Czołgi Lekkie Radzieckie

Seria BT:

Model BT-1 to rodzaj lekkiego czołgu skonstruowanego pod koniec lat 20 XX wieku. Skonstruował go amerykański konstruktor J. W. Christie, czasem określa się ten czołg jako "Christie M 1928". Christie M 1928 miał zamontowane podwójne zawieszenie, które umożliwiało mu poruszanie się na kołach jak i gąsienicach. Do dawało mu to szybkości przemieszczania się po drogach z zastosowaniem zawieszenia kołowego. Ostatni model tego czołgu wyprodukowano pod nazwą Christie 1940 w 1940 roku. Testy techniczne czołg przeszedł pomyślnie jesienią 1928 i latem 1929. Następnie był on szeroko reklamowany na świecie przez USA. Czołg wzbudził także zainteresowanie w ZSRR. W początkach 1930 roku, Rosjanie zakupili próbną ilość czołgów, która to ilość pozwoliła na skonstruowanie rodzimej konstrukcji BT-1. Zamówienie dla Rosjan wykonała firma amerykańska. Było to 50 czołgów. W kwietniu 1930 r , amerykanie otrzymują kontrakt na budowę dwóch modeli czołgów. Jednak czołgi budowano Rosjanom bez wież i uzbrojenia o czym informował w swoim raporcie radziecki inżynier N. M. Toskin. Toskin był odpowiedzialny za nadzór nad budową czołgów w USA. 24 Grudnia 1930 roku oba modele zaokrętowano w Nowym Yorku i odprawiono do ZSRR, pod przykrywką że są to traktory rolnicze. Dla niektórych może być dziwne ze Amerykanie sprzedali Rosjanom czołgi. W Rosji uzbrojono i dokonano końcowych testów po czym czołg przekazano na uzbrojenie Czerwonej Armii w dniu 23 maja 1931 roku. Miał on oznaczenie BT (Bystryj Tank czyli szybki czołg). BT-1 był czołgiem realizującym wczesną doktrynę (tzw. "Glubokaya Operatziya") wojenną, w której czołg miał za zadanie wedrzeć się na tyły wroga, a następnie zajmował obiekt strategiczny i angażując wroga walką oczekiwał na wsparcie swojej piechoty. Czołg według oryginalnych planów produkowały zakłady YaAZ. Biuro konstrukcyjne mieściło się przy zakładach (KhPZ). Opracowywano tam zmiany i nowe modele BT-1-czyli "Christie M 1928" i "Christie M 1931". Szefem biura konstrukcyjnego był I. Alekseenko, którego po powrocie z USA zastąpił N. Toskin. Jesienią 1931 roku w zakładach KhPZ zbudowano makietę nowego czołgu BT-2. Rok później czołg ten wszedł do masowej produkcji.

BT-2 . To pierwszy produkowany na skalę masową czołg radziecki. Czołg posiadł wieżyczkę skonstruowaną przez A. A. Maloshtanova. Ponadto zmieniono mu gąsienice i zmniejszono wagę kół. Pierwotnie zakładano, że uzbrojeniem dla czołgu będzie armata 37 mm. W okresie pierwszej produkcji BT-2 był uzbrojony jedynie w jeden lub dwa karabiny maszynowe kalibru 7,62 mm. Na jego potrzeby zaadaptowano armaty artyleryjskiej AT wzór 1930. I tak czołg został uzbrojony w działo 37 mm , czyli w działo o długości 60 kalibrów. Później do uzbrojenia wprowadzono karabin maszynowy kal. 7,62 mm. Dlatego znamy właśnie inne konstrukcje wieżyczek przy poszczególnych modelach. Prototyp czołgu z armatą 37 mm był ukończony latem 1933 roku. W 1932 roku pojawił się już jednak nowy model działa typu AT kal. 45 mm i dalsza produkcja dział 37 mm została anulowana Nie wcielono też w życie pomysłu produkcji czołgu z działem 40 mm. Dużego zastanowienia wymagał także wybór odpowiedniego silnika, ponieważ kupione w USA 6 -cio cylindrowe silniki Liberator w ilości 2000 szt. zostały już zagospodarowane we wcześniejszych modelach. Rosjanie zdecydowali się zatem na nowy dwunastocylindrowy silnik typu M-5, o mocy 400 KM. Dzięki temu rozwiązaniu czołg mógł się poruszać z prędkością 52 km/h na gąsienicach i 72 km/h na kołach. Był to świetny czołg w tamtym okresie. Jedyny problem stanowił brak urządzeń łączności w czołgu.

