Do gatunków literatury oświecenia należą:
- Bajka- krótki utwór o charakterze dydaktycznym, najczęściej wierszowany, mający jakąś fabułę, zawiera puentę lub morał, często bohaterami są zwierzęta, które uosabiają pewne określone cechy ludzkie i ich sposoby zachowania, główne cechy bajek to; jasność, prostota, dydaktyzm.
I. Krasicki " Ptaszki w klatce", " Malarze", " Jagnię i wilcy, " Filozof", " Dewotka".
- Satyra- utwór literacki najczęściej wierszowany, który ośmiesza coś lub kogoś , np.: wady ludzkie, negatywne zjawiska, stosunki społeczne, gospodarcze, czy polityczne. Można podzielić satyry na społeczno- obyczajowe, literackie, polityczne
I. Krasicki " Świat zepsuty", ," Pijaństwo", " Do króla", "Żona modna".
- Poematy heroikomiczne- łączy elementy eposu z elementami komicznymi, istot tych utworów polega na zderzeniu patetycznego, wzniosłego stylu ( charakterystycznego dla eposu)z błahą i komiczną treścią.
I.Krasicki" Monachomachia", " Antymnachomachia"
- Sielanka- utwór mający pogodny, idyllistyczny charakter, sławi spokojne i beztroskie życie na wsi, często tematem jest miłość, np.: F. Karpiński, " Laura i Filon", " Do Justyny. Tęskność na wiosnę".
- Powieść- pierwszą polską powieścią nowożytną były " Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki" I. Krasickiego. Powieść ta jest silnie osadzona w realiach społecznych, ma charakter dydaktyczny i wychowawczy, ma charakterystyczne cechy kompozycji takie jak; fabuła, narrator świat przedstawiony, czas i miejsce akcji wydarzenia , opisy i charakterystyki.
- Komedia polityczna- komedia mająca cel polityczny, treść komedii, charakterystyki postaci są podporządkowane ideologii propagującej reformy kraju, występują tu dwa obozy: reformatorów( przedstawianych w pozytywnym świetle) i konserwatystów ( ośmieszanych i mających negatywne cechy).
J. U. Niemcewicz " Powrót posła"
- Gatunki publicystyczne - miały charakter użytkowy, często służyły pouczaniu społeczeństwa i propagowaniu reform. Przykłady:
S. Staszic " Uwagi nad życiem Jana Zamojskiego", " Przestrogi dla Polski"
H. Kołłątaj, " Anonima listów kilka" , " Prawo polityczne narodu polskiego"
F. Jezierski, " Katechizm o tajemnicach rządu polskiego"
