Bohaterowie mitologiczni:

IKAR - syn Dedala- wielkiego architekta. Razem z ojcem uciekł z Krety, wykorzystując skrzydła wykonane przez Dedala z piór i wosku. Jednak, pomimo ostrzeżeń ojca, zafascynowany podniebnym lotem wzbił się za wysoko w górę i słońce roztopiło wosk. Ikar spadł do morza. Ikar jest symbolem idealisty, który za możliwość poznania świata jest gotów ponieść najwyższą ofiarę.

PROMETEUSZ - mityczny półbóg, był nauczycielem ludzi i ich dobrodziejem. Wykradł ogień bogom i dał go ludziom. Zeus rozgniewany jego postępkiem bardzo surowo go ukarał. Prometeusz został przykuty do skał Kaukazu, a orzeł codziennie wyjadał jego ciągle odrastającą wątrobę. Prometeusz jest symbolem buntownika i altruisty, który potrafi bezinteresownie poświęcić się dla ludzkości.

EDYP- bardzo chciał oszukać przeznaczenie i zmienić ponurą przepowiednię, która mówiła, że zabije on własnego ojca i ożeni się z matką. Mimo iż tego nie chciał, Edyp wypełnił ową przepowiednię. W czasie podróży pokłócił się z pewnym podróżnym i zabił go, a potem rozwiązał zagadkę Sfinksa i w nagrodę pojął za żonę władczynię Teb- Jokastę. Nie wiedział jednak, że owym podróżnym był jego ojciec Lajos, a Jokasta była jego matką. Gdy poznał prawdę, w rozpaczy wykuł sobie oczy i opuścił Teby. Edyp to postać tragiczna, naznaczona przez przeznaczenie. Mimo iż cały czas walczył z losem, nie udało mu się go przechytrzyć.

ANTYGONA- była córką Edypa i Jokasty, wbrew zakazowi Kreona- władcy Teb, pochowała swojego brata Polinejkesa, za co została skazana na śmierć. Antygona symbolizuje jednostki, które buntują się przeciw władzy. Postać ta to również symbol konfliktu między sumieniem ( które nakazuje posłuszeństwo prawom boskim) a prawem ludzkim ( które stoi w sprzeczności z nakazami boskimi).

KREON- jest władcą Teb. Musi wybierać między dobrem państwa a więzami krwi. Antygona i Polinejkes należą do jego rodziny. Są dziećmi Jokasty. Zarówno Polinejkes jak i Antygona złamali prawo tebańskie ( On był zdrajcą ojczyzny, ona pochowała brata wbrew zakazowi Kreona). Oboje musieli więc ponieść zasłużoną karę. Kreon nie chciał wyrządzać krzywdy członkom swojej rodziny, jednak musiał dbać o całe państwo. Gdyby nie ukarał winowajców naraiłby Teby na niebezpieczeństwo. Pozwoliłby na to, by również inni poddani łamali prawo, a wtedy w Tebach zapanowałaby anarchia. Kreon jest przykładem człowieka, który musi wybierać między dobrem ojczyzny a prywatnymi uczuciami. Jest to postać tragiczna.

HEROSI- półbogowie, który odznaczali się nadprzyrodzoną siłą i inteligencją, często dokonywali wielkich czynów. Herosami byli np.:

  1. Herakles- odznaczał się wielką siłą. Za to, że w szale zabił swoją żonę i dzieci, musiał wykonywać 12 prac, m.in. miał oczyścić stajnię Augiasza, zerwać jabłka z ogrodu Hesperyd itp.
  2. Odyseusz- wojownik, który odznaczał się wielkim sprytem i pomysłowością. To dzięki niemu Grecy wygrali wojnę trojańską ( wykorzystali wymyślonego przez niego drewnianego konia ). Był tez podróżnikiem spędził wiele lat, tułając się po świecie i przeżywając różne przygody zanim udało mu się powrócić do ukochanej Itaki, do żony Penelopy i do syna Telemacha.
  3. Achilles- wielki wojownik, zasłużony w wojnie trojańskiej. Gdy jego przyjaciel Patroklos zginął w pojedynku z Hektorem. Achilles pomścił jego śmierć, zabijając męża Andromachy. Nie poprzestał jednak na tym. Zbezcześcił ciało wodza trojańskiego, ciągnął je za swoim rydwanem. Jednak, mimo całej swej mściwości i okrucieństwa, potrafił zdobyć się na wielki gest. Gdy Priam przybył do niego potajemnie i prosił o zwrócenie ciała Hektora, Achilles spełnił jego prośbę, a nawet sam zaniósł ciało swego rywala na wóz.