Następne modele to BT-3 i BT-4 były to eksperymentalne wersje modelu BT-2 pod względem uzbrojenia, ponieważ budowano je na przykład z działem 40 mm.

BT- 5 to kolejny model z serii BT. Prace nad BT-5 prowadził zespół A. O. Firsova, w składzie: Bondarenko, Doroshenko, Kurasov, Veselovsky, Tarshinov i Morozov. BT-5 produkowano w zakładach KhPZ. Zastąpił on BT-2 w połowie 1933 roku. Była to modernizacja BT-2. Uzbrojono go w działo o kalibrze 45 mm. Dlatego ten czołg ma inaczej zbudowaną wieżę. Dzięki powiększeniu wieży, powstało więcej miejsca dla załogi. W seriach późniejszych BT-5 ażurowe koła zostały zastąpione kołami pełnymi. Ponadto czołgi wyposażono w radiostację TK1, której antena okalała wieżę. Dlatego masa czołgu wzrosła do 11,5 T. Czołgi BT-5 produkowano w latach 1933-1934. Wyprodukowano 1884 sztuk tych czołgów. Czołgów po raz pierwszy użyto w Hiszpanii w 1937 roku, gdzie wysłano 100 tych modeli. Ponad to sierpniu 1939 roku brały one także udział w konflikcie nad rzeką Halhin -Gol. Walczyły 6-tej i 11-tej brygadzie pancernej. Ponadto brały udział w kampanii na Zachodniej Ukrainie, inwazji na Polskę, w zimowych walkach w Finlandii i o Leningrad oraz w Wielkiej wojnie ojczyźnianej. Na bazie tego czołgu konstruowano wiele pojazdów specjalnych, mostów pontonowych, amfibii, pojazdów chemicznych, łącznościowych i innych.

BT-7- w styczniu 1933 roku w zakładach KhPZ rozpoczęto prace nad nowym czołgiem. Kolejny model posiadał nową spawaną skorupę oraz nowy mocniejszy silnik M-17, oraz powiększony zbiornik paliwa i nową wieżyczkę z armatą o kal. 76,2 mm. Na początku 1934 roku rozpoczęto jego wstępną prototypową produkcję, a seryjną produkcję rozpoczęto w maju 1934 roku. Wyposażono je w współosiowy karabin maszynowy i oryginalną wieżyczkę o oryginalnych eliptycznych kształtach. Pozwalało to na zamontowanie działa 76,2 mm -armata KT-28, lub działa 45 mm -armata PS-3. W trakcie testów przeprowadzonych latem i jesienią 1934 roku stwierdzono małą przydatność karabinu maszynowego, dlatego likwidowano go i zmodernizowano wieżę. Ponadto niektóre czołgi posiadały radio 71-TK zamiast dodatkowej amunicji. Załoga składała się z trzech osób: dowódcy, kanoniera i kierowcy. Od 1937 roku rozpoczęto produkcję BT-7,ale ze stożkowatymi wieżyczkami. Dla efektywnej walki w nocy wprowadzono także dwa specjalne, przednie światła samochodowe. Ponadto dokonano wymiany skrzyni biegów z cztero na trójbiegową, a także ulepszono zawieszenie.

BT-7A W tym samym czasie co BT-7 wprowadzono także model czołgu o nazwie BT-7A (A-7M, A-8). Wyprodukowano 154 sztuk tych czołgów. Czołg ten posiadał większą wieżyczkę: 76,2 mm z armatą (KT-26). W 1938 roku wyprodukowano w zakładach KhPZ cztery najnowsze w tamtym okresie czołgi BT-8 z silnikiem V-2 Diesla. Po odbywających się testach dla BT-7 i BT-8 w 1940 roku, rozpoczęto seryjną produkcję tego silnika, który montowany był także w modelach T34 /76. Od 1935 do 1940 roku wyprodukowano 5328 czołgów typu BT-7. Nie została w liczona w tę liczbę ilość czołgów typu BT-7A. Te czołgi zasłużyły się Rosjanom II wojny światowej, a ostatnie walki prowadziły w 1945 przeciw japońskiej armii w Mongolii i w Chinach. Ponadto prowadzono prace nad czołgiem dowódczym KBT-7, oraz opracowywano wiele wersji czołgów tego typu, które nigdy nie weszły w skład armii czerwonej. Są to modele: BT-IS wersja wzmocniona, BT-SV-2 czołg (również zwany "Cherepakha") ze zmienionym pancerzem i wieżyczką, SBT-7 inżynieryjny most, HBT-7 chemiczny wóz, OT-7 miotacz ognia, TTBT-7 oraz TUBT-7 jako radio-kontroler.

