Smoki występują powszechnie w niemal wszystkich kulturach jako uosobienie wrogiej człowiekowi, niszczącej siły. Były ukazywane w licznych legendach, zazwyczaj jako stworzenia o ogromnej sile i wytrzymałości, prawie niezniszczalne, symbolizowały wszystko to, czego człowiek się lęka. Czasem jednak przypisywano im niezwykłą mądrość, jak na przykład w kulturze chińskiej, w której smok był świętym stworzeniem, bynajmniej nie zagrażającym człowiekowi.
Jednak nawet wrogi, przerażający smok ukazywany był często nie jako potwór, ale istota bardzo piękna, w niektórych wschodnich opowieściach miał zdolność przemiany w dowolne zwierzę lub nawet człowieka. Smoki zazwyczaj posiadały wielki, lśniący barwami ogon. Tolkien wyobraził go sobie jako pokrytego pancerzem ze szlachetnych kamieni. Stałym atrybutem smoków była też zdolność do zionięcia ogniem. Pokonanie stwora oznaczało najczęściej odkrycie jego słabego punktu, było więc nie tyle rzeczą siły, co intelektu i sprytu, czego przykładem jest polski szewczyk Dratewka.
Postać smoka, który niszczy wszystko na swojej drodze, bardzo często symbolizowała czyhające na ludzi nieprzewidywalne zagrożenia, klęski naturalne przed którymi nie sposób się ustrzec. Do dzisiaj liczne miejsca wskazywane są jako legendarne miejsca zamieszkiwania smoków, najczęściej są to różne jaskinie, groty, czy wnętrza gór, a więc ustronne miejsca chroniące je od świata. Przypisywano im też rozmaite funkcje - były przede wszystkim strażnikami skarbów, tajemnic, zamkniętych w wieżach księżniczek. Były żarłoczne, pożerając wszystko, co znalazło się na ich drodze - ludzi, przede wszystkim młode, piękne królewny, ale nie gardziły też bydłem. Ich gniew był nieposkromiony, w jego ataku niszczyły ludzkie wioski i cały dobytek, zabijały ludzi. Trzeba jednak zauważyć, że w niektórych opowieściach cechowała je swoista smocza szlachetność - chciały by pozostawić je w spokoju i nie czyniły szkody, gdy nie zostały zaatakowane lub nawet darowały życie rycerzowi, gdy ten okazał się być prawym człowiekiem.
Nie można zatem czynić uogólnień jeśli chodzi o relację między ludźmi i smokami. Były one tak różne, jak różne atrybuty przypisywano tym stworzeniom - od mądrości i piękna po demoniczność i przerażającą postać. W większości opowieści dominuje jednak lęk przed smokiem jako symbolem nieznanej, wrogiej siły, którą kojarzono z niedostępną człowiekowi tajemnicą - stąd tak często czyniono zeń strażnika broniącego niedostępnych miejsc. W przeciwieństwie do innych fantastycznych istot smoki najczęściej nie były monstrualne - czyli nie stanowiły zniekształconej postaci tego, co człowiekowi znane. One miały stanowić uosobienie tego, co nieznane i niewyobrażalne. Pierwotnie, tak jak w Biblii, wiązane były zresztą jednoznacznie z demonicznością, a więc sferą zła. Tak było między innymi w słynnej średniowiecznej opowieści o walce św. Jerzego ze smokiem (co ciekawe, opowieść ma zresztą także swój feministyczny odpowiednik w legendzie o walce św. Marty ze smokiem). To pierwotne znaczenie smoka w kulturze przetrwało chociażby w tym, że walka ze smokiem była najczęściej walką moralną - nie wygrywali najsilniejsi, ale najlepsi ludzie.
