany model edukacji: zaczynał się od szczebla najniższego czyli szkoły elementarnej, w której wykształcenie mogli zdobyć także chłopi. Następnie powołano seminaria duchowne, które miały za zadanie kształcić przyszłych nauczycieli w duchu oświecenia. Na mocy dekretu wydanego przez KEN w 1775 powołano Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych, którego zadaniem było opracowanie nowego programu nauczania wraz z potrzebnymi do tego podręcznikami. Po szczeblu elementarnym był szczebel średni, w szkołach którego kształciła się już w zasadzie tylko szlachta. Nauka w szkole "średniej" trwała 6-7 lat. Po raz pierwszy spróbowano zreformować także nauczanie dziewcząt. Komisja przeprowadziła także gruntowną reformę szkolnictwa wyższego. Akademia Krakowska została przekształcona w Szkołę Główną Koronną, a Akademia Wileńska w Szkołę Główną Litewską. Po raz pierwszy zajęto się też kształceniem nauczycieli, którzy zarządzeniem KEN z 1780 roku zostali uznani za tak zwany stan akademicki. W 1794 roku Komisja Edukacji Narodowej uległa rozwiązaniu.

- Puławy - to tutaj Czartoryscy założyli pierwsze muzeum

- Colegium Nobillum - była to nowoczesna szkoła założona przez Stanisława Konarskiego. Funkcjonowała w Warszawie jako szkoła przeznaczona dla magnaterii i szlachty, elity mającej w przyszłości za zadanie uzdrowienie polskiego życia politycznego. W jej programie nauczania uwzględniono nowe przedmioty, podręczniki i metody nauczania, wzbogacając je o teatr szkolny. Te nowe rozwiązania służyły jako wzór przy reformowaniu szkolnictwa pijarskiego.

Rozwój teatru i prasy w epoce oświecenia w Polsce

Teatr

Jedną z licznych inicjatyw kulturalnych doby oświecenia było powstanie w 1765 roku Teatru Narodowego w Warszawie. Powstał on z inicjatywy samego króla i był pierwszym stałym teatrem publicznym - i tym samym zapoczątkował działalność sceny narodowej. Repertuar teatru stanowiły przede wszystkim teksty obce, ale i tak pierwsza sztuka wystawiona na jego deskach była autorstwa polskiego - byli to "Natręci" Józefa Bielawskiego. Sztuki obce nie były przenoszone bezkrytycznie na grunt polski. Ówczesny dyrektor - Franciszek Bohomolec - przerabiał je i dostosowywał do sytuacji naszego kraju, wyśmiewając w nich przywary Polaków takie jak: wiara w zabobony, bezkrytyczny hołd dla tradycji szlacheckiej czy kultury innych narodów. Pierwszymi autorami sztuk wystawianych na deskach Teatru Narodowego byli: Józef Bohomolec, Julian Ursyn Niemcewicz i Franciszek Zabłocki. Ten ostatni znaczenie przyczynił się do wzrostu popularności teatru wystawiając komedie, dzięki którym bawił i uczył publiczność. Generalnie komedia była najchętniej grywanym gatunkiem, bo wiadomo - przyciągała rzesze publiczności. Po początkowym okresie świetności Teatr popadł w kłopoty finansowe. Zaradził temu król finansując go z własnych pieniędzy. Dopiero następnemu, wieloletniemu dyrektorowi (był nim przez 30 lat) Wojciechowi Bogusławskiemu udało się doprowadzić to poprzedniej świetności. Był doskonałym dyrektorem - rozumiał rangę i pozycję teatru, który w czasach Sejmu Wielkiego wspomagał reformy. Oprócz nadzorowania teatru zajmował się także pisaniem sztuk dla jego sceny. Jego najlepsza sztuka to "Krakowiacy i górale".

Czasopiśmiennictwo

Rozwój publicystyki jest charakterystyczny dla czasów obfitujących w ważne wydarzenia polityczne i społeczne. Nie inaczej było w dobie oświecenia, kiedy to Polacy podjęli walkę o zmianę polskiej polityki i społeczeństwa polskiego. Rozwinęło się czasopiśmiennictwo traktujące o aktualnych sprawach. Czasopisma ukazujące się w tamtym okresie to:

"Monitor" - powstał w 1765 roku na wzór angielskiego czasopisma "Spektator". Przez pierwszych dwadzieścia lat jego redaktorem był Franciszek Bohomolec. Pismo ukazywało się dwa razy w tygodniu i od samego początku kładło nacisk na propagowanie ideologii oświeceniowej. Był główną trybuną propagowania reform. Dzięki niemu upowszechniły się gatunki dziennikarskie. W "Monitorze" poruszano wiele aktualnych i różnorodnych tematów. Stanowił on krytykę dla sarmackiego zachowania, postulowano w nim nowy wzór osobowy oświeconego szlachcica, brał w obronę mieszczan i chłopów, pisał o problemach gospodarczych i politycznych, walczył o tolerancję religijną i świecką edukację.

"Zabawy przyjemne i pożyteczne" - zaczęło wychodzić w 1770 r. To pierwsze czasopismo czysto literackie. Był to organ słynnych Obiadów Czwartkowych odbywających się na dworze Stanisława Augusta Poniatowskiego. Co ważne - "Zabawy" umożliwiały debiut mało znanym autorom.

"Gazeta Narodowa i Obca" - wydawana była w trakcie trwania Sejmu Czteroletniego jako organ stronnictwa reformatorskiego

"Gazeta Warszawska" - gazeta o charakterze informacyjno-politycznym. Wydawana przez przeciwnika reform - księdza Stefana Łuskwinę. Jako jedna z pierwszych zamieszczała na swych łamach ogłoszenia komercyjne. Skierowana do wąskiego grona odbiorców, miała charakter popularno-naukowy.

"Pamiętnik Polityczny i Historyczny" oraz HHHHHHHHHHHH"Magazyn Warszawski" to warszawskie czasopisma wydawane przez księdza Piotra Świtkowskiego.