Czołgi lekkie serii T-26

serię tych czołgów zapoczątkowała maszyna T-18 budowana w latach 20-tych XX wieku. Określana też jako MS-1. Po T-18 pojawiły się czołgi T-19 i T-20. Wprowadzanie tych modeli było opóźnione ze względu na problem z silnikami. W związku z czym zaniechano ich produkcji i skoncentrowano się na budowie nowego czołgu na bazie silnika "Vickersa". W 28 maja 1929 roku zostało zawarte porozumienie z Vickersem, na mocy którego wyprodukowano 15 sztuk pierwszych czołgów, przeznaczonych dla ZSRR pod symbolem V-26. Ten model stał się później podstawą do dalszej modernizacji dla modeli TMM-1, TMM-2. Po przeprowadzeniu testów dla modeli V-26, T-19, T-20, TMM-1, TMM-2, najlepszy zdaniem Rosjan okazał się czołg T-20 z nowym eksperymentalnym silnikiem "Vickersa". W lutym 1931 roku podpisano zlecenie na seryjną budowę lekkiego czołgu "Vickers E" (V-26). Nadano mu nowe określenie T-26. Planowano roczną produkcję 13800 sztuk. Na początku budować czołgi miała fabryka "Bolszewik" w Leningradzie, której to produkcje podzielono pomiędzy dwa zakłady. Drugim zakładem był zakład "K. E. Voroshilov", który to wyprodukowała przez dziesięć lat 12000 czołgów T-26. Ostatni czołg zbudowano tam w 1941 roku. Pierwsze czołgi T-26 ,czyli te których produkcja przypada na lata 1931-32, posiadały podwójne wieżyczki, i wyglądem były zbliżone do oryginalnych czołgów "Vickersa." Produkcja czołgów ruszyła w wrześniu 1931 roku. Już 7 listopada pierwsze z nich brały udział w wojskowej paradzie na Placu Czerwonym. Na bazie tego czołgu stworzono wiele nowych konstrukcji. Pomimo. że czołg ten był produkowany w wielkich ilościach, produkcja obfitowała w kilka defektów, ponieważ czołg posiadał wiotki pancerz i słaby silnik. W modelu musiano zatem dokonać aż 23 modyfikacji, w tym trzech modyfikacji silnika. Modyfikacje te doprowadziły do zwiększenia jego mocy z 90 KM do 97 KM co wciąż stanowiło za małą moc.. Poza modelem T-26 z lat 1931-1932, wprowadzono model z lat 1933-1937, a następnie model z lat 1938-1939. W trakcie wojny Niemcy określali te modele jako T-26A, T-26B, T-26C. W T-26A wieżyczka była uzbrojona w karabin maszynowy i mogła obracać się o 270°. T-26B wyposażony był w 37 mm modyfikowaną armatę Hochkissa , a następnie w armatę 37mm PS-2 . Model T-26C w 45 mm działo. Była też wersja z armatą Rheinmetall 37mm AT-działo Pak 30 (T-26). Produkcję T-26 z pojedynczą wieżyczką ,identyczną jak w wersjach BT-5) rozpoczęto w 1933 roku. Model ten wyposażono w nową 45 mm armatę a , produkcja tego modelu stanowiła większą część wyprodukowanych czołgów tej klasy i osiągnęła liczbę 5000 sztuk. Czołg ten przeszedł kolejne modernizacje: powiększono zbiorniki paliwa, dodano przeciwlotniczy karabin maszynowy, po 1937 wszystkie czołgi wyposażone były w radiostacje typu 71-TK-3, a także zainstalowano potężny reflektor do walk nocnych. W 1938 roku wprowadzono dalsze zmiany poprzez wprowadzenie technologii spawania stożkowatej wieżyczki, wprowadzenie nowszej 45mm armaty z wysuniętą optyką ku przodowi w celu zwiększenia pojemności wieżyczki. Nowy model T-26 wzór 1939 rok, posiadał pochylony pancerz, ulepszony silnik, wentylacje z zabezpieczeniem przeciw "Molotov cocktails"- innowację tę wprowadzono na skutek doświadczeń wynikających z wojny w Hiszpanii. Model ten wyprodukowano w ilości 1300 czołgów. T-26 czołgi brały udział w wielu wojskowych konfliktach: w Hiszpanii, Chinach, Mongolii, Finlandii, Polsce. W sierpniu 1939 roku siły ZSRR posiadało 8500 czołgów T-26, a produkcja trwająca w okresie wojny zwiększyła tą liczbę do 12000 sztuk.

