Przedstaw, jak Żeromski realizował w swoich utworach własną maksymę życiową: "Człowiek to rzecz święta, której krzywdzić nie wolno nikomu"

Plan pracy:

1) Życie i twórczość Stefana Żeromskiego.

2)Twórczość Żeromskiego odzwierciedleniem prądów realizmu i modernizmu.

3) Problem krzywdy społecznej w Opowiadaniu i powieści pisarza.

4)Znaczenie twórczości Stefana Żeromskiego w polskiej literaturze.

Stefan Żeromski urodził się 1 listopada 1864r. w Strawczynie na ziemi Kieleckiej. Studiował w Szkole Weterynaryjnej w Warszawie, nie ukończył jej jednak z powodu kłopotów finansowych. Współpracował z czasopismem "Głos", zarabiał na życie także jako korepetytor i bibliotekarz. Kilka lat mieszkał w Paryżu, potem w Krakowie i Zakopanym, by wreszcie osiąść w Warszawie. W czasach kiedy tworzył był dla swojego pokolenia wielki autorytetem artystycznym. Poruszał czuła struny kwestii narodowych i społecznych. Jego utwory zawierają zapis najważniejszych problemów epoki. Zapisał się w historii niepodległej polski nie tylko jako twórca wspaniałych dzieł ale również jako działacz polityczny biorący czynny udział w życiu naszego odradzającego się kraju. Kiedy umarł w 1925 roku na jego pogrzeb przyszło wiele osób i żałobny pochód stał się narodową manifestacją. Jego powieści są głębokie i zawierają ponadczasowe treści.

Ponadczasową prawdę wkłada Żeromski w usta innego ze swych bohaterów: " człowiek jest to rzecz święta , której nikomu krzywdzić nie wolno." Jest to nakaz, którego złamać nie można nawet z najszlachetniejszych powodów. Do postępowania bohaterów można odnieść również słowa A. Beholiego: "Ludzie, którzy kochają potrafią zadać najboleśniejsze ciosy. Potrafią uśmiercać nie pozbawiając życia". Jaki rodzaj szlachetności przedstawiają wobec tego wyżej wspomniani bohaterowie utworów Stefana Żeromskiego? Prawdziwa miłość jest taką jak opisuje ją w swoim hymnie święty Paweł - cierpliwa, łaskawa i nie wymagająca od człowieka nic poza wiernością. Jak wobec tego ocenić człowieka, który wyrzeka się miłości i odbiera szczęście innym? Czy wskazane tutaj postawy, były rzeczywiście szlachetne, czy jedynie zaspokajać miały poczucie wielkości? Są to pytania na, które każdy sam musi znaleźć odpowiedź bo to od naszej moralności i sumienia zależy nasza wizja świata i postępowanie.

Stefan Żeromski pisząc opowiadania "Zmierzch" i "Zapomnienie" opisywał przyrodę w sposób impresjonistyczny. Inspirację dla tej twórczości stanowiły niewątpliwie obrazy malarzy impresjonistów, w których widoczne było stosowanie barw odpowiednich dla pory dnia, malowanie cieni i gry światła, stosowanie kontrastu. Żeromski stworzył w tych opowiadaniach modernistyczny obraz przyrody, która była wówczas dosyć powszechnym tematem. Spowodowane to było między innymi fascynacjami filozofią Artura Schopenhauera, który uznawał kontakt z naturą jako formę oderwania od świata, drogę do osiągnięcia stanu Nirwany.

Natura była postrzegana przez artystów tej epoki również jako azyl, do którego cierpiąca dusza może udać się po chwilowe chociaż ukojenie. Żeromski w swoich opowiadaniach wysunął opisy przyrody na pierwszy plan to właśnie na ich tle postawił bohaterów i ich losy.

