Motyw bezdomności na przykładzie wybranych utworów literackich

Według słownikowej definicji człowiek bezdomny to ktoś kto nie ma gdzie mieszkać, nie ma własnego domu, jest tułaczem często żebrakiem.

"Pismo Święte. Stary Testament"

Pierwszymi wygnańcami byli pierwsi rodzice Adam i Ewa, którzy zostali wypędzeni z raju. Po tym gdy zbuntowali się i złamali jego zakaz, Bóg skazał ich na tułaczkę po ziemi. Utracili wszystkie wygody raju i musieli sami się o siebie troszczyć.

Na tułaczkę skazał Bóg także Naród Wybrany. Po wyzwoleniu Izraela z niewoli egipskiej, wyprowadził naród na pustynię. Wraz z Mojżeszem wędrowali wiele lat w poszukiwaniu Ziemi Obiecanej, którą przyrzekł im Bóg. Dopiero gdy do niej dotarli mogli na nowo osiedlać się zakładać rodziny.

"Pismo Święte. Nowy Testament."

W zimnej stajence, jako tułacz urodził się Chrystus. Marii i Józefowi nie udało się znaleźć bardziej dogodnego schronienia. Po narodzinach także Chrystus i jego rodzice nie wrócili do domu. Herod na wieść o tym, iż urodziło się dziecko, które będzie potężniejszym królem od niego, chciał znaleźć Jezusa. Dlatego Józef i Maria wraz z Chrystusem musieli ratować się uciekając do Egiptu.

Sam siebie pozbawił także domu bohater przypowieści Chrystusa o synu marnotrawnym. Tytułowy Syn Marnotrawny odszedł sam z rodzinnego domu. Po tym jak zaczął żyć na własny rachunek, stracił cały majątek, który dostał od ojca. Dopiero kiedy żył w strasznej nędzy i biedzie zdecydował się prosić ojca o przebaczenie i wrócił do rodzinnego domu.

"Mitologia grecka." "Odyseja."

Przykładem tułacza skazanego na bezdomność jest Odys, bohater epopei pod tytułem "Odyseja" Homera. Odys była poza domem dwadzieścia lat. Przez dziesięć lat walczył podczas wojny trojańskiej. Później przez gniew bogów musiał kolejne dziesięć lat błądzić po świecie. Jednak po zakończeniu tułaczki mógł znów wrócić do Itaki. Tam czekała już na niego ukochana żona Peneolopa. Odys, który przez tyle lat tułał się po świecie, przeżywając liczne przygody, jest do dziś symbolem pielgrzyma i tułacza "homo viator."

Innym człowiekiem skazanym na tułaczkę był Dedal, bohater mitologii greckiej. Detal musiał opuścić swoje miasto rodzinne za to, ze zabił Talosa. Dużą część życia spędził na Krecie. Tam zaprojektował labirynt, w którym więziony był Minotaur. Król Midas nie chciał mu pozwolić na powrót do domu, ponieważ, bał się, że zdradzi tajemnicę labiryntu.

J. Beider "Dzieje Tristiana i Izoldy".

Tristain i Izolda także zaznali bezdomności. Uciekli bo chcieli być razem. Po tym jak Tristianowi udało się uratować Izoldę przed ludźmi zarażonymi trądem oboje zamieszkali w lesie moreńskim. Tam żyli w szałasach, spali w liściach. Przetrwać pozwalała im ogromna miłość, którą się darzyli. Jak czytamy w utworze: "Jędzą tylko mięso dzikich zwierząt, śpią w legowiskach(...), twarze stały się blade, odzież w strzępach(...), ale miłują się, nie czują cierpienia."

"Legenda o świętym Aleksym."

Aleksy sam skazał się na tułaczkę. Był arystokratą. Miał wszystko, czego tylko zapragnął, opływał w bogactwo. Tuż po ślubie z młoda małżonka opuścił dom rodzinny i tułał się po świecie. nie miał pieniędzy, ponieważ wszystkie swe bogactwa, które wziął z rodzinnego domu, rozdał ubogim. Aleksy tułał się po świecie, jako żebrak. Ludzie odpędzali go i poniewierali nim, zupełnie nie mając dla niego szacunku. Aleksy zdecydował się na to, żeby w ten sposób chwalić Boga. Swym ubóstwem i modlitwą chciał poświadczać swą wiarę. Aleksy nie tylko tułał się po świecie, ale także przez szesnaście lat mieszkał pod schodami swego domu. Nikomu sienie ujawnił, kim naprawdę jest.

F. Villon "Wielki Testament."

Bohater, którego opisał Villon był żebrakiem i oszustem. Nie ma swego domu, jest beztroskim oszustem, który żuje nie planując tego, co będzie później. Jednak bohater niezwykle sobie ceni życie, które wiedzie. Nie chce porzucać swej wolności i hulaszczego trybu życia i zamiast tego prowadzić ustabilizowanego, rodzinnego życia. Zamiast tego woli przelotny romans z Małgośką, oraz więzienie i karczmę.