Eksperymentalne modele oparte na bazie T-26:

W 1933 roku opracowano nowy czołg oparty na podwoziu T-26. Pierwotnie określono go jako P-T-26. Jednak projektu nie zrealizowano. Następnym projektem stał się projekt T-26A czyli "model artyleryjski" (T-26-4). W założeniach posiadał on standartową wieżyczkę z modelu T-28 wyposażoną w 76.2mm armatę KT-28. W latach 1934-1935 zbudowano 65 takich maszyn. Po 1935 roku produkcja anulowana. Inne modele serii T-26 to: T-26PT, czyli czołg przeznaczony do dowodzenia z podwójną wieżyczką. Projekt realizowano w latach 1931-1933. Był on wyposażony w radiostację 71-TK-1. Wyprodukowano jedynie 96 czołgów tego typu. Ponadto wyprodukowano takie modele uzbrojenia jak: OT-26 (HT-26) czołg (chemiczny) miotacz ognia (1933-1934). Uzbrojenie: miotacz ognia i jeden karabin maszynowy wyprodukowano kilka czołgów. T-26PT - czołg dowodzenia z pojedynczą wieżyczką 1933-1940 wyposażony w radiostację 71-TK-3 Uzbrojenie: 45mm armata mod.1932, 2 karabiny maszynowe, wyprodukowano 3938 czołgi. T-26A (T-26-4) - czołg artyleryjski wz. 1933. armata 76.2mm KT-28, 2 karabin maszynowy, wyprodukowano kilka czołgów. ST-26 - pontonowy czołg, 1933-1935. Uzbrojenie: jeden karabin maszynowy. Wyprodukowano 65 czołgów. TT-26 - radio kontrola, czołg dowódczy 1935-1936. Uzbrojenie: miotacz ognia i jeden karabin maszynowy. Zbudowano 55 tych maszyn, które działały wyłącznie w parze z TY-26. TY-26 - radio kontrola, czołg dowódczy 1935-1936. Uzbrojenie: 45mm armata i jeden karabin maszynowy. Zbudowano 55 tych maszyn, które działały wyłącznie w parze z TT-26. OT-130 - czołg miotacz ognia, 1938. Uzbrojenie: miotacz ognia, jeden karabin maszynowy. OT-131 - czołg miotacz ognia, 1938. Uzbrojenie: miotacz ognia, jeden karabin maszynowy, wyprodukowano kilka tych czołgów. OT-132 - miotacz ognia czołg, 1938. Uzbrojenie: miotacz ognia, jeden karabin maszynowy. wyprodukowano kilka tych czołgów. OT-133 - miotacz ognia czołg 1939. Uzbrojenie: miotacz ognia, 2 karabin maszynowe. OT-134 - miotacz ognia czołg 1940. Uzbrojenie: 45mm armata, miotacz ognia, 2 karabin maszynowe, wyprodukowano 1336 szt. tych czołgów.

czołgi lekkie serii T-40 (pływające)

