Język ogólny (ogólnonarodowy) to taka odmiana języka, którą posługują się wszyscy członkowie danego narodu. Upowszechniana jest przez szkołę, administracją, literaturę i środki masowego przekazu.

Od polszczyzny ogólnej wyraźnie różnią się odmiany terytorialne (lokalne) języka. Są to tzw. gwary ludowe i dialekty. Dialekt to odmiana języka, którą posługują się mieszkańcy terenów wiejskich jakiegoś regionu. Do polszczyzny ogólnej i innych dialektów różni się pewnymi cechami fonetycznymi, gramatycznymi i leksykalnymi. Dialekt do gwary odróżnia jego szerszy zasięg terytorialny.

W Polsce wyróżnia się pięć znaczących dialektów: mazowiecki, kaszubski, małopolski, wielkopolski i śląski.

Cechą charakterystyczną aż dla trzech spośród nich (dialektów: małopolskiego, śląskiego i mazowieckiego) jest tzw. mazurzenie, czyli wymowa s, z, c, dz - zamiast sz, ż, cz, dż.

W niektórych dialektach zachowały się tzw. samogłoski pochylone, czyli zamiast ogólnopolskiej wymowy brzeg rzeki - mamy brzyg rzyki; zamiast ja - jo.

Na pewnych terenach zanikła wymowa samogłosek nosowych, zamiast ą, ę wymawia się tam o, e np.: pok - zamiast pąk; wech - zamiast węch. W pewnych gwarach zamiast spółgłosek nosowych pojawia się u lub y np.: wsyńdzie - zamiast wszędzie; ksiużka - zamiast książka.

W niektórych dialektach (zwłaszcza w mazowieckim) spółgłoski wargowe miękkie ą wymawiane z j np.: bjały - zamiast biały.

Czasem różnice terytorialne w polszczyźnie dotyczą tez warstwy leksykalnej. Pewne słowa, obecne i popularne w określonym dialekcie, wyszły już z użycia w ogólnopolskiej odmianie języka lub wręcz nigdy w niej nie istniały.

Najbardziej odbiegającym od polszczyzny ogólnej, zwłaszcza pod względem fonetycznym, jest dialekt kaszubski.

Karolina Gwiżdż

Ocena pracy: 3

Na niektórych obszarach samogłoski głosowe wymawia się tak jak samogłoski ustne "o" i "e", np. wos zamiast wąs, gesi zamiast gęsi. W jeszcze innych gwarach wymawia się u i y zamiast głosek nosowych, np.: wusy ("u" zastępuje "ą"), gysi ("y" zastępuje "ę").

Samogłoski pochylone, które istniały w języku ogólnopolskim do XV wieku, zachowały się w gwarach. Tak więc zamiast ogólnopolskiej wymowy słów brzeg i rzeka, mamy do czynienia z wymową brzyg, rzyka.

Słownictwo - zachowało się wiele wyrazów, które wyszły z użycia w języku ogólnym lub nigdy w ogólnym użyciu nie były.

Zespół gwar posiadających wspólne cechy to dialekt.

Na polskim terytorium językowym wyróżnia się 5 wielkich obszarów dialektalnych. Należą do nich obszary: wielkopolski, małopolski, mazowiecki, śląski i kaszubski. Do obszarów tych można także dodać region Podhala, który także posiada charakterystyczny dialekt.