Z. Morszty "Pieśń w ucisku."

Pieśń poświęcona jest losom arian. Ta grupa wyznaniowa została wypędzona z Polski. Podmiot liryczny nie może uwierzyć w to, że to ludzie w ten sposób potraktowali ludzi, tylko dlatego, że inaczej chwalą Boga. Jego zdaniem jedynie Bóg ma prawo do tego, żeby wyznaczać miejsce ludzi na ziemi.

Molier "Śiętoszek."

W dramacie Moliera Tarruff pozbawia domu Orgona. Popzez jego podstępy Orgon wraz z rodziną muszą się wyprowadzić. Jednak ratuje go przed tym książe.

J. W. Goethe "Cierpienia młodego Wertera."

Bohater utworu Goethego nie potrafi odnaleźć się na ziemi. Ciągle błądzi w poszukiwaniu swego własnego miejsca, nie ma ani swego domu ani nigdzie swych korzeni. Ciągle także odczuwa "Weltschmertz" czyli "ból istnienia". Chcąc go złagodzić ucieka w siebie, odwraca się od świata. Wszystko to, doprowadza go do odebrania sobie życia. Sam Werter porównuje swą sytuację do wędrówki mitycznego Odysa.

G.G Byron "Giaur."

Giaur, bohater poematu Byrona pod tym samym tytułem mimo iż pochodzi z arystokratycznej weneckiej rodziny, to przebywa w Grecji. To całkiem dla niego obcy świat. Grecja jest dla niego obcym środowiskiem. Mieszkają tu ludzie pochodzący z zupełnie innej kultury, mówią innym językiem wyznającym inną wiarę. Tak więc Giaur jest obcy i niejako bezdomny, ponieważ jest w zupełnie obcym świecie. Żyje w Grecji także jako tułacz i pielgrzym. Nie ma miejsca stałego pobytu, miotany ciągłą miłością i nienawiścią wciąż jest gdzie indziej, ciągle tylko przez chwilę. Na jakiś czas Giaur chroni się w klasztorze, tutaj jednak także nie udaje mu się nawiązać pozytywnej relacji z mnichami.

A.Mickiewicz "Dziady. Część IV."

W tworze Adama Mickiewicza możemy dotrzeć problem bezdomności podjęty na dwa sposoby. Po pierwsze jest to bezdomność w znaczeniu społecznego problemu. Układ społeczny, ukazany w utworze jest niemożliwy do zaakceptowania przez głównego bohatera. Jest jednak także przedstawiona tutaj bezdomność jako problem ontologiczny. Pustelnik Gustaw jest bezdomny a właściwie jest pustelnikiem, który skazał sam na siebie na tułaczkę. Kiedy wraca do domu po wielu latach, spotyka go już tylko ruina, a jego rodzina nie żyje. Zagadkowy jest także status Gustawa. Autor nie daje wyraźnie do zrozumienia czy to faktycznie człowiek "z krwi i kości" czy jedynie duch.

A. Mickiewicz "Sonety krymskie."

Adam Mickiewicz w swych utworach ukazał bohatera pielgrzymującego. Człowieka, którego los rzucił z dala od swego ojczystego kraju. Bardzo wymowny pod tym względem jest sonet pod tytułem "Burza." Ukazuje on sytuację niebezpieczeństwa na statku. Wszyscy podróżni modlą się lub żegnają z najbliższymi, natomiast podmiot liryczny jest zupełnie sam. Pielgrzymując po obcym kraju podmiot liryczny i bohater sonetów jest zafascynowany egzotyczną, piękną i niesłychanie różną od znanej mu przyrodą. Syci się pięknymi widokami i nie może nadziwić się bujnej roślinności. Jednak mimo tego, że podróż jest tak niezwykła podmiot liryczny czuje się ciągle wyobcowany i samotny. Usiłuje, co prawda, właśnie poprzez wielość doznań i piękno przyrody odwrócić od siebie myśli o tęsknocie, jak czytamy w sonecie pod tytułem "Bajdar"; "lasy, doliny, głazy w kolei, w natłoku (...) chce odurzyć się, upić tym wirem obrazów." Jednak mimo egzotyki i piękna kraju nie może zapomnieć o swej ojczyźnie. Czuje się samotnikiem, wygnańcem. Stąd w sonetach zawarte są także emocje takie jak : żal, smutek czy samotność. W dodatku nawet najpiękniejsze widoki na obczyźnie nie są w stanie zastąpić, krajobrazu rodzinnego kraju. Nawet jeśli jest on o wiele uboższy niż przyroda Krymu, jak czytamy, w jednym z utworów apostrofę do Litwy: "Litwo! Piały mi wdzięczniej twe szumiące lasy(...) i weselszy deptałem twoje trzęsawice niż rubinowe morwy, złote a ananasy).