Omów działalność Komisji Edukacji Narodowej i jej znaczenie dla oświaty oświecenia

Komisję Edukacji Narodowej możemy dzisiaj śmiało uznać za pierwsze w Polsce ministerstwo oświaty. Postała ona dzięki spuściźnie po zakonie Jezuitów, którą to król Stanisław August Poniatowski przekazał powstałej w 1773 roku KEN. Była to pierwsza w Europie świecka władza, która kontrolowała szkolnictwo. Komisja miała za zadanie zreorganizować i zreformować szkolnictwo polskie. Jej zwierzchnikiem był parlament polski, a pierwszym przewodniczącym był Ignacy Massalski, a po nim Michał Poniatowski. W KEN działały najwybitniejsze osobistości tamtego okresu: Ignacy Potocki, Adam Kazimierz Czartoryski, Andrzej Zamoyski. Oprócz nadzoru nad szkolnictwem KEN miała także za zadanie dokształcanie nauczycieli. Po pewnym czasie powołała Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych, które to miało za zadanie pracować podręczniki dostosowane do poziomu szkół. Całą działalność Komisji można podzielić na trzy okresy:

- lata 1773-1780

- lata 1781-1788

- lata 1789-1794.

Pierwszy okres to walka o prawo do zagospodarowania spuścizny po jezuitach. Po ich wywalczeniu KEN zajęła się reorganizacją szkół jezuickich i przeforsowała nowy podział szkolnictwa - wedle podziału stanów społecznych. W nielicznych szkołach parafialnych kształcili się chłopi i rzemieślnicy, a w większych szkołach (wojewódzkich i powiatowych) uczyli się potomkowie szlacheccy. W tym okresie powołano także Towarzystwo do Kiang Elementarnych, które zajęło się opracowaniem podręczników szkolnych. Pierwsze lata działalności KEN to także dosyć spora liczba wszelakich dekretów i przepisów dotyczących organizacji szkolnictwo, które jednak nie były respektowane ze względu na zacofanie szlachty polskiej oraz nauczycieli - duchownych. W pierwszym okresie podjęto też walkę o przeforsowanie nowinek, które spotykały się z wielką niechęcią. Pozorne zwycięstwo KEN w tym zakresie zostało przypieczętowane odrzuceniem przez Sejm "Kodeksu Zamoyskiego" dotyczącego kształcenia elementarnego.

Drugi okres to czas, kiedy wytężoną pracę podejmuje Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych. Dzięki temu ukazują się nowe, zreformowane podręczniki. Została także opracowana ustawa o szkolnictwie. Zakończone reformę dwóch szkół wyższych - Akademii Krakowskiej (zreformowanej przez Hugona Kołłątaja) oraz Akademii Wileńskiej (zreformowanej przez Marcina Poczobutta). Dzięki temu tak zwane Szkoły Główne mogły sprawować nadzór nad systemem szkolnictwa w Koronie i na Litwie. Dzięki nim nastąpiło też duże zeświecczenie szkolnictwa. Nowe idee można też zauważyć w szkołach klasztornych, dzięki działalności nowych nauczycieli - absolwentów ze zreformowanych Akademii.

Ostatni okres działalności to powolny upadek KEN. Podczas Sejmu Wielkiego została ona zaatakowana, a wywalczony kompromis był niestety zawarty na korzyść mało postępowych ugrupowań. Parę lat później KEN została podporządkowana Departamentowi Edukacji Narodowej, który to odebrał jej zwierzchnictwo nad szkolnictwem prywatnym przyznając tym samym zarządzanie szkołami zakonom. Członkowie KEN i Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych zostali zmuszeni do zarzucenia działalności.

A teraz może bardziej szczegółowo o zadaniach i osiągnięciach Komisji Edukacji Narodowej. Jej głównym i naczelnym zadaniem było przygotowanie zbioru praw i przepisów obowiązujących w szkolnictwie. Przygotowali go członkowie KEN oraz Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych w roku 1781, niedługo po odrzuceniu kodeksu Zamojskiego, kiedy to coraz liczniejsze stawały się ataki na Komisję. Zgodnie z przewidywaniami autorów - "Projekt ustaw" miał być potwierdzeniem ogromu pracy oraz rangi KEN, a także miał bronić reform przez nią rozpoczętych. W skład "Projektu" wchodziło 26 artykułów ujętych w rozporządzenia co do szkół głównych i akademickich, a także parafialnych. Ponadto obejmował konwikty i pensje, sprawy dydaktyczne, wychowawcze. Zawarto w nich także uregulowania dotyczące świadczeń społecznych dla nauczycieli i problemy administrowania placówkami oświaty. Następnie "Projekt" poddano przeglądowi i poprawkom na specjalnej wizycie i posiedzeniu Towarzystwa w roku 1782. Po naniesionych poprawkach "Projekt" został zaakceptowany i w 1783 roku ukazały się poprawione i opracowane "Ustawy Komisji Edukacji Narodowej dla stanu akademickiego i na szkoły w krajach Rzeczypospolitej przepisanych". Nawet pobieżna analiza tego dzieła każe nam chylić czoła przed ogromem pracy jaki został materiałów nie włożony. "Ustawy" były pisane zgodnie materiałów duchem oświecenia, przepełnione były patriotyzmem oraz uczuciami humanitaryzmu, humanitaryzmem jakimi potraktowani zostali nauczyciele. Bardzo silna była też wiara, że uda się stworzyć nową humanitaryzmem lepszą szkołę, później osiągnięciami konsekwencji nowe osiągnięciami lepsze społeczeństwo.

Innym osiągnięciem są działania Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych. Było to prawdziwe ministerstwo, które zostało powołane przez Komisję Edukacji Narodowej 10.02.1775 roku. Jego kierownikiem został Ignacy Potocki. Towarzystwo miało za zadnie przygotować program nauczania dla szkół średnich i dostosować poziom kształcenia oraz wychowania obywatelskiego do wymagań rodzącego się kapitalizmu. Wybór przedmiotów szkolnych został poparty klasyfikacją nauk angielskiego filozofa Bacona oraz francuską "Encyklopedią". Do zadań Towarzystwa należało także przygotowanie i wydrukowanie 27 podręczników. Za sukces możemy uznać fakt, że tylko pięć z tych książek zostało opracowanych za granicą. Wydany w 1785 roku "Elementarz" był świadectwem realnego zainteresowania Komisji Edukacji Narodowej sprawą kształcenia dzieci chłopskich. Przeważająca ilość z tych 27 podręczników traktowała o naukach humanistycznych, ale dzięki zaangażowaniu Towarzystwa, po przezwyciężeniu wielu trudności, pod koniec lat osiemdziesiątych zaczęto wydawać książki dotyczące historii naturalnej - "Botanika" i "Zoologia". Niestety do wielu przedmiotów, których nauczano w szkole nie było podręczników z powodu braku wystarczająco wykształconych autorów oraz wysokiego poziomu podręczników jaki zażyczyło sobie towarzystwo. Jednak musimy sobie uświadomić, że w tamtych czasach proces wydania podręcznika szkolnego trwał nieporównywalnie dłużej niż obecnie. Dlatego też pierwsze opracowane przez Towarzystwo podręczniki zaczęły pojawiać się w szkołach dopiero po roku 1780. Za największe osiągnięcie KEN uznaje się dzisiaj "Przepisy dla nauczycieli", które były swego rodzaju przewodnikami pomagającymi nauczycielom propagowaniu nauczania poglądowego czy metod analitycznych. Zawierały one także bibliografię obejmującą literaturę naukową wykorzystaną bądź polecaną do tego przedmiotu. "Przepisy" miały na celu podniesienie poziomu naukowego oraz metodyki nauczania.