Bohaterowie biblijni ( 3 PRZYKŁADY):

KAIN- pierwszy bratobójca, zazdrosny o miłość Boga zabił swojego brata Abla, za co został naznaczony znamieniem na czole ( piętno zbrodniarza)

NOE- wzór człowieka dobrego i prawego, który zawsze postępuje zgodnie z wolą Bożą, wybraniec Boży ( tylko on i członkowie jego rodziny, jako jedyni ludzie, ocaleli z potopu )

HIOB- symbol niezachwianej wiary w Boga, pomimo wielkich nieszczęść, jakie go spotkały ( utrata majątku, śmierć dzieci, trąd ), nigdy nie przestał ufać Bogu, Hiob jest też symbolem niezawinionego cierpienia

WZORCE/ TYPY BOHATERÓW CHRAKTERYSTYCZNE W RÓŻNYCH EPOKACH NOWOŻYTNYCH :

średniowieczne :

IDEALNY WŁADCA- jest pomazańcem boskim, jest dobrym wojownikiem, sprawiedliwym sędzią, dba o dobro państwa i los swych poddanych, chroniąc wiarę, walczy z poganami ( przykłady: król Artur "Rycerze okrągłego stołu"; Karol Wielki "Pieśń o Rolandzie"; Bolesław Krzywousty - "Kroniki Galla Anonima" )

IDEALNY RYCERZ- jest lennikiem króla i wiernym poddanym, odznacza się wiernością wobec kodeksu rycerskiego i swego wasala, jest odważny, waleczny, gotowy oddać życia w obronie wiary chrześcijańskiej, ma swoją damę serca, która otacza czcią i szacunkiem ( przykłady: Roland " Pieśń o Rolandzie", Lancelot "Rycerze okrągłego stołu"; Tristan "Dzieje Tristana i Izoldy").

ASCETA- to święty człowiek, który poświęca swe życie dla Boga, często umartwia się i wyrzeka się wszelkich potrzeb cielesnych po to, by uzyskać zbawienie ( przykładem takiego świętego może być św. Aleksy z " Legendy o świętym Aleksym" ). Inny rodzaj ascezy reprezentuje św. Franciszek z Asyżu ( "Kwiatki św. Franciszka z Asyżu"). Jest on przykładem człowieka pokornego i ubogiego, który reprezentuje radosną wiarę opartą na miłości do całego stworzonego przez Boga świata i do bliźnich.

Renesans :

SZLACHCICC ZIEMIANIN- jest wzorcem epoki renesansu, do którego nawiązują liczni twórcy. Człowiek ten wiedzie spokojne życie w swym gospodarstwie. Żyje w zgodzie z naturą i korzysta z jej licznych dobrodziejstw. To wzorowy gospodarz cnotliwy, zapobiegliwy i gospodarny. Zawsze stosuje się do kodeksu zasad moralnych. Wiedzie spokojne i szczęśliwe życie w otoczeniu kochającej rodziny. Nie boi się śmierci, gdyż wie, że jest to naturalna kolej rzeczy. Jest pogodzony z sobą i ze światem. Przykłady takich wzorcowych szlachciców można znaleźć np. w: " Żywocie człowieka poczciwego" M. Reja, " Pieśni świętojańskiej o Sobótce" J. Kochanowskiego.

IDEALNY DWORZANIN- to człowiek wykształcony i dobrze wychowany, jest dumny ze swego szlachectwa i pochodzenia. Dba o maniery. Jest znawcą sztuki i muzyki. Przede wszystkim jednak szanuje mowę rodzinną i dba o jej czystość. Wzór idealnego dworzanina przedstawił Ł. Górski w dziele zatytułowanym " Dworzanin polski".

PATRIOTA- to wzorowy obywatel, który zawsze kieruje się dobrem ojczyzny a nigdy własnym interesem. Jest gotowy na wiele poświęceń dla swego kraju. W jego obronie jest gotów nawet oddać życie. Jest to człowiek nieprzekupny, rozsądny, odważny, szczery. Przykładem takiego człowieka może być Antenor z " Odprawy posłów greckich" J. Kochanowskiego. Antenor jest zupełnym przeciwieństwem Aleksandra, który nad dobro państwa przedkłada własne szczęście i dla osiągnięcia własnych celów jest gotów nawet do przekupstwa.