A. Mickiewicz "Konrad Wallenrod."

Główny bohater utworu Adama Mickiewicza pod tym samym tytułem jest niemalże od dzieciństwa skazany na bezdomność. Podczas najazdu krzyżaków na Litwę zostaje uprowadzony i wychowuje się w krzyżackim zamku. Jednak gdy poznaje swe prawdziwe pochodzenie wraca na Litwę. Tu jednak także nie zaznaje szczęścia, nie może znaleźć swego szczęścia i domu. Wraca więc do zakonu aby podstępem zniszczyć go od środka. Rezygnuje ze swego rodzinnego szczęścia i spokoju, aby móc ratować ojczyznę. Skazuje się na bezdomność. Bezdomny jest także przez brak swej ojczyzny.

A. Mickiewicz "Dziady część III."

Utwór ukazuje dramat wszystkich tych, którzy w czasie rosyjskiej niewoli zostali skazani na zsyłkę na Sybir. Przez to, zostali skazani na bezdomność, nie mieli już swego domu i ojczyzny a w dodatku dla wielu z nich była to już ostatnia podróż.

J. Słowacki "Kordian."

Kordian, bohater dramatu Juliusza Słowackiego jest typem bohatera romantycznego. Nie może znaleźć swego miejsca na ziemi, nie umie zaznać szczęścia. Aby o odnaleźć swe szczęście wyrusza w podróż po Europie. Tu spotykają go liczne przygody ale także wiele rozczarowań. Przestaje wierzyć w miłość i zmienia stosunek do kościoła. Wreszcie odnajduje cel swego życia w walce o polską niepodległość, jednak i tutaj okazuje się być zbyt słaby aby spełnić zamierzone zadanie.

H. Balzac "Ojciec Goriot."

Ojciec Goriot tytułowy bohater powieści Balzaca nie pozostał bez dachu nad głową. Mieszkał w pensjonacie, w którym miał wszystko czego mu potrzeba. Wszystko prócz ukochanych córek. Każda z nich po ślubie z bogatym arystokratą, opływała w luksusy i mieszkała w pięknym domu. Tymczasem ojciec Dla córek oddałby wszystko, i spełniał każde ich życzenie. Córki jednak nie odwzajemniały jego uczucia. Nie umiały docenić poświecenia ojca. Pozwoliły mu na samotność i śmierć w biedzie, w pewnym sensie można więc mówić o bezdomności ojca Goriot.

S. Zeromski "Ludzie bezdomni."

W powieści Stefana Żeromskiego tytułowa bezdomność ma różne oblicza. Wielu bohaterów jest bezdomnymi sensie fizycznym. Nie ma swego domu Tomasz Judym. Mężczyzna jest lekarzem, wywodził się z ubogiej rodziny i chciał pomagać takim jak on. Stąd porzucił praktykę w Warszawie, i wyjechał na prowincję. Nie miał swego własnego domu i tuła się mieszkając w wynajętych mieszkaniach. W podobnej sytuacji jest Joasia, ukochana Judyma, która pracuje jako nauczycielka i tuła się po domach. Judym bezdomny jest także w sensie społeczny. Nie należy już do warstwy społecznej, z której wyszedł a nie może zgodzić się na wejście do warstwy wyższej. Książka ukazuje także wielu innych bezdomnych żyjących w okrutnych warunkach osób, w Warszawie, w Cisach czy Zagłębiu. Rodzjem bezdomności jest też to, co spotyka Wiktora, którym musi wyjechać za granicę w poszukiwaniu pracy i chleba. Z pewnością także postawa Korzeckiego, który nie mogą znaleźć swego miejsca w świecie popełnia samobójstwo.

W. Reymont "Chłopi."

Powieść Władysława Reymonta opowiada o życiu w polskiej wsi Lipce. Wieś ma bardzo silnie ustrukturowaną społeczną hierarchie. Pośród chłopów zamożnych mających duże majątki są także tacy, którzy są ubożsi ale i tacy, którzy nie mają swego skrawka ziemi. Najczęściej zmuszeni są żebrać i tułać od wsi do wsi, aby u ludzi, w zamian za pracę i pomóc dostać kąt. W takiej sytuacji jest na przykład Agata albo Jagustyna. Jednak w podobnej sytuacji są także parobkowie, którzy najmują się do pracy często za marny grosz i posłanie w stajni. Bezdomność powoduje, ze ludzie ci, są najniżej w hierarchii. Nikt nie przywiązuje uwagi do ich zdania w kwestiach ważnych dla wsi.

S. Żeromski "Przedwiośnie."

W pewnym sensie bezdomnym jest bohater powieści Stefana Żeromskiego pod tytułem "Przedwiośnie." Cezary Baryka początkowo mieszka w Baku, jednak rewolucja w Rosji sprawia, że wraz z ojcem udają się w podróż do jego rodzinnego kraju czyli Polski. Ojciec umiera po drodze a Cezary musi sam poradzić sobie w obcym kraju, który wcale nie jest pełen dobrobytu, jak zapewniał ojciec. Przebywa w różnych miejscach w Polsce, poznaje różne środowiska. Pobyt jest nie tylko poszukiwaniem swego miejsca ale także kształtowaniem przywiązania do ojczyzny i odpowiedzialności za nią. Ta przejawiać się może w próbie sprecyzowania poglądów i dotyczących losów dalszych Polski.