Klasycyzm można uznać za wiodący prąd w kulturze doby oświecenia. Wzorował się na wyznacznikach sztuki słowa i plastyki starożytnej Grecji i Rzymu. Ważne było zawarcie w klasycystycznych utworach literackich treści o nasyceniu moralizatorskim, które miały wpływać na zreformowanie państwa i społeczeństwa, co w okresie poprzedzającym upadek polskiej państwowości było szczególnie potrzebne. Rene Descartes, francuski filozof stał się jednym z ojców duchowych tego nurtu.. W swojej słynnej, "Rozprawie o metodzie" zawarł zdanie będące myślą przewodnią całej osiemnastowiecznej Europy, a mianowicie stwierdził on dumnie "Myślę, więc jestem"- "Cogito, ergo sum". Poetykę klasycyzmu stworzył Nikolas Boileau-Despreaux, również autor takich dziełek poetyckich, jak np. "Pulpit". W swoim programie zatytułowanym "Sztuka poetycka" zestawił reguły pisania utworów wzorowanych na klasycznych. Na język polski esej ten przetłumaczył Franciszek Ksawery Dmochowski i nadał mu tytuł "Sztuka rymotwórcza". Jeszcze opierając się na ujęciu Platońskim, sztuka miała oddawać słynna triadę, czyli. prawdę, piękno i dobro, przy czym estetyka miała być związana z odzwierciedlaniem natury. Nie należy przez to folgować własnym emocjom i wyobrażeniom zacierającym realny obraz świata.
Sztukę i literaturę klasycyzmu można nazwać apolińską, parnasistowską. Miały się one opierać na rozumie: jedynym zdolnym do poznania otaczającego świata i przełożenia go na język sztuki. Teoretycy zalecali stosowanie się do antycznej zasady decorum, czyli czystości gatunku i języka. Tak wiec znowu powrócił podział na język wysoki, właściwy odzie, tragedii, eposowi i na język niski, przydatny przy pisaniu satyr, bajek itp. Pilnowano również by i same wymienione gatunki nie nakładały się na siebie i nie mieszały swoich charakterystycznych cech. Jedyną hybrydą, lecz również wyjętą z poetyk antycznych, był poemat heroikomiczny, pisany wysokim stylem a dotyczący spraw błahych.
Cechy konwencji klasycystycznej w literaturze to chęć nadania utworowi walorów dydaktycznych, przy zachowaniu jego funkcji rozrywkowych (sztuka miała bawić ucząc i uczyć bawiąc). Stąd popularny tzw. "uczony dowcip", opierający się o wiedzę czytelnika, niedostępny dla wszystkich.
Prekursorem drugiego ważnego nurtu oświecenia, sentymentalizmu, był na gruncie europejskim Jean- Jacques Rosseau, który wsławił się powiedzeniem, że "Astronomię zrodziła przesądność, wymowę - ambicja, nienawiść, pochlebstwo; geometrię - skąpstwo, a wszystkie nauki, nie wyłączając etyki - pycha ludzka". Z tego tez powodu artysta powinien skupiać się głównie na prawdach serca i być wyrazicielem emocji. J.W.Goethe z kolei powiedział: " Życie bez miłości, to czarodziejska latarnia bez światła. ".
Na podstawie wyróżnienia tych dwóch nurtów można mówić o dwóch władzach poznawczych w człowieku: rozumie i sercu. Ważny w literaturze sentymentalizmu, był tak zwany jej sztafaż, czyli pewne rozpoznawalne przedmioty, miejsca w niej się stale pojawiające. W sielankach miejscem wydarzeń był zazwyczaj park, wieczorem, uczucia bohaterów rozgrywane były na tle bujnej i dzikiej przyrody. Także realne ogrody tworzono w oparciu o to by oddać w nich określone uczucia. Droga życia powinna być wskazywana przez serce a nie rozum. Stąd też bohater utworów sentymentalnych to postać wrażliwa, którą cechuje egzaltacja. Ta specyficzna czułostkowość była, co warto dodać, powodem tzw. "gorączki werterowskiej", która opętała w swoim czasie Europę i była przyczyna śmierci wielu młodzieńców, którzy wobec nieszczęśliwej miłości woleli podzielić los tytułowego bohatera "Cierpień młodego Wertera" i zabić się. Można nawet dokonać próby charakterystyki bohatera utworu sentymentalnego Jest on bez wątpienia uczuciowy i nie chce podlegać ograniczeniom nakładanym na jego natrę przez społeczeństwo. Pomocy w swoich cierpieniach szuka w naturze, jednak sam potrafi nieść pomoc innym, być opiekuńczym i szczerym.
Można powiedzieć, że lżejszy od klasycyzmu sentymentalizm odświeżył poezję i pozwolił jej znaleźć słowa do wyrażania wielu uczuć, wcześniej nie do określenia. Przedstawicielami tego nurtu w Polsce byli Franciszek Karpiński, twórca sielanek ("Laura i Filon", czy "Do Justyny. Tęskność na wiosnę"), a także jedna z pierwszych kobiet - pisarek Maria z Czartoryskich księżna Wirtemberska, autorka "Malwiny, czyli Domyślności serca".
Wartym wspominania jest serce polskiego sentymentalizmu, jakim były w osiemnastowiecznej Rzeczpospolitej Puławy, księżnej Izabeli Czartoryskiej. Starła się ona tworzyć narodową polska, kulturę, popierała sztuki i twórców w naszym języku, założyła tez pierwsze w Europie muzeum, na którego jednym z budynków kazała umieścić napis "Przeszłość przyszłości".
Trzeci z głównych nurtów literatury oświecenia, rokoko, sprawia pewne trudności w charakterystyce. Jest bowiem bardzo zbliżony do sentymentalizmu, jednak wyróżnia go dużo większa lekkość i gdy poprzedni kierunek wyrażał się serio o człowieku, to rokoko bawi się jego uczuciami, żartuje. Temat stanowiły najczęściej delikatne uczucia zakochanych w sobie ludzi. Wiele możemy odnaleźć, pośród rokokowych utworów, romansów, nieszczęśliwych zauroczeń, historii zdobywających mężczyzn i zdobywanych kobiet. Ważniejsze od miłości jest piękno. Stylistyka rokokowych utworów jest zawiła, służąca głównie ozdobie, cechowała ją ozdobna kompozycją i wyrafinowana treść. W swojej filozofii rokoko opierało się głównie na libertynizmie i starożytnym epikureizmie.
Prąd ten wywodzący się z Francji uformował się na tamtejszym dworze królewskim. Stad też jego popularność w Warszawie, w kręgu króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Człowiek rokokowy to delikatny i wyrafinowany kochanek, lubiący żart i zabawę, niezbyt przejmujący się "trudem" życia. W rokokowych utworach często pojawiają się mitologiczne postaci, zwierzęta, motywy. Warto tez dodać, że to w kręgu poezji tego właśnie nurtu gwałtownie zaczęły rozwijać się erotyki.
