Janusz Radziwiłł to książę, dumny i bogaty, wywyższający swój ród i dbający o potęgę tego rodu. Był doświadczonym dowódcą. Książę Janusz Radziwiłł otrzymuje propozycję od Pana Sapiehy by wspólnie uderzyć na wroga. Odrzuca ją, by kazać swoim wojskom wymaszerować na Podlasie. Mieli to uczynić szybko. To wydarzenie stanowiło początek wojny domowej, wojny wyniszczającej. 8 listopada 1655 roku Szwedzi podchodzą pod Jasną Górę i rozpoczyna się oblężenie klasztoru. Wojskami dowodził Miller. Wołodyjowski przywozi wieść o klęsce Janusza Radziwiłła. Pan Michał dowiaduje się o zasługach Kmicica. Następuje pojednanie rywali. Wśród zasłużonych żołnierzy jest dawny podwładny Radziwiłła, Charłamp. Od niego pan Andrzej dowiaduje się o zalotach księcia Bogusława do Oleńki i uprowadzeniu jej do Taurogów.
Pan Sapieha oblega księcia Janusza Radziwiłła. 25 grudnia pan Sapieha opuszcza swe wojska oblegające broniącego się Janusza Radziwiłła w Tykocinie. Sapieha udaje się do Tyszowca. Słyszy się wrogie głosy skierowane przeciwko Januszowi Radziwiłłowi. W Tykocinie przy księciu pozostaje już garstka szwedzkich żołnierzy. Książę Janusz jest wyczerpany głodem i chorobą, która cały czas się pogłębia. 31 grudnia, w czasie kolejnego szturmu na twierdzę , książę Janusz umiera, wypowiadając w ostatniej chwili imię Maryi. Dręczyły go wyrzuty sumienia i okropne obrazy. Janusz Radziwiłł umiera w poczuciu klęski. Staje się w momencie, gdy wojsko wkracza do tykocińskiej twierdzy. W chwilę później pojawia się Pan Wołodyjowski z Zagłobą i grupą szlachty. Wołodyjowski stwierdza, że w zamku nie ma Billewiczówny, dowiaduje się, że zabrał ją do Taurogów książę Bogusław. Tykocin zostaje zdobyty. Szwedzcy obrońcy wysadzają się wraz z wierzą, w której się zamknęli. Polacy przestają być wrogo nastawieni , choć przed chwilą chcieli roznieść księcia na szablach.
Sienkiewicz scharakteryzował motywy zdrady Janusza Radziwiłła. Według pisarza znaczenie miała tu pycha księcia i marzenia o tronie.
O "Potopie" mówi się, że była to powieść pisana "ku pokrzepieniu serc". Henryk Sienkiewicz przystąpił do pisania trylogii w dwadzieścia lat po upadku powstania styczniowego. W społeczeństwie polskim panował nastrój zniechęcenia do zrywów narodowowyzwoleńczych, stąd idea książek, które ukazywałyby naród polski jednoczący się w kryzysowych sytuacjach. Idea "ku pokrzepieniu serc" weszła do trylogii jako przemyślana koncepcja, nakłaniająca naród do przezwyciężenia stanu "samobójstwa ducha" (słowa poety Adama Asnyka). Sienkiewicz przedstawił w powieści panoramę bohaterów: magnaterię, średniozamożną szlachtę, mieszczan i chłopów. "Potop" to jedna z najważniejszych pozycji w literaturze polskiej.