Barok:

SARMATA - to szlachcic polski, który wywodzi swoje pochodzenie od starożytnego plemienia Sarmatów. Cechuje go patriotyzm, religijność i poszanowanie tradycji. Jest odważny waleczny, ale też skory do burd i bijatyk. Jest przywiązany do złotej wolność szlacheckiej. Szlachcice mają poczucie własnej odrębności. Uważają się za lepszych od innych klas. Często wywyższają się nad nie. Przykładem typowego sarmaty może być Pasek bohater " Pamiętników Paska". Sarmatów przedstawia też Wacław Potocki w swych wierszach zatytułowanych np. " Zbytki polskie", " Pospolite ruszenie" czy " Nierządem Polska stoi".

Oświecenie:

SARMATA OŚWIECONY- jest to przeciwieństwo typowego szlachcica- sarmaty. On również jest przywiązany do polskie tradycji i jest sceptyczny wobec obcych mód. Nie cechuje go jednak ksenofobia. Jest to człowiek wykształcony, który czyta dobre, uczone księgi. Sarmata oświecony doskonale zdaje sobie sprawę z wad swojej grupy społecznej i je potępia. Zawsze kieruje się dobrem państwa, nie swym własnym. Dobro ojczyzny jest dla niego ważniejsze od własnego szczęścia. ( np. Podkomorzy z " Powrotu posła" J. U. Niemcewicza)

Sarmata oświecony należał do grona bohaterów pozytywnych literatury oświeceniowej. Wzorzec światłego obywatela, popierającego reformy kraju, krytycznego wobec bezkrytycznego przyjmowania obcych wzorców był szeroko rozpowszechniony w dziełach pisarzy oświecenia.

Romantyzm:

BOHATER WERTEROWSKI- jest to człowiek młody, skłonny do głębokiej refleksji i analizy swych stanów psychicznych. Bohater odczuwa ból świata, ma poczucie wyobcowania z niego, nie potrafi pogodzić się ze światem i jego konwenansami. Na wszystko patrzy przez pryzmat poezji i marzeń. Charakteryzuje go nadwrażliwość i skłonność do egzaltacji. Bohater ten jest nieszczęśliwie zakochany w kobiecie, którą idealizuje. Miłość jest dla niego najważniejsza, wypełnia cały jego świat i wszystkie myśli. Jednak jest to uczucie niszczące, pozbawiające wole działania. Sprawia ono, że młody człowiek bardzo cierpi i przeżywa liczne załamania. Miłość też staje się przyczyną śmierci młodego człowieka. Postać taka wzorowana jest na tytułowym bohaterze utworu J. W. Goethego zatytułowanego " Cierpienia młodego Wertera".

BAJRONIZM/ BOHATER BAJRONICZNY- Termin bajronizm pochodzi od nazwiska lorda George Byrona, którego skandaliczna biografia stała się mitem i legendą znaną w całej Europie. Terminem tym określa się ludzi podobnych do Byrona i jego bohaterów literackich ( takich jak np. Giaur, Korsarz, Kain, Manfred).

Bajronizm to postawa człowieka, który jest śmiały, dumny, odważny, poszukuje niezwykłych przygód, egzotycznych krain. Ceni swoją wolność. Jest samotnikiem, odmieńcem i człowiekiem wyobcowanym. Jest to buntownik skłócony ze światem, którym pogardza. Łamie wszelkie zasady i konwenanse. Bohater ten przeżywa wielkie namiętności, często targają nim sprzeczne uczucia. Nie analizuje on jednak swych przeżyć wewnętrznych, nie jest to postać skłonna do refleksji. Miłość nie paraliżuje go, jak Wertera, lecz wręcz przeciwnie staje się motorem jego działania, czasem wręcz popycha go do zbrodni.

BOHATER FAUSTOWSKI- określenie pochodzi od Fausta, bohatera utworu Goethego " Faust", pragnieniem tego bohatera jest prawdziwa wiedza, poznanie prawd niedostępnych zwykłym śmiertelnikom, próba znalezienia odpowiedzi na pytanie o sens życia i definicję śmierci, dobra i zła. Bohater ten pragnie również wiecznej młodości i pokonanie ograniczeń czasu. Dla spełnienia swych pragnień jest gotów nawet zaprzedać duszę diabłu.

Pozytywizm:

BOHATER TENDENCYJNY- występował często we wczesnej literaturze pozytywistycznej. Jest to postać zwykle budowana dość schematycznie, najczęściej nie ma pogłębionej analizy wewnętrznej takiego bohatera. Życie i działanie takiej postaci ma obrazować określoną tezę. ( np.: nauczyciela z noweli Orzeszkowej " A..B..C..")

