Nasza kultura, jej wielowiekowy rozwój, nie mogłaby się rozwinąć, w taki sposób, w jaki się to stało, gdyby nie kultura antycznego świata. Kolebką tych osiągnięć jest przede wszystkim Grecja, ale też cały basen Morza Śródziemnego. Tam właśnie znajdował się ośrodek, który promieniował na całą późniejsza Europę. W Grecji rozwijała się prężnie nauka, literatura, historia, które stały na bardzo wysokim poziomie. Z wielu artystycznych i cywilizacyjnych osiągnięć starożytnych korzysta do dziś cała współczesna kultura. Można wyróżnić wiele starożytnych miast, które był centrami starożytnego świata.
Nie jest łatwo nakreślić ramy chronologiczne tej epoki, ponieważ starożytność obejmuje wiele wieków i trudno jest wskazać przełom, który potwierdziłby jej zakończenie. Bardzo powoli wygasały czynniki, które decydowały o istnieniu charakterystycznych dla starożytności nurtów. Początek to umownie, 4000 r. p.n.e., koniec natomiast określa rok 436 n.e., czyli data upadku Cesarstwa Zachodnio Rzymskiego.
Szczególnie fascynujący dla późniejszych epok był teatr grecki, bardzo bogato rozwinięty. Dzięki nawiązaniom do niego, mógł rozwinąć się teatr nowożytny. Za najwybitniejszych dramatopisarzy starożytnego świat uważamy Ajschylosa, Sofoklesa i Eurypidesa. Ich nowatorskie pomysły nadały odpowiedni kształt sztuce teatralnej. Liczne adaptacje teatralne zmieniły charakter i formę teatru antycznego - liczni twórcy odstępowali od klasycznej budowy, która musiała zawierać odpowiednie części, pełniące określone role kompozycyjne ( prolog, epejsodion, stasimon, eksodos).
Nowożytna kultura czerpała także z malarstwa i rzeźby antycznej. W renesansowych freskach, czyli malarstwie na tynku, obecne były głównie motywy antyczne, historie mitologiczne. Podobnie było w malarstwem ozdobnym - naczynia były dekorowane postaciami herosów. Rzeźba przedstawiała piękno ciała ludzkiego, które porównywane było skonstruowane na wzór harmonijnych proporcji boskich. Bardzo rygorystycznie przedstawiano odpowiednich długości i szerokości. Najwybitniejszymi przykładami antycznej rzeźby są posągi dłuta Fidiasza - Atena na Akropolu i Zeus Olimpijski, który był zaliczany do siedmiu cudów świata. Do znakomitych posągów zalicza się też Dyskobola, dłuta Myrona.
Do wielkich osiągnięć kultury antycznej należy również architektura. W rozwoju architektury starożytnej Grecji możemy wyróżnić trzy okresy - archaiczny, trwający do 500 r. p.n.e., charakteryzował się powstaniem murowanych świątyń; klasyczny, trwający do 336 r. p.n.e., charakteryzował się trzema wzorami kolumn greckich - korynckim, doryckim i jońskim; hellenistyczny, trwający do 146 r. p.n.e., wówczas podboje Aleksandra Wielkiego sprawiły, że dobytek architektoniczny Grecji zaadaptowany został na Bliskim Wschodzie. W Grecji nie wymyślano nowatorskich rozwiązań technicznych, ale raczej rozwijano istniejące style. Łączono gładkie kamienie, nie używając zaprawy, by powstała ściana, a potem na belkach, opartych o kolumny wznoszono dwuspadowe dachy.
Zachowało się do współczesnych czasów kilka świątyń i pałaców w Knossos na Krecie. Najbardziej znaną budowlą starożytną jest Partenon na Akropolu. Partenon jest świątynią Ateny, czyli największa bogini grecka. Cechą Partenonu jest, tak jak większości zabytków greckich, symetria oraz monumentalne rozmiary. Jej ściany stanowią szeregi kolumn. Kolumnady były różnych kształtów, zależnie od dominującego właśnie stylu architektonicznego (doryckiego, jońskiego i korynckiego). Takie właśnie klasyczne arkady były elementami, które chętnie powtarzano również w innych epokach. Takim przykładem może być architektura renesansowa, której perełka jest Wawel z dziedzińcem arkadowym.
Swą nieśmiertelność zapewniła sobie kultura grecka także przez mity. Mitologia jest, bowiem pełna postaci, motywów, problemów i wzorów, które pojawiają się w następnych epokach. Mity są pełne archetypów, które przekazują głęboka prawdę o człowieku. Przykładem takich adaptacji może być postać Prometeusza, który jest wzorem poświęcenia się dla dobra ogółu i poniesienia za to surowej kary; Syzyfa, który uosabia bezowocną prace, nie przynoszącą żadnych wymiernych rezultatów; Odysa, czyli wiecznego podróżnika, szukającego drogi do domu, do celu. W mitach traktują o bardzo uniwersalnych problemach, które nie zmieniają się z upływem czasu. Mity obecne są w literaturze europejskiej, podobnie z resztą jak inne gatunki, wypracowane przez starożytnych. Do najbardziej popularnych należy oda, pieśń, fraszka, dramat, epigramat, komedia, epitafium, tren. Literatura nowożytna skorzystała na zasadach i teorii literatury, stworzonej w starożytności.