Zacznijmy od opowiadania "Zmierzch", w którego pierwszych już słowach znajdujemy modernistyczny obraz przyrody. Ciągły ruch w przyrodzie, jej przemijanie zaakcentowane jest przez nagromadzone w opisie epitety: "miedziany blask", "szare kłęby", "cień fioletowy", czy "przejrzysty kurz". Można zaobserwować brak zdecydowany kształtów ponieważ wszystko pogrążone jest we mgle, dzięki temu krajobraz składa się w jedną całość. Porównania ubogacają ten opis: "rude plamy jak kawałki szyb przepalonych", natomiast onomatopeje pozwalają usłyszeć dźwięki jakie wydaje przyroda: "świstem skrzydeł", "dudniący lot", "pogwizdywanie kulików". Następnie autor przechodzi do opisywania tytułowego zmierzchu: "Od tych punktów świecących odbijają się małe i nikłe płomyki, wpadają w głębokie pustki, jakie tworzy pośród przedmiotów ciemność niezupełna, wibrują w nich, łamią się, drżą przez mgnienie oka i gasną, gasną po kolei". Zmierzch to tytułowy "bohater opowiadania". Jest on opisany w sposób dynamiczny, autor używa również środków impresjonistycznych w doskonały sposób oddając grę światła w zapadającym zmroku. Aby sprawić by tekst był melodyjny autor używa dużej ilości synonimów, oraz stosuje zabieg powtarzania pewnych fragmentów. Opowiadanie napisane zostało pięknym poetyckim językiem, stosując środki artystycznego wyrazu i melodyjność charakterystyczną dla poezji sprawia, że jego proza nabiera lirycznego charakteru.

Zbudowanie takiego opisu stawia mocny akcent na wysiłek jaki czynią bohaterowie opowiadania. Sprawia to, że wyjątkowo ciężka praca Gibałów nabiera bardziej wyrazistego znaczenia. Opisy są zbudowane na zasadzie kontrastu. Jednak przeżycia bohaterów na swój sposób również współgrają z otaczającą ich przyrodą. Przykładem tego może być Walkowa i jej uczucia związane z nadchodzącą nocą: "kiedy rozlewa się nad powierzchnią gruntu szara próżnia, zagląda w oczy i uciska serce jakąś nieznaną zgryzotą". Ciężka praca zagłusza u niej instynkt macierzyński, jednak budzi się on wraz z nadejściem zmierzchu, który zawsze przecież symbolizował koniec pracy i nadejście godzin zasłużonego odpoczynku. Natura przestała więc być wyznacznikiem rytmu życia pracujących na roli chłopów, noc nie oznacza już odpoczynku. Opis przyrody wzbogaca wprowadzenie symbolu, który jeszcze bardziej podkreślić ma liryczny charakter opisu, tym symbolem jest gwiazda : "w głębinie niebios (...) płonie i ciska w poprzek mroków ubogie swoje światełko". Gwiazda przeczy prawom natury, świeci kiedy zapada zmrok, tak odczytywać należy również pracę bohaterów, którzy przecież o zmroku powinni zejść z pola, odłożyć pracę do momentu, aż przyjdzie dzień.

"Zapomnienie" również zostało zbudowane na zasadzie kontrastu - piękny opis przyrody kłóci się zdecydowanie z sytuacją w jakiej znalazł się bohater opowiadania. Tutaj opis przyrody również nosić może nazwę opisu lirycznego. Autor używa środków artystycznych charakteryzujących poezję i również w tym opowiadaniu sięga po narzędzia impresjonistyczne aby oddać piękno natury. W tym zadaniu dużą rolę odgrywają epitety: "ogromne krople rosy", "zimne fale", "przejrzyste obłoki mgieł" i porównania: "rosa jak obrus biały". Autor buduje opis tak, aby czytelnik mógł również usłyszeć dźwięki: ("cichy szmer płynie w zbożu", "nastaje cisza długa, dopóki nie wypadnie z niej staccato (...) miłosnej pieśni" i poczuć zapachy: "nasycone zapachem poziomek, jałowcu, młodej wikliny (...), wilgotnym, gęstym, duszącym się zapachem lasu", "pachnie to jak dziki bukiet". Jak widać łączą one w sobie zjawiska zmysłowe przez co jesteśmy w stanie w pełni odczuwać roztaczany przed nami opis - Żeromski posłużył się więc w swoich opisach synestezją.

