Powieść jest gatunkiem, który miał pokazywać świat, ziemię, zachowania ludzkie z fotograficzna dokładnością. Stendahl stwierdził, że jest ona "jak zwierciadło, które obnosi się po gościńcu". Była to pierwsza definicja tego gatunku. Za zasadą mimesis z powieści arystotelesowskiej miała ona naśladować rzeczywistość z jak największą dokładnością i przedstawiać to, co mogłoby się wydarzyć biorąc pod uwagę regułę prawdopodobieństwa.
Autor powieści realistycznej "Ojciec Goriot"- Honoriusz Balzak żył w latach 1799- 1850. Jest obok Dickensa i Tołstoja jednym ze współtwórców powieści europejskiej. Był on synem urzędnika, wychował się na prowincji. Balzak w Paryżu studiował prawo. Od 1819 roku francuski powieściopisarz zaczął podejmować próby literackie. Wielki rozgłos autor zyskał dzięki powieści historycznej "Szuanie" i "Fizjologii małżeńskiej"- pierwszej powieści z cyklu społeczno- obyczajowego- "Komedii ludzkiej". Balzak stworzył panoramę społeczeństwa francuskiego XIX wieku. Do 1830 roku utwory były oddzielne, drukowane w odcinkach. W 1833 roku autor postanowił połączyć je w jeden cykl. Człowiek w zamyśle powieściopisarza miał być gatunkiem przyrodniczym. Balzak stworzył ponad dwa tysiące postaci. Jego twórczość przechodzi w swych utworach od romantyzmu do naturalizmu. Autor tworzył postacie wyjątkowe, przerysowywał cechy charakteru, przedstawiał idealną miłość, dobroć, drobiazgowo opisywał środowisko i bardzo szczegółowo prezentował bohaterów. Akcja utworów jest przepełniona dramatycznym napięciem. Autor napisał 91 powieści, prowadził korespondencję, tworzył komedie.
Powieść "Ojciec Goriot" jest utworem ponadczasowym, poruszającym problemy ludzi z każdej epoki, nie zważając na realia historyczne. Akcja powieści toczy się w Paryżu. Tytułowym bohaterem jest stary, ubogi człowiek- Goriot. Jest to bohater obsesyjnie kochający swoje córki, gotowy poświęcić wszystko dla ich dobra. Bohater całe swoje życie i majątek ofiarował córkom. Sam natomiast zamieszkał w nędznym pensjonacie pani Vauguer, obserwując zamożność swoich dzieci, nie zdając sobie nawet sprawy z faktu, że one się go wstydzą. Córki przypominały sobie o starym ojcu jedynie w chwilach potrzeb finansowych, nie zauważały jego starań, miłości, poświęcenia. Dla panien: de Restaud i de Nucingen ojciec był jedynie dowodem na ich niskie pochodzenie. Jego kupiecka przeszłość nie odpowiadała damom, które bardzo dobrze wyszły za mąż. Biedny starzec obsesyjnie kochał, przez co nie zauważał tragedii własnej sytuacji. Możliwość pomocy rozpieszczonym córkom była dla niego jedynym szczęściem, doprowadziło go to do klęski. Młode dziewczyny zostały nauczone przez ojca miłości do pieniędzy, nie wiedziały natomiast nic o zwykłych, ludzkich uczuciach. Obce dla nich było współczucie, odpowiedzialność, wdzięczność. Dzięki tej powieści widzimy przekrój społeczeństwa francuskiego, kiedy gwałtownie bogaciło się mieszczaństwo i przenikało do warstwy arystokratycznej. Balzak z "Ojca Goriot" uczynił główny tytuł niedokończonej "Komedii ludzkiej". Powieść przedstawia biedaków i ludzi z wysokich sfer, którzy rządzili państwem i mieli wielkie wpływy, sięgające poza granice kraju.