Następnym, niezwykle istotnym, postępem w zakresie kształcenia nauczycieli była przeprowadzona w latach 1777-1781 reforma dwóch wyższych uczelni: Akademii Krakowskiej i Akademii Wileńskiej. Po wielu długich debatach reformatorzy doszli do wniosku, że tylko reforma szkół wyższych może zaspokoić rosnące zapotrzebowanie na dobrze wykształconą kadrę nauczycielską. Reformę Akademii Krakowskiej polecono Hugonowi Kołłątajowi, a Akademię Wileńską oddano pod opiekuńcze skrzydła Marcina Poczubutta. Reformy przeprowadzono pomyślnie, a w ostatnich latach działalności Akademii Krakowskiej (zwaną w czasach reformy Szkołą Główną Królestwa) oraz Akademii Wileńskiej (zwanej Szkołą Główną Wielkiego Księstwa Litewskiego) tempa nabrały liczne badania naukowe. Uczelnie te wydały wybitnych naukowców: Jana Śniadeckiego, Wawrzyńca Gucewicza, Hieronima Stroynowskiego, Stanisława Bonifacego Jundziłła oraz wielu, wielu innych. Na polskich uczelniach kształcili się także przybysze z zagranicy. Przeprowadzona reforma szkół wyższych, pomimo wcześniejszych sprzeciwów i wątpliwości, dała ogromne korzyści. Przyczyniło się to także do ustalenia nowej już hierarchii szkolnictwa. Naczelną władzę sprawowała nada Komisja Edukacji Narodowej, ale szkoły elementarne i średnie znajdujące się na terenie Królestwa i Litwy były pod władzą oby Akademii. Obu rektorom podlegała też kadra nauczycielska z tych szkół. Obie Szkoły Główne, na mocy dekretu z 29 września 1780 roku., reprezentowały "stan akademicki" powołany do szerzenia edukacji publicznej.

Zaraz po przeprowadzonych reformach szkół wyższych i ustanowieniu stanu akademickiego zaczęto przygotowywać nauczycieli do zawodu. W październiku 1780 roku utworzono seminarium profesorskie przy Akademii Krakowskiej, którego kierownictwo powierzono Popławskiemu. Trzy lata później takie samo seminarium otwarto przy Akademii Wileńskiej. W tym samym roku zaczęto organizować seminarium w Krakowie i dążono do jego zeświecczenia. Studia na seminarium trwały cztery lata i obejmowały wykłady z obranego przez nauczyciela przedmiotu. Raz w tygodniu odbywały się konwersatoria dotyczące interpretowania "Ustaw" Komisji Edukacji Narodowej. Program obejmował także naukę języków obcych, praktyki w szkołach, przygotowanie do udzielania korepetycji oraz naukę samodzielnego kształcenia w ramach biblioteki seminaryjnej. Dla najlepszych studentów przewidziane były specjalne stypendia, a w przypadku naprawdę wybitnych osiągnięć dodatkowe nagrody. Przyszli nauczyciele kształceni byli w duchu postępu i uczuć patriotycznych. Liczna abiturientów seminarium profesorskiego świeckich okresie jego trzynastoletniej działalności przekroczyła sto, przy czym wzięto pod uwagę tylko osoby świeckie.

Na naszą szczególną uwagę zasługuje fakt, że Komisja Edukacji Narodowej po raz pierwszy w dziejach oświaty zajęła się problemem nauczania biedoty i chłopstwa. Już na samym początku utworzenia KEN apelowała o utworzenie szkół parafialnych, w których mogłyby się kształcić dzieci chłopów. Na potwierdzenie tego można przytoczyć tutaj tytuł podręcznika dla zaczynających naukę analfabetów - "Elementarz dla szkół parafialnych". W jego opracowywaniu brał czynny udział każdy członek Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych. Dział "nauka czytania i pisania" został przygotowany i zredagowany przez Onufrego Kopczyńskiego, późniejszego twórcę gramatyki polskiej.

Ideały, które przyświecały założeniu Komisji Edukacji Narodowej, nie przeminęły nawet po upadku państwa polskiego. Wręcz przeciwnie. Korzystając z jej dorobku, doświadczeń i spuścizny przygotowano w czasie rozbiorów program prac u podstaw mający na celu edukację najuboższych warstw społeczeństwa nie tylko pod kątem praktycznej wiedzy ale także patriotycznego duchu patriotycznym.

Wkład Komisji Edukacji Narodowej w kształcenie Polaków, mimo tak krótkiego okresu działalności i licznych porażek jest ogromny. Przede wszystkim ranga jaką miała KEN była dotąd niespotykana - wszak było to pierwsze europejskie ministerstwo oświaty. Jej największym osiągnięciem jest niewątpliwie zreformowanie i ujednolicenie szkolnictwa polskiego. Jako pierwsze podjęło też problem kształcenia najuboższych i kształcenia elementarnego. Dorobek oświeceniowej Komisji Edukacji Narodowej stał się podwaliną pod przeprowadzoną w XX wieku w Polsce reformę edukacji.

