Czasownik - podstawowe informacje

Czasownik to część mowy, która odpowiada na pytania: co robi? co się z nim dzieje?

Czasownik nazywa czynności lub stany, np.:

  • czynności – tańczyć, śpiewać, myć się
  • stany – spać, leżeć, wisieć

Czasownik odmienia się przez osoby, liczby i czasy.

Odmiana czasownika przez liczby i osoby

liczba pojedyncza

liczba mnoga

1 osoba

(ja) czytam

1 osoba

(my) czytamy

2 osoba

(ty) czytasz

2 osoba

(wy) czytacie

3 osoba

(ona, ona, ono) czyta

3 osoba

(oni, one) czytają

Odmiana czasownika przez czasy

  • czas przeszły – czasownik mówi o tym, co już się zdarzyło, np. czytałem, bawiłem się, zjadłem
  • czas teraźniejszy – czasownik mówi o tym, co właśnie się dzieje, np. czytam, bawię się, jem
  • czas przyszły – czasownik mówi o tym, co dopiero się wydarzy, np. przeczytam, pobawię się, zjem

Czasownik może występować w dwóch formach:

  • forma osobowa – to taka, która pozwala określić, kto wykonuje czynność, np. śpiewa – on / ona / ono, gram – ja, mówisz – ty, krzykną – oni
  • forma nieosobowa – to taka, która nie pozwala określić, kto wykonuje czynność, np. przyniesiono – ktoś przyniósł, nie wiadomo, kto.

Formą nieosobową jest też bezokolicznik, czyli postać czasownika zakończona na -ć lub -c, np. stać, schować, iść

Niektóre bezokoliczniki sprawiają problemy z zapisaniem ich, bo kończą się na -ść lub -źć.

  • jeśli w formie osobowej czasownika występuje -z-, w bezokoliczniku piszemy -źć, np. znalazł – znaleźć, wiózł – wieźć, odgryzł – odgryźć
  • jeśli w formie osobowej czasownika nie występuje -z-, w bezokoliczniku piszemy -ść-, np. przyszedł – przyjść, wiódł – wieść, zjadł – zjeść

Czasownik w czasie przeszłym

Czasownik w czasie przeszłym odmienia się także przez rodzaje.

W liczbie pojedynczej czasownik może mieć:

  • rodzaj męski – np. (on) przyszedł, zabrał, upuścił
  • rodzaj żeński – np. (ona) przyszła, zabrała, upuściła
  • rodzaj nijaki – np. (ono) przyszło, zabrało, upuściło

W liczbie mnogiej czasownik może mieć:

  • rodzaj męskoosobowy – np. (oni) przyszli, zabrali, upuścili; stosujemy go w przypadku, gdy opisywaną czynność wykonywała grupa ludzi, w tym co najmniej jedna osoba płci męskiej (chłopcy, lekarze, nauczyciele, górnicy lub dziewczynka i chłopiec, nauczycielki i dyrektor – śpiewali).
  • rodzaj niemęskoosobowy – np. (one) przyszły, zabrały, upuściły; stosujemy, jeśli dana czynność wykonywana jest przez osoby płci żeńskiej, zwierzęta, rośliny, rzeczy, używamy rodzaju niemęskoosobowego (dziewczynki, kaczki, psy, szczenięta – szły, kwiaty – rosły, szafki – skrzypiały).