Młoda Polska:

KOŁTUN- człowiek pochodzący z warstwy mieszczańskiej, niewykształcony, nie interesujący się sztuką wysoką, człowiek o tzw. " podwójnej moralności", fałszywy i zakłamany, chciwy, pazerny na pieniądze. Przykładem może być pani Dulska " Moralności pani Dulskiej" G. Zapolskiej.

ARTYSTA- jednostka wybitna, indywidualista wynoszący się ponad tłum przeciętnych ludzi i mieszczańskiej kołtunerii, czciciel sztuki wysokiej, jej kapłan i orędownik ( " Albatros" Baudelaire'a, " Eviva l'arte" Tetmajera)

Niektóre Ciekawe postaci literackie:

MAKBET ( " Makbet" W. Szekspira)- człowiek, który ze szlachetnego i wiernego rycerza, kierującego się zasadami kodeksu rycerskiego zmienił się w pozbawionego wszelkich skrupułów i hamulców moralnych zbrodniarza. Żąda władzy sprawia, że postanawia on przyspieszyć spełnienie przepowiedni czarownic i zabija swego króla Duncana. To morderstwo pociąga za sobą kolejne. Makbet dla zachowania władzy zabija wszystkich, którzy mogą mu zagrozić. Z jego rozkazu ginie więc Banco i rodzina Makduffa. Los Makbeta pokazuje jak łatwo jest wejść na drogę zła i zatracić swe człowieczeństwo.

LADY MAKBET( " Makbet" W. Szekspira) - famme fatale literatury światowej; kobieta, która doprowadziła do zguby swego męża. To ona popchnęła go do zbrodni powodowana niepohamowaną ambicją i pragnieniem władzy. Jednak za swe grzechy poniosła karę. Po zabiciu Dunkana zaczęły ją dręczyć wyrzuty sumienia, które doprowadzają do tego, że popada ona w obłęd i popełnia samobójstwo.

ROMEO I JULIA ( " Romeo i Julia" W. Szekspira) - jest to jedna z najsłynniejszych par kochanków w literaturze. Miłość, która ich połączyła , była tak silna i wielka, że nie mogli bez siebie żyć. Na skutek fatalnego pomyłki oboje giną, a ich śmierć sprawia, że skłócone dotąd rodziny Montekkich i Kapulettich postanawiają zakończyć walkę między sobą.

RODION RASKOLNIKOW ( bohater powieści Dostojewskiego " Zbrodnia i kara)- jest to człowiek, który pragnie wyzwolenia się pod wszelkich, ograniczających ( jego zdaniem) zasad moralnych. Raskolnikow zafascynowany jest teorią Nietzschego " nadczłowieka". Uważał, że jednostki wybitne mają prawo do popełniania zbrodni i eliminacji ze społeczeństwa ludzi nieprzydatnych i szkodliwych. Raskolnikow w imię wyznawanej teorii zabija starą lichwiarkę, którą uważa za nic nie znaczącą wesz. Jednak po dokonaniu morderstw ( przypadkowo zabija też siostrę Alony Iwanowny - Lizawiettę), zaczynają dręczyć młodego człowieka wyrzuty sumienia. Szybko uświadamia sobie, że jego poglądy były błędne. Dzięki pomocy Soni uświadamia sobie całą ohydę swego czynu i postanawia przyznać się do winy. Zostaje zesłany na katorgę i tam odbywa się jego duchowe odrodzenie.

STANISŁAW WOKULSKI ( bohater powieści B.Prusa " Lalka")- jest to kupiec galanteryjny, który zakochał się bez pamięci w pannie Izabeli Łęckiej. W młodości brał udział w powstaniu styczniowym ( niejasne wzmianki w powieści), za co został zesłany do Irkucka. Po powrocie do kraju rozwinął działalność kupiecką i dzięki swoim talentom ekonomicznym szybko się wzbogacił. Jest to człowiek niezwykle przedsiębiorczy i uczciwy, konsekwentny w działaniu. Jest trzeźwy w swych ocenach, kieruje się zdrowym rozsądkiem. Rozwija działalność mającą przyczynić się do rozwoju kraju, jest filantropem oraz entuzjastą nauki i postępu technicznego. Jednak oprócz cech typowego pozytywisty, Wokulski jest romantykiem. Wierzy w wielką romantyczną miłość. Idealizuje wybrankę swojego serca i nie dostrzega jej prawdziwego oblicza. Robi wszystko, by zdobyć Izabelę. Miłość do niej jest motorem jego działań. Odkrycie tego, jaka naprawdę jest Izabella, jest dla niego wielkim ciosem. Doprowadza do załamania i próby samobójczej ( czy skutecznej? nie wiadomo ). W Wokulskim łączy się pozytywista z romantykiem, idealista z realistą, indywidualista i społecznik. Jest to postać pełna sprzeczności. Owo rozdarci wewnętrzne jest przyczyną wielu dramatów bohatera i w konsekwencji oprowadza do jego klęski.