Przedstaw sylwetkę twórczą Krasickiego

Urodził się 3 lutego 1735 r. w Dubiecku nad Sanem. Był poetą, publicystą, komediopisarzem, prozaikiem, najwybitniejszym przedstawicielem literatury polskiego oświecenia, przez współczesnych sobie nazywanym "Księciem poetów". Jego rodzina wywodziła się ze średniozamożnej szlachty. Po ukończeniu nauk w kolegium jezuickim we Lwowie i seminarium dla misjonarzy w Warszawie wyjechał na studia do Rzymu. Dzięki koneksjom rodzinnym i zasługom osobistym - wspierał dzielnie króla w jego poczynaniach reformatorskich jako redaktor "Monitora" - został biskupem warmińskim. Jako poeta debiutował późno - w 1775 r., - choć wiersze okolicznościowe i bajki pisał już wcześniej. Zadebiutował doskonałym poematem heroikomicznym - "Myszeida" - nawiązującym do najlepszych wzorców gatunku wywodzących się jeszcze ze starożytności. "Myszeida" nawiązywała do "Kroniki" Wincentego Kadłubka, a konkretnie do jednej z opowieści o śmierci Popiela, złego władcy zagryzionego przez myszy. Krasicki sprostał zadaniu wykorzystują formę heroikomiczną z mistrzostwem, sprawnie posługując się porównaniem homeryckim i paradoksalnym kontrastem między błahością tematyki a wzniosłością formy. Heroikomika stała się specjalnością Krasickiego, który jest autorem także "Monachomachii" i "Antymonachomachii". O ile talentowi Krasickiego odpowiadała forma racjonalnej gry literackiej wzorowanej na literaturze rzymskiej i francuskiej, (czego przykładem są "Satyry" i "Bajki i przypowieści") to jednak nie osiągnął zamierzonego rezultatu jako autor eposu bohaterskiego "Wojna chocimska" czy komediopisarz. Krasicki zyskał uznanie przede wszystkim jako poeta, ale do zasług pisarza policzyć należy także powieściopisarstwo - "Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki" (pierwsza polska powieść) i "Pana Podstolego ", które znalazły licznych naśladowców, przyczyniając się do rozwoju powieści polskiej. Nie do przecenienia jest rozśnież publicystyka Krasickiego. Poeta nie sformułował wprawdzie jakiegoś programu, ale jego wrażliwość na głupstwo, dar obserwacji, umiejętność zachowania dystansu i umiaru oraz wielkość talentu sprawiły, że przypadła mu rola przewodnika oświeceniowego, który nawiązując do najlepszych tradycji literatury polskiej zainicjował dzieje nowożytnej literatury polskiej na poziomie porównywalnym z osiągnięciami literatury europejskiej.

W historii literatury polskiej zasłynął jako wielki satyryk i bajkopisarz, nauczyciel i wychowawca polskiego narodu. Napisał wiele utworów ale największą sławę przyniosły mu bajki. To w nich właśnie zawarł swoje poglądy i spojrzenie na świat, ale przede wszystkim za ich pomocą stał się nauczycielem i moralizatorem. Przedstawił w bajkach różne typy charakterów i zachowań ukrytych pod maską zwierząt czy też przedmiotów. Ośmieszał, ganił i wyszydzał wady, zachowania lub poglądy bohaterów swych bajek, które w rzeczywistości odnosiły się do społeczeństwa, a konkretnie do warstwy możnych w XVIII-wieczej Polsce - czyli szlachty. Jego bajki zawsze zawierały pouczającą pointę - morał wyrażony wprost lub napisany domyślnie. Pisząc bajki Krasicki przyjął rolę nauczyciela narodu. Ośmieszył wady i złe postępki ale uczynił to po to aby pokazać właściwą drogę postępowania, którą należy podążać.

W innych utworach - satyrach - podobnie jak w bajkach Krasicki przedstawił wady polskiej szlachty, która jest nietolerancyjna, ma wąskie horyzonty myślowe i lubi sobie wypić.

Pisał utwory dydaktyczne, pouczające. Ganił i ośmieszał wady ale robił to po to aby uświadomić ludziom, jakie błędy popełniają. Pokazywał, że nie każdy cel jest warty siły i zachodu. Nauczał właściwego postępowania i kierowania się w życiu zasadami takimi jak: cnota, mądrość, skromność, umiar i pobożność.

Omów "Hymn do miłości Ojczyzny", gdzie wykonywano ten utwór

"Hymn do miłości Ojczyzny" został ogłoszony w "Zabawach przyjemnych i pożytecznych" w 1774 r. Następnie został włączony do "Myszeidy". Utwór ten od razu zyskał dużą popularność i w krótkim czasie został pieśnią Korpusu Kadetów. Ignacy Krasicki określa miłość do Ojczyzny jako uczucie święte, ponieważ mogą je odczuwać tylko te osoby, które mają uczciwe i czyste sumienie. Poeta uważa, że dla Ojczyzny każdy z nas powinien umieć poświęcić wszystko, co ma. Obrażenia, jakie przykładowo mógłby odnieść podczas bitwy, są powodem do domu, bo walczył ku chwale Ojczyzny. To, że człowiek kocha Ojczyznę wyzwala w nim także twórcze i kreatywne myślenie. I najważniejsze - człowiek kochający Ojczyznę jest w stanie poświęcić dla niej życie.

Omów bajkę jako gatunek literacki i wskaż jej cechy na przykładzie dowolnej bajki

Bajka - jest to zwięzły utwór, najczęściej pisany wierszem, który w swej treści ma zawarty morał, - czyli pouczenie, pointę, która jest logiczną konsekwencją przedstawionej fabuły. Ze względu na występowanie właśnie morału bajka na leży do literatury dydaktycznej i moralizatorskiej. W momencie, gdy fabuła bajki jest tylko pretekstem do ukazania głębszych sensów to wtedy taka bajka nazywana jest alegoryczną, (ale w zasadzie to wszystkie bajki mają tak zwane "drugie dno"). Tematem bajek są sytuacje moralno-psychologiczne, postawy ludzkie stanowiące ilustracje jakiejś prawdy ogólnej dotyczącej doświadczeń ludzkich powtarzających się i powszechnych. Celem bajki jest pouczyć o szkodliwości lub pożyteczności pewnych zachowań, przekazać jakąś prawdę, zasadę etyczną lub wskazówkę postępowania. Podział bajek jest prosty, dzielimy je na:

- bajki epigramatyczne - bajki takie są zwięzłe i skrótowe, pozbawione opisów i rozbudowanej fabuły. Ich istotą jest trafna pointa

- bajki narracyjne - dłuższe, o rozbudowanej fabule. Ważnym elementem jest opisowe potraktowanie postaci czy wydarzeń

- bajki zwierzęce - najpopularniejszy rodzaj bajek. Ich bohaterami, jak wskazuje na to sama ich nazwa, są zwierzęta. Oczywiście pod płaszczykiem postaci zwierzęcych kryją się prawdy o ludzkich cechach i zachowaniach

Poeta pisał bajki w każdej formie. W swoich utworach często stosuje kontrast: dobra i zła, mądrości i głupoty. Praktycznie wszystkie bajki Krasickiego są alegoryczne - z przedstawionej fabuły wyciąga on morał dotyczący ogólnej prawdy. Bajki Krasickiego ilustrują powszechne prawidłowości ludzkich przywar i zachowań. Prezentują często świat zepsuty, w którym rządzi spryt i nieuczciwość, a z którym poeta się nie zgadza. Stąd można powiedzieć o bajkach, że są smutnym podsumowaniem ówczesnego świata. Bajki mają tradycję sięgającą jeszcze początków piśmiennictwa. Najstarsze ze znanych bajek to bajki legendarnego Ezopa, niewolnika, który dzięki swojej mądrości i dobroci, uzyskał wolność. Bohaterami bajek Ezopa są zawsze zwierzęta, skojarzone z odpowiadającymi im cechami ludzkimi (na przykład: lis - spryt, lew - odwaga).

