Adam Mickiewicz pisząc swoje dzieło odwoływał się głównie do starożytnego wzorca epopei, którą określa się jako utwór wierszowany, który ukazuje ważne wydarzenia danej społeczności na tle istotnych przemian historycznych. W takich utworach mamy też do czynienia z wielowątkową akcją oraz szeroką panoramą społeczności opisywanej przez autora.

Kiedy czytamy "Pana Tadeusz" bez problemu odnajdujemy tam wyznaczniki określone powyżej. Jednak napotykamy też na inne, które wręcz kłócą się z gatunkiem eposu. Jest tak dlatego, że utwór ten nie jest do końca epopeją, a czerpie z modeli różnych gatunków literackich. Jest to charakterystyczny dla romantycznej sztuki synkretyzm. Dlatego też poniżej postaramy się ukazać do jakich form gatunkowych nawiązuje Mickiewicz i jakie partie tekstu "Pana Tadeusza" do nich należą:

1. EPOPEJA

- Utwór Mickiewicza napisany jest wierszem i jest obszernych rozmiarów

- ukazanie przełomowych momentów dla społeczności odbywa się tu na przykładzie szlachty oraz kampanii napoleońskiej. Ważne jest również postanowienie Tadeusza i Zosi o zniesieniu niewoli chłopów.

- Mickiewicz nawiązuje do motywów baśniowych, co widać choćby w opisach niezwykłej przyrody

- w klasycznej epopei występowały równolegle dwa światy: boski i ludzki, Mickiewicz zastąpił tu świat bogów, światem przyrody.

- narrator jest osobą wszechwiedzącą, która utrzymuje dystans wobec opowiadanych wydarzeń nie ujawnia swojej osoby, poza partiami lirycznymi. W "Panie Tadeuszu" mamy tego przykład w Inwokacji.

- Inwokacja to miejsce, gdzie ujawnia się postać poety, podmiotu lirycznego. Tak też jest w przypadku Mickiewicza, który zwraca się do Ojczyzny i Matki Boskiej.

- podobnie jak u Homera, tak samo i tu mamy do czynienia z pięknymi rozbudowanymi opisami oraz tzw. "realizmem szczegółu", którego przykład mamy przy opisie zastawy Wojskiego.

- w epopei antycznej duży nacisk kładziono na opis scen batalistycznych, u Mickiewicza zastąpiono to opisami przyrody.

- u klasyków epopei styl utworu był zawsze patetyczny i podniosły, stylistycznie jednoznaczny, u Mickiewicza zdarzają się odstępstwa od tej zasady.

2. SIELANKA

- ukazanie Zosi jako pasterki, która jawi się jako beztroskie i zwiewne dziewczę

- idylliczny obraz życia w Soplicowie, który wydaje się nam upragnioną arkadią, a nie krajem pod zaborami.

- ślub Tadeusza i Zosi odbywa się według zasad ludowych i tradycyjnych.

3.KOMEDIA

- nieoryginalna a wręcz błaha intryga miłosna, której początek daje Telimena próbując usidlić Tadeusza

- obecność sytuacji i postaci, które opisane są z nieskrywanym humorem, chociażby spór Asesora i Rejtana, albo opowieść Wojskiego o Domeyce i Doweyce

4. SATYRA

- wydaje się, że poeta ukazuje w krzywym zwierciadle zwyczaje wychowawcze i ich konserwatyzm

- nie do końca konsekwentne i dlatego śmieszne przywiązanie do tradycji szlachty

5. POWIEŚĆ POETYCKA

- tajemnicza, niczym Giaur, postać księdza Robaka, która ukrywa swoją prawdziwa tożsamość

- dramatyczna i nieszczęśliwa miłość głównego bohatera - Jacka Soplicy z Ewą Horeszkówną

- ukazanie cierpienia Jacka Soplicy, który tęskni za swą ukochaną oraz jego zbrodni, która powoduje wyrzuty sumienia

6.GAWĘDA

- taki charakter "Pana Tadeusza" objawia się w swobodnym toku opowieści, w komentarzach na temat bohaterów i sytuacji. Objawia się również pierwszoosobową narracją.

- bezpośrednim zwrotem do słuchaczy może być na przykład nauka Sędziego o zasadach zachowania się przy stole

- przerywnikiem i urozmaiceniem treści jest na przykład opowieść o Doweyce i Domeyce

- brak obiektywizmu objawia się choćby w postaci Gerwazego oraz w jego opowieści o zamku

7. BAŚŃ

- częste wykorzystywanie wyrazów i epitetów charakterystycznych dla tego gatunku literackiego, n. "złoty"

- przy opisie matecznika mamy wrażenie obcowania z czymś nieokreślonym, tajemniczym, gdzie drzemią dawne moce

- piękne opisy przyrody, na przykład puszczy litewskiej

- przedstawienie postaci w sposób znamienny dla baśni, Zosia to białogłowa, niewinna i bezbronna, Jacek Soplica to przeklęty rycerz

- przedstawienie walki i bitwy w taki sposób, że nie ukazuje się krwawego jej przebiegu i konsekwencji

- optymistyczny i lekki ton dzieła

- nadanie przyrodzie cech ludzkich, co objawia się przez często stosowane personifikacje

8.POEMAT HEROIKOMICZNY

- kiedy pojawia się opis bitwy, poeta zagłusza jego powagę porównując walczących di płazów

- ukazanie ostatniego zajazdy, który zorganizował Gerwazy, jako atak i rzeź zwierząt hodowlanych

- w wyniku błahego konfliktu dochodzi do wielkiej bitwy

- sparodiowany opis bitwy

8. POWIEŚĆ AWANTURNICZA

- odpowiednio dobrana sceneria, której przykładem jest zamek Horeszków

- wprowadzenie postaci pięknej nieznajomej, której symbole jest Zosia

- motyw zdrady, który po wyjaśnieniu kończy się szczęśliwym ślubem zakochanych. Tak jest w przypadku Zosi, Tadeusza I Telimeny.

- ukazanie walki i konkurencji pomiędzy poszczególnymi rodami

- jako tło opowieści przedstawione zostają wydarzenia historyczne

- szczęśliwe zakończenie, gdzie wszystkie nieporozumienia się wyjaśniają.

Tak pokrótce można przedstawić poszczególne gatunki, do których odwołał się Mickiewicz przy pisaniu swego dzieła. Jak widzimy nie jest to epos w stanie czystym, ale synkretyczny gatunek romantyczny.