W opowiadaniu Stefana Żeromskiego "Doktor Piotr" również znajdujemy bohatera, którego życie stawia przed nie lada dylematem. Ojciec tytułowego bohatera jest fabrykantem, kocha swego syna tak bardzo i tak bardzo pragnie jego dobra, że dopuszcza się malwersacji. Po to, aby jego syn mógł ukończyć studia zaniża pensje i tak już źle opłacanym robotnikom. Stawia on dobro własnego syna powyżej dobra społecznego. Kiedy młody człowiek się o tym dowiaduje, opuszcza ojca który przecież tak długo oczekiwał jego powrotu z Hull. Piotr nie jest w stanie zrozumieć postępowania ojca i to on czuje się winny. Na jego barkach spoczywa dług, który musi spłacić biednym oszukanym ludziom. Jak widać Piotr jest człowiekiem, który jest bezwzględnie uczciwy i właściwie zorientowany moralnie, sam sobie stawia wysokie wymagania. Jego odejście niesie za sobą jednak straszne skutki, stary ojciec jest załamany i bardzo cierpi z tego powodu. Szczególnie, że rozstali się w gniewie - Piotr nazwał ojca złodziejem czym mocno zranił swojego ojca, nie chce słuchać wyjaśnień, nie jest w stanie zrozumieć powodów dla których ojciec właśnie tak postąpił. Piotr pozostawia więc ojca na starość w samotności tak straszliwej bo naznaczonej poczuciem winy. O bezgranicznej miłości ojca świadczy nie tylko jego dokonane dla dobra dziecka przestępstwo, również sceny kiedy stary człowiek wodzi laską po śladach syna i czytanie listów od niego są wyjątkowo przejmujące i smutne.

Postacie z powieści Żeromskiego to tak jak nasze pokolenie ludzie młodzi, których realia życia i czasy w których żyli determinowały do działań i wyborów, które wydają się ich przerastać. Ci ludzie dopiero kształtowali swoje charaktery i poglądy. Tutaj nie sposób nie wspomnieć o Cezarym Baryce bohaterze "Przedwiośnia". Jak każdy młody człowiek kiedy nie czuje nad sobą żadnego autorytetu Cezary nie zawsze mądrze korzysta z wolności. Tak jak jego rówieśnicy poszukuje dopiero sensu swojego życia, odpowiedniej dla niego drogi, on: "nasiąkał ideami rewolucyjnymi tak , jak gąbka nasiąka wodą oceanu".

Kiedy znalazł się w Warszawie nie potrafił opowiedzieć się zdecydowania za jedną ideologią, a zetknął się w dwiema różnymi silnymi osobowościami reprezentującymi dwie różne idee:

Nieco później w Warszawie miotał się pomiędzy dwoma różnymi osobami i ideologiami: umiarkowanym programem "małych kroczków" Gojowca i rewolucyjną wizją komunisty Antoniego Lulka. To którą z nich wybrał do końca pozostaje tajemnicą, mimo że Baryka maszeruje w końcowej scenie wraz z tłumem na Belweder nie oznacza to, że opowiedział się za poglądami Lulka. To poświęcenia rozpatruje się raczej jako gest zrozpaczonego młodego człowieka. Ten desperacki krok mógł spowodować wstrząs psychiczny wywołany rozstaniem z Laurą Kościeniecką - jedyną prawdziwą miłością jego krótkiego życia, zawiódł się jednak bo Laura zdecydowanie wolała kochanka bogatego w pieniądze a nie zalety i wzniosłe idee. Tak więc jest to tragiczny koniec dla młodego Barki, który ponosi klęskę tak na płaszczyźnie osobistej jak i poglądowej. Jego wędrówka w poszukiwaniu sensu życia okazuje się bezowocna, dlatego też załamuje się i traci poczucie własnej wartości. On tak samo jak każdy młody człowiek szukał sensu i celu, odpowiedniej dla siebie drogi, mentora i nauczyciela, chciał czuć się potrzebny i być częścią jakiejś grupy społecznej. Natłok poglądów i silnych osobowości, które starają się na nich wpłynąć stają się przyczyną rozterek i nagle młody człowiek zatrzymuje swoją pogoń, zaczyna mu brakować sił. Kiedy tak stoją zaczynają się rozglądać wokół i spostrzegają, że nie są już tymi samymi młodymi ludźmi, zapał gdzieś znika a na jego miejscu pojawia się poczucie, że mimo wszystko nie osiągnęli oni niczego ze swych młodzieńczych planów. Straszna pustka jaka ich ogarnia jest nie do opisania, są sami bez marzeń, wspaniałych idei, a przede wszystkim nie ma obok nikogo komu można by przekazać ten wielki żal. Nawet nie wiedzą kiedy zmieszali się z tym szarym tłumem ponad który tak bardzo pragnęli się wybić, są zwykłymi ludźmi w świecie, który jednak nie stał się dzięki nim lepszy.

Stefan Żeromski zapisał się na trwałe w literaturze polskiej, jako twórca obrazów cierpienia człowieka, z wielkim współczuciem do niego podchodził pisząc swe powieści. Jego twórczość jest zapisem małych i wielkich tragedii ludzkich. Był rewolucjonistą, który uważał, że kapitalizm jest przyczyną cierpień, nędzy i poniżenia najsłabszych członków społeczeństwa.