Jaki charakter mają bajki Krasickiego, na wybranych przykładach

"Szczur i kot"

To bajka o zarozumialstwie. Opowiada ona historię napuszonego i zarozumiałego szczura, który chciał zaimponować mysiętom. Zamiast tego zakrztusił się kadzidłem i została porwany i zaduszony przez kota. Jak w każdej bajcie, tak i tutaj Krasicki, pod płaszczykiem krótkiej i zwięzłej fabuły, ukazał prawdę o ludzkich wadach. Symbolem zarozumiałości i pychy jest szczur, bowiem zamiast walczyć o przetrwanie na świecie ten zajmuje się kontemplowaniem własnej osoby. Ci, którzy mają szansę na przetrwanie w świecie są ostrożni i sprytni - jak koty. Brak tu jednoznacznego morały - nie jest on napisany Prost. Wynika z fabuły. Warto również zwrócić uwagę na niesamowitą skrótowość fabuły. Poeta zaledwie w kilku zdaniach przedstawia całą historię!

"Dewotka"

To pamflet na źle pojmowaną wiarę. Opisana tu scenka, jest jakby rodem wyjęta z czarnej komedii - oto modląca się Dewotka bije jednocześnie służącą, która zawiniła w błahej sprawie. Krasicki krytykuje taką pobożność, wyrażając w ten sposób przeświadczenie (nie wprost), że o religijności człowieka i o tym kim jest on naprawdę świadczy nie ilość godzin spędzanych w Kościele czy na modlitwie ale to, jak traktujemy drugiego człowieka.

"Ptaszki w klatce"

To bajka o niewoli. Trochę dramatyzowana ze względu na obecność dialogu. Poeta, poprzez porównanie dwóch ptaków, snuje tutaj alegoryczne refleksje nad sytuacją ludzie żyjących pod zaborami. Jak winnika z dialogu dwóch ptaków, do niewoli można się przyzwyczaić. Stary czyżyk tęskni za wolnością spoza klatki, bo ją pamięta. Młody woli wygody i nie tęskni za światem. Został zniewolony, ale też nie zna innej rzeczywistości więc nie ma do czego tęsknić. Krasicki przedstawił tu smutną prawdę - do każdej sytuacji można się przystosować. Tak samo jak do niewoli.

"Filozof"

Bajka przedstawia uniwersalną prawdę o chwiejności ludzkich podglądów w obliczu zagrożenia. Bohater bajki śmieje się z religii, jest ateistą. Dopiero w momencie gdy nadchodzą dla niego niepomyślne czasy, zamienia swoją postawę. Ponadczasowy morał bajki - "Jak trwoga to do Boga".

"Jagnię i wilcy"

Bajka obrazująca smutną prawdę rządzącą naszym światem - wygrywa silniejszy. Dwa wilki spotkały zabłąkaną owieczkę w lesie. Chcą ją zjeść. Jagnię pyta dlaczego? I słyszy w odpowiedzi - "Smacznyś, słaby i w lesie". Poeta w bajce zawarł krytykę panującego na świecie bezprawia, świata, w którym wygrywa silniejszy. Wilki są symbolem sprytu i siły. Jagnie symbolem niewinności.

"Kruk i lis"

Utwór zaczynający się od morału - "Bywa często zwiedzionym, kto lubi być chwalonym". Następnie zostaje przedstawiony obrazek ilustrujący morał. Oto dwoje zwierząt - kruk - symbol głupoty i próżności oraz lis - symbol przebiegłości i chytrości. Lis schlebia ptakowi wychwalając jego upierzenie oraz zachęca go do zaśpiewania, jako że głos też na pewno ma godny podziwu. Mile połechtany pochwałami kruk otwiera dziób i wypuszcza z niego ser, który porywa sprytny i głodny lis. Oto alegoria ludzkich przywar - kruk to człowiek pragnący pochwał, a lis to człowiek przebiegły, umiejący żerować na słabościach innych ludzi.

"Malarze"

Bajka przedstawiająca obłudę ludzką. To historia dwóch malarzy - Jana i Piotra. Piotr był lepszym malarzem ale cierpiał głód, Jak z kolei był zły ale bogaty? Dlaczego? Bo "Piotr malował podobne a Jan piękniejsze twarze" - i oto cała pointa przedstawiająca prawidła komercyjnego świata.

Wszystkie powyższe utwory ilustrują fakt, iż celem Krasickiego było pokazanie ludziom ich złych nawyków i zwyczajów. Inną zaletą bajek poety jest ich niesamowita zwięzłość - Krasicki w kilku zaledwie zdaniach potrafi oddać sedno sprawy. Najczęściej ilustruje problem poprzez zarysowanie kontrastu między postaciami występującymi w bajce. Utwory poety są obrazem i pesymistyczną wizją świata na którym żyjemy i relacji między ludźmi. W świecie Krasickiego (i w naszym też) często bowiem niestety zwycięża niesprawiedliwość. Mimo wszystko poeta przedstawia to z humorem i biorąc pod uwagę dydaktyczny charakter bajek chyba jednak wierzy w to, że ludzie potrafią się zmienić.

Co to jest satyra?

Satyra - jest to dzieło, w którym autor wyśmiewa i krytykuje zilustrowane z nim zjawiska. Pisana najczęściej wierszem i nie proponuje sposobu naprawienia błędów - jej zadaniem jest tylko napiętnować i ośmieszyć. Rodzaje satyr:

- satyry społeczno-obyczajowe - traktujące o wadach ludzkich

- satyry polityczne - ośmieszające osoby publiczne

- satyry literackie - ośmieszające pewne schematy dzieł literackich

Istnieje także podział ze względu na sposób przedstawienia treści:

- monolog - czyli bezpośrednia wypowiedź

- monolog skierowany do konkretnej osoby - "Do króla"

- satyra dialogowa

Omów problematykę satyr: "Pijaństwo", "Żona modna", "Świat zepsuty"

"Żona modna"

Jest to satyra skierowana przeciwko rozpuszczonym, przyzwyczajonym do wygód i znudzonym damom, których jedynym zajęciem jest wydawanie pieniędzy na coraz to nowe kaprysy i zaspokajanie swoich zachcianek. To pełna humoru opowieść o przeprowadzce damy do domu swojego męża, podczas której widzimy kufry pełne niepotrzebnych i zbytecznych ozdób i drobiazgów. Jest pewne, że w krótkim czasie zniszczy ona majątek męża poprzez bezmyślne wydawanie pieniędzy na ozdoby i życie ponad stan - według zagranicznej modły. Poeta ostro przeciwstawia się takiemu stanowi rzeczy. Krytykuje ciągoty ówczesnej warstwy szlacheckiej do zbyt wystawnego życia i przejmowania bezkrytycznie francuskich obyczajów.