Warto zwrócić uwagę na fakt, iż dorobek kultury antycznej nie został zauważony od razu. W epoce bezpośrednio graniczącej z antykiem, czyli w średniowieczu, bardzo silnie odżegnywano się od osiągnięć i nurtów antycznych, doprowadzając do tego, że po jakimś czasie odeszły one w niepamięć i nie były powszechnie znane. Zrezygnowano z kontynuacji stylów architektonicznych na rzecz warownych zamków. Inna była również filozofia i światopogląd średniowieczny - skoncentrowany był na Boga, nie jak wcześniej na człowieka. Bóg stał się tematem sztuki i literatury, która była w większości anonimowa. Przełam nastąpił w XIV i XV wieku ( umowna datą jest 1453 - zdobycie Konstantynopola. Od tej pory zaczynają pojawiać się nurty i kierunki renesansowe, które miały zupełnie zmienić oblicze kultury europejskiej, przywracając do łask osiągnięcia antyku. Ogromną rolę odegrał tu nowatorski nurt - humanizm, którego korzeni należy szukać właśnie w starożytności.
Powrócono do wzorców i idei antycznych, co bardzo widoczne jest w bogatej sztuce, zwłaszcza renesansu włoskiego. Tam powstały arcydzieła rzeźby - posągi przedstawiające piękne, nagie ciała o idealnych kształtach. Do najwybitniejszych twórców należy Michał Anioł, autor rzeźby Dawid. Również w architekturze powrócono do wzorów antycznych, co jest widoczne w portalach, kolumnadach, arkadach, które ozdabiają renesansowe budynki: Wawel, watykańska kaplica Sykstyńska. Sztuka malarska zaczerpnęła z antyku tematy i motywy, a także przedmiot zainteresowania, jakim jest człowiek. To na niego przecież była zwrócona cała kultura odrodzenia. Starano się poznać człowieka i wszystkie dotyczące go problemy i tajemnice. Dzięki takiej motywacji świetnie rozwinęły się różne dziedziny nauki.
Do antyku zaczęto nawiązywać bardzo wyraźnie w oświeceniu. Dzięki temu rozwinął się klasycyzm, który określał kierunek zainteresowań epoki, czyli wszystkie te elementy, które wywodzą się z antyku. Widać to np. w budownictwie oświeceniowym, które zaowocowało m.in. łazienkowskim Pałacem na Wodzie, który zaprojektował Dominik Merlini. W rzeźbie widoczne były motywy mitologiczne - Perseusz z Głową Meduzy, którego twórcą jest Antonio Canova.
Kultura antyczna zaowocowała również ustrojem, który jest bardzo popularny w państwach nowożytnych - demokracja. Polega on na tym, że władza jest w ręku społeczeństwa. Taki model władzy zaproponowano już w Atenach, które były ośrodkiem politycznym i kulturalnym Grecji oraz w Rzymie. Organizowano tam demokratyczne dyskusje i o wszystkim decydowano wspólnie. Podwaliny te zostały wykorzystane współcześnie, ale oczywiście formalnie dzisiejsza demokracja różni się znacznie od ateńskiej.
W okresie 30 p.n.e. - 529 n.e. kultura antyczna weszła w swój ostatni etap. Jest to okres ekspansji Rzymu, który zajmował po kolei wszystkie ościenne krainy, tworząc potężne cesarstwo. Również Grecja musiała ulec tej przewadze. Na szczęście nie zaprzepaszczono kilkunastu wieków rozwoju cywilizacji, nauki i sztuki greckiej. Dla Rzymu stała się ona raczej wzorem, dlatego też nie został zniszczona, tak jak kultura innych podbitych państw. Rzymska filozofia, nauka, literatura zaczęła naśladować i nawiązywać do wzorców greckich. Dzięki czemu powstał m.in. analogiczny panteon bogów, których obdarzono innymi imionami. Do greckiej literatury nawiązali Horacy i Wergiliusz.
Jak widać z przytoczonych przykładów kultura antyczna istnieje bardzo wyraźnie w dorobku cywilizacyjnym Europy. Osiągnięcia antycznych nadały odpowiedni kształt literaturze, historii, naukom ścisłym ( dzięki Pitagorasowi i Talesowi), medycynie ( do dziś lekarze kierują się przysięgą Hipokratesa). Właściwie nie jest możliwe zrozumienie nowożytnej literatury i sztuki bez znajomości kontekstu historycznego antyku, mitologii, ponieważ nawiązania do nich są bardzo częste i niosą głębokie, ponadczasowe przesłanie.