Autor powieści sam powiedział o "Ojcu Goriot": "Ten dramat nie jest ani utworem fikcyjnym, ani romansem". Ma on być prawdziwy. Temu miało służyć precyzyjne miejsce i czas akcji- toczy się ona w Paryżu, w ciągu trzech miesięcy: rozpoczyna się w grudniu 1819 roku, natomiast kończy w lutym 1820 roku. Czytelnik zaznajamia się z miastem, układem uliczek, wyglądem kamienic, z dzielnicami miasta. Paryż przedstawiony przez autora jest to miasto pełne kontrastów. Balzak zestawia ze sobą dwie przestrzenie- dzielnicę Łacińską i dzielnicę Faubourg Saint-Germain. Ta pierwsza charakteryzuje się nędzą, a dowodem na to jest na przykład pensjonat pani Vauquer, gdzie przedstawione są mieszczańskie gusta i upodobania. Symbolem Saint- Germain jest natomiast wspaniała rezydencja należąca do hrabiny de Beausant. Autor skrupulatnie opisuje detale tych miejsc, jest to jednak jedynie tło dla wydarzeń. Szczegółowe opisy spełniają funkcję charakterystyki środowiskowej. Wszystko, co otacza bohaterów świadczy o nich samych, wszelkie przedmioty, wystroje wnętrz dają obraz statusu społecznego i pozycji majątkowej właścicieli, mówią o ich gustach, osobowościach. "Dookoła ciągną się wieczne lepkie półki, na których stają poszczerbione i pożółkłe karafki, metalowe krążki, stosy fajansowych talerzy o niebieskich obwódkach. W rogu skrzynka z przegródkami na serwety: zawsze poplamione i skropione winem..."- autor jest wyczulony na wszelkie szczegóły: barwy, zapachy, kształty. W powieści każdy opis ma swój cel, nie są to suche rejestry przedmiotów. Mają one opowiadać o postaci, dopełniać jej charakterystyki. Dramat głównego bohatera, który ma się rozegrać jest przygotowany poprzez widoczne zaznaczenie w powieści kontrastu środowisk.
Balzak w swej powieści stara się wniknąć w psychikę bohaterów, zbadać co sprawia, że człowiek godzi się na kolejne kompromisy pomimo upokorzeń, dlaczego miłość jest tak naiwna, świat tak okrutny, pieniądz tak ważny. Autor wnika również w otoczenie swoich bohaterów. Dzięki temu może bardzo dobrze opisać pewne zjawiska społeczne.
W swojej książce powieściopisarz potwierdza jedną z pozytywistycznych filozofii- scjentyzm. Filozofia ta zakłada, że wszystko można wyjaśnić naukowymi metodami, natomiast to, czego nie da się udowodnić dzięki nauce po prostu nie istnieje. Scjentyści wierzą również w nieustanny postęp wiedzy ludzkiej. Według nich człowiek cały czas zbliża się do zupełnego opanowania wszelkiej wiedzy o świecie, który go otacza a nauka będzie w stanie rozwiązać wszystkie problemy. Tymi założeniami kieruje się również Honoriusz Balzak . Jest on naukowcem. Według autora nauka stanowi podstawę dla wszystkiego a najwyższą formą nauki jest powieść, ponieważ nic tak jak ona nie jest w stanie wyrazić wszystkich mądrości. Jedynie ugruntowana wiedza może tworzyć podstawy do budowania odpowiedniego światopoglądu. Autor uważa, że podstawą zrozumienia postaci bohatera i jego tragedii jest bardzo szczegółowy opis rzeczywistości, która go otacza. Być może Balzak ukazując naturalistyczne obrazy i zgubny wpływ miłości na życie ludzkie chciał wykazać wyższość niezawodnej nauki nad zawodnymi, nie dającymi się wyjaśnić uczuciami.