"Pijaństwo"

Rozmówca z satyry to chwiejny i skacowany i cierpiący na brak trunku pod ręką pijak, który jest głuchy na argumenty swojego partnera w rozmowie. Nic dziwnego - w rozmowie biorą udział pijak i zwolennik trzeźwości. Pijak opowiada o biesiadach, w których brał udział. Jednak obraz pijaka to nie tylko obraz jednostki - to obraz całego stanu szlacheckiego. Zwolennik trzeźwości argumentuje swoje poglądy przykładami fatalnych zachowań pijanego człowieka, których należy się wstydzić. Uważa on także, że picie alkoholu ponad miarę jest przeciwko naturze ludzkiej, a człowiek pijany ma otępiały rozum. Niestety do pijaka argumenty nie trafiają. Cały wykład zwolennika trzeźwości podsumowuje jednym, krótkim zdaniem "Napiję się wódki". Aktualności tej satyry nie trzeba chyba nikomu tłumaczyć.

"Świat zepsuty"

Satyra ta oparta jest na kontraście starych i nowych czasów. Stare kreuje poeta jako godne naśladowania, pełne cnót. Nowe z kolei są ich całkowitym przeciwieństwem - "zdrożne obyczaje, krnąbrność, nierząd, rozpusta, zbytki gubią kraje". Aby pełniej przedstawić niebezpieczeństwo grożące Polsce autor odwołuje się do przykładów znanych z historii - upadek Rzymu, spowodowany nie najazdami ale właśnie zepsuciem wewnątrz państwa. Ale Krasicki proponuje korzystne rozwiązanie sytuacji. Możliwość naprawy społeczeństwa polskiego widzi w powrocie do źródeł, odnowieniu kodeksu moralnego i przywrócenie wartości autentycznych, a odrzucenie wartości pozornych. Co ciekawe za źródło zła poeta uznaje miasto. W końcówce utworu Krasicki porównuje ojczyznę do okrętu na morzu podczas burzy. Uważa, że lepiej zostać na pokładzie i zginąć z honorem niż stchórzyć.

Omów satyrę "Do króla", jaka jest jej wymowa

"Do króla"

Jest to tak naprawdę antysatyra - a raczej satyra przewrotnie skomponowana, bo skierowana pozornie przeciwko królowi Stanisławowi, a tak naprawdę przeciwko jego przeciwnikom. Osoba wypowiadającą się jest tutaj przedstawiciel stanu szlacheckiego. Jest on reprezentantem frakcji "antystanisławowskiej", i choć jego zarzuty są wręcz absurdalne, to miały one niemałe poparcie w ówczesnej Polsce. A zatem ma do zarzucenia królowi:

- Stanisław August Poniatowski wywodzi się ze szlachty, a nie z dziedziczonego królewskiego rodu

- jest zbyt młody aby piastować najwyższą godność w państwie

- jest zbyt łagodny - powinien władać strachem i siłą, a nie przyjaźnią

- jest Polakiem, a nie obcokrajowcem (to chyba jeden z najbardziej absurdalnych zarzutów)

- jest wykształcony i dba o wykształcenie społeczeństwa a także o kulturę i naukę

- jest dobry, a powinien być zły

Zarzuty te są oczywiście kompletnie absurdalne. Jak coś co jest ewidentną zaletą może być wadą? Ano może być jeśli autor zastosuje ironię. Zatem wszystkie te zarzuty należy "wziąć w cudzysłów". Ważne także jest uświadomienie sobie faktu, że poeta nie wypowiada swoich poglądów ale przytacza czyjeś. A cytując szlachtę uwypukla ich zacofanie i ciemnotę umysłową, która każe im uznawać za wadę to, co w rzeczywistości dla każdego zdrowo myślącego człowieka jest zaletą. I w tym właśnie zabiegu ujawnia się przewrotność autora - bo satyra "Do króla" jest tak naprawdę satyrą na stan szlachecki, a nie na osobę Stanisława Augusta Poniatowskiego.

Co to jest poemat heroikomiczny, jego cechy na przykładzie Monachomachii

Poemat heroikomiczny - to utwór, w którym następuje zderzenie komicznej treści z podniosłą formą poematu heroicznego. Zamierzony efekt uzyskuje się dzięki sprzeczności pomiędzy patetycznością narracji, a błahością treści.

Ignacy Krasicki jest autorem trzech takich właśnie poematów: "Myszeida" (opisanie wojny kotów z myszami), "Monachomachia" - opisana tutaj wojna mnichów i "Antymonachomachia" - czyli tylko pozorne odwołanie "Monachomachii". Cechy dramatu heroikomicznego:

- kompozycja i forma: wojna opisana jest w poemacie stylem podniosłym. Krasicki opiewa przedbitewne narady w sposób bardzo patetyczny - używa porównań homeryckich, a zwykłe bójki pomiędzy mnichami opisuje z takim rozmachem jak potężne sceny batalistyczne

- treść: "Monachomachia" to opowieść o wojnie mnichów - dominikanów i karmelitów. Walka prowadzona jest w zasadzie przy pomocy wszystkiego co akurat znajduje się pod ręką czyli sandałów, szklanek, talerzy. Walczące strony godzi puchar zgody.