TOMASZ JUDYM ( bohater " Ludzi bezdomnych" S. Żeromskiego ) - jest młodym idealistą, jako lekarz ma poczucie szczególnego powołania. Chce pomagać ludziom z nizin społecznych i walczyć o poprawę warunków sanitarnych, w których oni żyją. Do swych pomysłów stara się przekonać najpierw lekarzy w Warszawie, potem zarządców uzdrowiska w Cisach. Niestety wszystkie jego plany i przedsięwzięcia kończą się niepowodzeniem. Jednak Judym niezrażony trudnościami wciąż od nowa podejmuje wysiłek realizacji swych ideałów. Dla ich osiągnięcia jest gotowy poświęcić nawet miłość ukochanej kobiety i zrezygnować z możliwości założenia domu, o którym zawsze marzył.

CEZARY BARYKA ( bohater " Przedwiośnia" S. Żeromskiego)- młody człowiek poszukujący swego miejsca na świecie i możliwości zakorzenienia. Po rewolucji w Baku , wraz z ojcem wyrusza w podróż do Polski- ojczyzny jego rodziców ( w czasie podróży Seweryn Baryka umiera). Młody Baryka walczy w wojnie bolszewickiej, potem spędza miłe chwile w majątku Hipolita Wieloslawskego - Nawłoci, po tragicznych wydarzeniach ( w skutek otrucia umiera Karolina) i po burzliwym zakończeniu związku z Laurą, Cezary wraca do Warszawy. Tu o " jego duszę" walczą Gajowiec ( wyznawca spokojnych reform społecznych ) z komunistą Lulkiem ( który jest zafascynowany ideą rewolucji ). W końcowym rozdziale powieści Cezary przyłącza się do tłumu idącego na Belweder. W postaci Cezarego Żeromski przedstawił rozterki młodego człowieka, który po odzyskaniu niepodległości, zachłysnął się wolnością ojczyzny, jednak jest rozczarowany jej nowym kształtem.

JÓZEF K. ( postać z " Procesu" F. Kafki)- jest to szary, zwykły obywatel, który pewnego dnia zostaje postawiony przed tajemniczym sądem. Nie wie, o co jest oskarżony. Nie ma pojęcia, jak przebiega cały proces. Nie wie też, jak i przed czym ma się bronić. Bohater przezywa kolejne fazy buntu i rezygnacji. Próbuje dowiedzieć się, o co jest oskarżony. Przemierza labiryntu schodów i budynków, gdzie mieszczą się sale sądowe. Cały czas żyje ze świadomością procesu, jemu też podporządkowuje całe swoje życie. W końcu w najmniej spodziewanym momencie , zostaje na nim wykonany wyrok. Dwaj kaci wbijają mu nóż w serce. Losy Józefa K. mogą być czytane np.: jako parabola ludzkiego losu ( nieświadomość ludzkiego istnienia, samotność człowieka wobec świata i boga, stosunek Bóg- człowiek, wpływ czyjegoś osądu na życie jednostki ) lub też sytuacji człowieka w państwie totalitarnym.

JÓZIO( bohater " Ferdydurke" W.Gombrowicza )- 30- letni mężczyzna, który niespodziewanie zostaje przeniesiony do szkolnej ławki. Oczami Józia obserwujemy rzeczywistość szkolna i procesy " upupiania" i przyprawiania " gęby". Za szkoły przenosimy się do domu nowoczesnych mieszczan, a potem na wieś, do dworku szlacheckiego. Wszędzie Józio demaskuje fałszywość ludzkich zachowań i ciągle stara się wyzwolić z narzucanej mu " formy". Nie jest to jednak łatwe, bo wyzwalając się z jednaj formy, od razu wpada się w inną.

DR. RIEUX ( bohater " Dżumy" Camusa)- doktor w mieście dotkniętym przez dżumę, jest to człowiek aktywnie walczący z chorobą, dżumę uważa za zło, z który należy walczyć. Mimo zagrożenia ofiarnie rusza na pomoc chorym. Camus wyznawał zasadę " etyki bez Boga. Doktor Rieux jest przykładem człowieka, który mimo iż nie wierzy w Boga, w życiu kieruje się zasadami moralnymi i wybiera dobro.