Ewolucjonizm jest pojęciem wprowadzonym do filozofii pozytywistycznej przez Herberta Spencera. Według tego poglądu ludzkość ulega ciągłemu rozwojowi, który polega na wyłanianiu się form bytu z bezładu. Ewolucja ta wykształca różne składniki kultury cywilizacji, takie jak na przykład: obyczaje, tradycje, rodzinę. Powieść "Ojciec Goriot" jest obrazem Paryża. Pokazuje przekrój społeczeństwa francuskiego w czasach wzrastającego znaczenia mieszczaństwa, jego bogacenia się i prób przeniknięcia do kręgów arystokratycznych. Miasto rozwija się, nauka postępuje, jedna warstwa społeczna coraz bardziej się bogaci na niekorzyść drugiej, która staje się coraz bardziej uboga. Człowiek w takim świecie jest coraz częściej skazany na samotność. Wraz z postępem naukowym zatracają się w człowieku uczucia. Pieniądze niszczą miłość i podstawowe wartości w człowieku. Historia, którą opowiada Balzak skłania do refleksji. Tragiczne losy biednego człowieka, który poświęcił swoje życie dla córek wstrząsają czytelnikiem. Losy głównego bohatera dają przykład upadku moralnego człowieka, który może cierpieć i się poniżać z powodu wielkiej ojcowskiej miłości. Człowiek ten jest niezwykle samotny, odtrącony przez bliskie mu osoby. Córki Balzaka nie potrafią i nie chcą zaopiekować się umierającym ojcem, nie zwracają uwagi na jego nędzę, nie czują wdzięczności.
Organicyzm Spencera zakładał, że każda ludzka jednostka wchodzi w skład jednego wielkiego organizmu. Cząstki te są od siebie zależne, mają wpływ na siebie. Jeżeli jedna warstwa społeczna choruje, zgubiony jest cały organizm, nieprawidłowo funkcjonuje. To była jedna z głównych idei epoki pozytywizmu. W powieści Balzaka społeczeństwo miało wielki wpływ na Eugeniusza Rastignaca. Jego losy opierają się na schemacie przemiany. Bohater w stolicy pragnie studiować prawo, jest młody, pełen nadziei i ambicji. Eugeniusz chce pomóc zubożałej rodzinie, ma mu w tym pomóc kariera, która czeka na niego w Paryżu. Jednak w młodym studencie, widzącym cały przepych miasta, zatracają się powoli idee i zasady moralne. Zaczyna pałać rządza posiadania pieniędzy, życia w dostatku jak inni mieszkańcy Paryża. Eugeniusz poznaje świat przepełniony zależnościami, układami, konwenansami, uczy się gry pozorów, zauważa znaczenie pieniądza i dowiaduje się, że jest to główna wartość, która rządzi ludźmi. Młody człowiek nie jest w stanie oprzeć się pokusom i po jakimś czasie wkomponowuje się w tło, akceptując zasady rządzące paryską społecznością. Historia Rastignaca ukazuje walkę człowieka z własnym sumieniem, w której wartości moralne muszą przegrać. Eugeniusz ulega procesowi demoralizacji, wpływ społeczeństwa na jednostkę okazuje się zgubny. Bohater widzi, że należy zgodzić się na kompromisy, uwzględnić warunki podyktowane przez epokę.
Dzieło Honoriusza Balzaka jest znakomitym obrazem czasów w jakich żył pisarz, jest to doskonałe studium ludzkiej psychiki. Autor nie starał się ubarwiać rzeczywistości, przedstawiał świat dokładnie taki, jaki był, aby zachować ówczesne realia, tragedię życia, zgubny wpływ społeczeństwa na indywidualistów. W świecie przedstawionym przez powieściopisarza rządzi pieniądz, układy, zależności. Miłość niszczy jednostki słabe, które się jej poddadzą. W tym świecie uczucia nie mają żadnej wartości, są jedynie powodem wielkiej tragedii bohatera. Tylko ci, którzy wykorzystują innych mogą osiągnąć szczęście.
Autor opisuje bardzo dokładnie wszelkie przedmioty, sytuacje, szczegóły rzeczywistości. Ma to związek z ideami pozytywistycznymi, gdzie liczyło się dokładne ukazanie realiów epoki, problemów, tragedii. W tym przypadku Balzak ukazał negatywny wpływ społeczeństwa na jednostkę- postać Rastignaca, zatracanie się najważniejszych wartości, brak uczuć i z drugiej strony obsesyjną miłość, która doprowadziła głównego bohatera do zguby.