- cel utworu: celem utworu jest ośmieszenie życia zakonników i ich pozornej pobożności i ubóstwa

Co sądzi Krasicki o życiu duchowieństwa ( w oparciu o "Monachomachię")

Krasicki krytykuje duchowieństwo ponieważ był gorącym zwolennikiem reformy oświaty, a co za tym idzie reformą szkół, które podlegały zakonom. W szkołach przyklasztornych niestety wciąż panowała zaściankowa ideologia sarmacka, co martwiło poetę ponieważ w tych szkołach kształciła się młodzież. Innym problemem, który poruszył Krasicki było pozorne ubóstwo i asceza zakonników. Tymczasem, wbrew regule swoich zakonów, zamiast spędzać czas na kontemplacyjnej modlitwie mnisi zajmowali się biesiadowaniem. Autor bezlitośnie odkrywa przed czytelnikiem smutną prawdę o rozminięciu się ideałów z rzeczywistością. Przedstawia zakonników w pełnym świetle ich wad, używa wobec nich określeń takich jak: "święci próżniacy" i "wielebni głupcy", odkrywa i wydobywa na wierzch ich prawdziwą moralność oraz poziom intelektualny. Nie boi się wyliczać przywar mnichów: ciemnota, zacofanie, nieuctwo, brak kultury, próżniactwo, lenistwo, bezużyteczność społeczną, zamiłowanie do pijaństwa i obżarstwa, skłonność do bójek, obłuda religijna. W konsekwencji poeta dochodzi do słusznego wniosku, że to "nie habit czyni świętym".

Omów treść "Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki" i wyjaśnij czemu miała służyć ta powieść

Pierwsza polska powieść - "Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki" zapoczątkowała karierę tego gatunku w literaturze polskiej. Nowa powieść była silnie osadzona w realiach była silnie osadzona w ówczesnych realiach społecznych, posiadała cele dydaktyczne i wychowawczo - moralizatorskie oraz typowe dla powieści cechy takie jak:

- fabuła

- narrator

- świat przedstawiony

- następstwo zdarzeń

- obecność opisów

Bohaterem tej pierwszej powieści, jak wskazuje tytuł, był Mikołaj Doświadczynski. Jest on jednocześnie jej narratorem, ponieważ napisana jest ona w formie pamiętnika. Mikołaj - typowy, prowincjonalny szlachcic - opowiada przebieg swojego życia. Powieść podzielona jest na trzy części. W pierwszej Mikołaj opisuje życie i obyczaje panujące na dworach szlacheckich, w drugiej części życie na utopijnej wyspie Nipu, a w trzeciej historię jego życia po powrocie z wyspy. Biografia bohatera z pierwszej części powieści to tylko pretekst do ukazania polskiego społeczeństwa i natrząsania się z jego wad. To także pretekst do filozofowania, albo raczej do opowieści o poszukiwaniu swojego miejsca na ziemi. Młody Mikołaj jest bowiem człowiekiem jeszcze nie ukształtowanym, poszukującym raczej rozrywki niż wiedzy i doświadczenia. Druga część to opowieść o utopijnej wyspie Nipu i powolnym dojrzewaniu bohatera. Przebywając na wyspie Mikołaj uczy się równości panującej wśród wszystkich ludzi oraz wartości pracy własnych rąk. Ostatnia, trzecia część, opowiada o powrocie Mikołaja do Europy. Podejmuje próby zreformowania życia publicznego, niestety nieskuteczne ze względu na panujące skostniałe układy polityczne. Zmienia natomiast swoje podejście do pracy z rąk ludzkich - godnie traktuje swoich poddanych przez co osiąga większe plony

Dzięki podróży i wizycie na wyspie Nipu, nasz bohater zmienia poglądy oraz przechodzi przemianę wewnętrzna. Dojrzewa i docenia wartość pracy zrodzonej z ludzkich rąk. Cel powieści jest ewidentnie dydaktyczny - powieść miała z założenia wspomagać reformy oświeceniowe.

Jaki sąd o społeczeństwie polskim prezentuje Adam Naruszewicz w "Chudym literacie"?

"Chudy literat" to sąd nad społeczeństwem polskim doby oświecenia. Błówny bohater satyry - tytułowy Chudy literat - to ubogi mędrzec, wydawca i autor książek, który to w rozmowie ze swoim partnerem skarży się na swój los. Uważa, że pracuje w jednym z najmniej opłacalnych zawodów ponieważ w jego kraju nit nie czyta ani nie kupuje książek. Rozmowa Chudego literata to tylko pretekst do przedstawienia głębszego przesłania jakim było ukazanie zapaści intelektualnej polskiej społeczności. Dzięki temu jasno możemy zrozumieć intencje króla - jego wkład w reformę oświaty i mecenat nad kulturą. Niestety smutna prawda jest taka, że ludzie nie garną się do czytania. Kiedy tytułowy bohater poleca "Kazania", "Wiersze", "Polskie dzieje", książki gospodarcze czy też polityczne zostaje wyśmiany i wyzywany przez swojego klienta. Satyra ta jest także doskonałą okazją do zaprezentowania wad warstwy szlacheckiej - przekonanej o swojej mądrości, przekładającego prywatę nad dobro ogółu, leniwego i zacofanego. Nauka wypływająca z dzieła jest oczywista - poeta zachęca do czytania, jako metody poznawania świata i przezwyciężania zabobonów.

Omów problematykę "Powrotu Posła", kiedy powstała ta komedia i jaki był jej cel

Utwór ten powstał w czasie odbywającego się w Polsce Sejmu Czteroletniego, w gorącej politycznej atmosferze, kiedy to posłowie walczyli o wprowadzenie reform. Postulowali oni między innymi aby nie przerywać sejmu i pracować aż do momentu kiedy wszelkie dekrety i ustawy zostaną zatwierdzone. Ówczesną sytuację w sejmie konsekwentnie opisywała literatura. Nie inaczej było z dziełem Juliana Ursyna Niemcewicz - "Powrotem posła", które to jest opisem konfliktu pomiędzy konserwatystami wywodzącymi się z frakcji sarmackiej, a obozem reform. W utworze tym, dwie wspomniane frakcje przedstawiają dwie odmienne koncepcje Polski. Pierwszy z obozów - postępowy i patriotyczny - reprezentują Podkomorzy i Podkomorzyna oraz ich syn Walery, poseł na sejm, oraz ich wychowanka Teresa. Ich naczelną dewizą jest hasło "Dom zawsze ustępować powinien krajowi". Drugi z obozów - wsteczników i egoistów - reprezentują starosta Gadulski, Starościna i Szarmancki. Starosta Gadulski jest uosobieniem samych negatywnych cech typowego Sarmaty, a jego żona i Szarmancki to typowi kosmopolici zapatrzeni w kulturę innego kraju. W utworze tym autor po raz pierwszy w polskiej dramaturgii nawiązał do współczesnych sobie wydarzeń politycznych, czyniąc z nich zasadniczą oś utworu. Komedia Niemcewicza doskonale ilustruje obraz ówczesnej polityki polskiej - problemy z liberum veto, dążenie do wzmocnienia władzy króla, usiłowanie wprowadzenia dziedziczności tronu, chęć zawarcia porozumienia z Prusami, reaktywacją Sejmu oraz walka o przeforsowanie reformy szkolnictwa. Zakończenie utworu pozwala nieć cichą nadzieję, że porozumienie między stronami może zostać osiągnięte na korzyść reformatorów. Autor ujawnia nadzieję, że na przyłączenie się do walki o słuszną sprawę nigdy nie jest za późno.

Scharakteryzuj starostę Gadulskiego i Szarmanckiego z "Powrotu Posła"

Starosta Gadulski to jeden z głównych bohaterów ,,Powrotu Posła" Juliana Ursyna Niemcewicza. Jako postać, skupia w sobie wszelkie przywary szlachty. Jest ewidentnym przykładem zacofanego Sarmaty. Za nim na raz dane słowo czy obietnicę - pomimo wcześniejszej zgody stara się nie dopuścić do małżeństwa Teresy i Walerego. Jego samego do drugiego małżeństwa skłoniły pieniądze - w jego małżeństwie ze Starościną nie ma szczęścia. Są tylko kłótnie i brak wzajemnego zrozumienia. Jak wskazuje jego nazwisko Starosta jest gadułą, ciągle kłóci się i zrzędzi. Jednak to co mówi to tylko puste, nic nieznaczące słowa. Jego spojrzenie na sprawy polityki jest staroświeckie i zacofane. Jest skrajnie konserwatywny - w swoim postępowaniu się wręcz cofa. Kompletnie nie orientuje się w powadze sytuacji politycznej poza granicami kraju - o wojnie przeciwko Turcji wypowiada jakieś niestworzone bzdury. To pieniacz i zacofany szlachcic. W polityce jest przeciwnikiem reform - chce utrzymania przywilejów szlacheckich, jest za utrzymaniem "liberum veto", chce wolnej elekcji i co chyba najgorsze w ogóle nie ma nic przeciwko ingerencji innych państw w wewnętrzną politykę Polski. W swojej argumentacji sam demaskuje swój brak wykształcenia i swoją głupotę.

Omów twórczość Franciszka Karpińskiego jako przedstawiciela sentymentalizmu z uwzględnieniem wiersza "Laura i Filon"

Główne miejsce w sentymentalnej twórczości Karpińskiego zajmują sielanki. Wyrażały one uczucia miłosne, w których mimo zachowania tradycyjnego kostiumu pasterskiego ujawniają się różne sposoby przełamania konwencji. Jest też poeta twórcą nowego modelu poezji - liryki osobistej. Nazywany "poetą serca" był piewcą uczuć, spraw osobistych i intymnych, co było źródłem jego popularności. Nazywano go również "śpiewakiem Justyny", jako, że tym imieniem lubił nazywać bohaterki swoich wierszy.

"Laura i Filon"

Sielanka ta to historia miłości dwojga młodych ludzi. Utwór utrzymany w konwencji sielanki pasterskiej. Wypowiadają się tutaj same postaci - Laura biegnie spóźniona na schadzkę, w drodze przeżywa głębokie uczucia niepewności i strachu. Czy ukochany na nią czeka? Czy może już ją zdradził? Gdy dobiega n miejsce i Filona nie ma ogarniają ją najgorsze przeczucia. Po czym okazuje się, że sprytny Filon ukrył się za krzakami bo chciał się dowiedzieć co będzie mówić o nim Laura. Filon zapewnia Laurę o swej miłości, rozwiewa jej wątpliwości co do zdrady, o którą go posądzała, i kochankowie godzą się. Cała scena rozgrywa się w romantycznej scenerii przy blasku księżyca.

Elementy sielankowe w "Laurze i Filonie":

*uczucie między tymi dwojgiem jest głównym tematem utworu

*rzecz rozgrywa się na wsi, tło dla wydarzeń stanowi przyroda

*pierwszeństwo nad rozumem ma uczucie

*elementy ludowości

Omów wiersz Franciszka Karpińskiego "Żale sarmaty nad grobem Zygmunta Augusta" w kontekście wydarzeń historycznych które skłoniły autora do jego napisania

Utwór "Żale sarmaty nad grobem Zygmunta Augusta" został napisany zaraz po wydarzeniach trzeciego rozbioru polskiego. To elegia żałobna, w której autor wyraził rozpacz z powodu ostatecznej klęski ojczyzny. Utwór ten napisany jest w formie apostrofy do nieżyjącego już władcy, który swoją postacią uosabia przeszłą już chwałę Polski. Wypowiadający się bohater nie ma już nadziei na odwrócenie losy Polski. Ma świadomość ogromu zła jaki się stał oraz straty jaką poniósł. Na dnie jego serca czai się jeszcze - absurdalna bo absurdalna - nadzieja. Sarmata zastanawia się nad przyczynami klęski Rzeczpospolitej, rozpatruje winy, ale niestety nie widzi oczywistych błędów. Doszedłszy do wniosku, że na swoje pytania nie znajdzie już odpowiedzi poddaje się - odkładając broń, płacze. Pozostaje z absurdalną nadzieją, że mimo wszystko uda się kiedyś podnieść ojczyźnie z upadku.

Historia Hymnu Narodowego

Hymn - to pieśń pochwalna, w pierwotnym kształcie sławiąca bogów, później bohaterów i idee.

Hymn narodowy - to pieśń wyrażająca uczucia patriotyczne, posługująca się symbolami odnoszącymi się do tradycji danego narodu.

Rok 1975 to data trzeciego rozbioru Polski, który to pozbawił Polaków ich własnej ojczyzny. Rozpacz ludzi była ogromna. Jedni popadli w obojętność, ale inni zaczęli poszukiwać wyjścia z takiej sytuacji. Polacy chcieli walczyć o odzyskanie niepodległości ojczyzny, a skoro nie mogli tego robić na terenach dawnej Polski, postarali się o uformowanie polskich oddziałów wojska w innych państwach. W 1797 roku, z inicjatywy generała Henryka Dąbrowskiego, we włoskim Reggio uformowano Legiony Polskie, które pod wodzą Napoleona walczyły o odzyskanie niepodległości przez Polskę. Oddziały ter miały polskie mundury, sztandary, komendę. Podniesiony na duchu widokiem polskiej armii Józef Wybicki napisał w Reggio pieśń pod tytułem "Pieśń legionów Polskich we Włoszech". Została ona odśpiewana po raz pierwszy 20 lipca 1797 roku i ze względu na swój patriotyczny charakter szybko została przyjęta jako hymn Legionów Polskich we Włoszech i równie szybko dotarła do Polski. Ogłoszono ją drukiem w Warszawie w 1806 roku, a 15 października 1926 r. Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego podało obwiązujący do dnia dzisiejszego tekst hymnu.