T-40 lekki czołg pływający W klasyfikacji w tamtych latach, za lekkie czołgi w Armii Czerwonej rozumiano maszyny do 6T. Maszyny te były używane do rozpoznania i walki z lądowymi siłami nieprzyjaciela piechotą i kawalerią. Brak solidnego uzbrojenia i opancerzenia rekompensowały swą zwrotnością i szybkością. W latach 30-tych armia czerwona posiadała dwa modele tej klasy czołgów T-37 i T-38. Przemysł w owym czasie ZSRR był obciążony produkcją czołgów. Natomiast czołgi T-37 i T-38 były stosunkowo prymitywne i tandetne ich produkcje powierzono zwykłym fabrykom. Produkcją tą zajęła się fabryka w Moskwie (#37) obok tankietek T-27 i T-27A i opancerzonych traktorów "Pionier" i "Komsomoletc". Z początku T-38 opierał się na silniku Ford-AA, później zastąpiono go silnikami GAZ-AA i GAZ-M. W roku 1938 T-38 był mocno przestarzały i podjęto decyzję o budowie nowej amfibii, która miała posiadać mocniejszy pochyły pancerz, lepsze uzbrojenie i radio. Pod koniec 1938 komórka badawcza pod zwierzchnictwem N. A. Astrov przy moskiewskich zakładach (#37), przedstawiła nowy projekt "010". Powstał pojazd dwu osobowy z nowym pancerzem, zawieszeniem, i uzbrojeniem. Pojazd był wyposażony w śmigło napędowe oraz pióro steru osłonięte przed pociskami nieprzyjaciela. Podczas prac nad tym modelem, dołożono nowy napęd dla wody, shermetyzowano korpus. Czołg miał pokonywać w poprzek rzeki o szybkim prądzie, oraz wzburzone morze do 3 stopni Boforta. W stosunku do swego poprzednika T-38, nowy czołg został wyposażony w lepsze karabiny maszynowe cal. 12.7mm DShK. Niektóre pociski tego karabinu (B-30) osiągały prędkość 850 m/s i były zdolne przebić pionowy 16 mm pancerz z odległości 300 m. Dowódca miał trzy peryskopy do obserwacji, a kierowca dwa. Do pływania we mgle i w nocy pojazd był wyposażony w magnetyczny kompas z zakładów "Aviapribor" w Moskwie. Czołg posiadał własną radiostację 71-TK-3 o zasięgu 16 km. Rozwój czołgu pływających "010" był ukończony w 1939. W lipcu 1939 podjęto decyzje budowy 4 eksperymentalnych pojazdów, a później dwóch dodatkowych. Były one wyposażone w importowane silniki "Dodge" o mocy 76KM lub 85KM. W lipcu sierpniu 1939r model "010" określono jako T-40 i testowano w warunkach ziemnowodnych. Wyniki przesłano do Moskwy w celu usunięcia wszystkich usterek prototypu. Długość pojazdu powiększono o 120 mm, szerokość o 50 mm, wysokość obniżono o 20mm. Dano też nowe silniki GAZ-202 (GAZ-11). Dnia 19 grudnia 1939 nowy czołg zaakceptowano do służby, i zobowiązano fabrykę do wyprodukowania 3 eksperymentalnych T-40 do 1 marca 1940 roku i 15 dalszych pojazdów do 1 sierpnia 1940 tak aby można było podjąć masową produkcję 1 października 1940. Latem 1940 roku możliwościami produkcyjnymi Moskiewskiej fabryki zainteresował się G. K. Zhukov i S. K. Tymoshenko, w wyniku czego zmodernizowano fabrykę. Już w październiku fabryka rozpoczęła wielkoseryjną produkcję T-40, planując wykonanie 100 maszyn do końca roku poza już wykonanymi 37 i nie uwzględniając wykonanych prototypów w ilości 6 szt. W 1941 produkcję powiększono produkując 179 dodatkowych czołgów do 22 czerwca 1941. W owym czasie Czerwona Armia potrzebowała każdej ilości czołgów, za tą przyczyną konstrukcja została upraszczana kosztem jakości maszyny. W lipcu 1941 wyprodukowano 60 szt. czołgów T-40S ("sukhoputniy" lądowy). Model ten pozbawiony był możliwości pokonywania przeszkód wodnych oraz został pozbawiony radia. Skorupa i uzbrojenie tego modelu nie uległo zmianom mimo licznych sygnałów wojskowych. Co prawda istnieje w muzeum egzemplarz T-40 uzbrojony w TNSh-20 (podobnie jak eksperymentalny T-38), ale jest to jeden z prototypów. Natomiast żadne z muzeum na świecie nie może poszczycić się bojową wersją T-40, gdyż te przepadły wszystkie podczas walk. W lipcu 1941 podjęto próby uzbrojenia T-40 w automatyczne przeciwlotnicze działko 23mm BT-23 (MP-6). Niestety 4 sierpnia 1941 testy strzelań wypadły ujemnie i więc broni tej nie instalowano w produkcji seryjnej. Jak wspomnieliśmy w lipcu rozpoczęto produkcję T-40S w modelu tym była zakryta dziura po śrubie napędowej, boki i czoło opancerzono o dodatkowe o 15mm, wieże 20mm. W pojeździe pancerz był wykonany z spawanej jednorodnej stali. Nieoficjalnie pojazd nosił określenie "030" lub T-30. Niektóre egzemplarze produkowane w wrześniu 1941 były uzbrojone w 20mm ShVAK. W sumie w 1941 wyprodukowano 443 pojazdy tej klasy do 1941r. Ogólnie był to udany model jako pojazd rozpoznawczy i amfibia. Niestety wysokie straty tych czołgów leżą po stronie dowódców, którzy używali te pojazdy jako regularne czołgi np T-26 BT-7, natomiast nigdy do celów im przypisanych, jako pojazdom rozpoznania. T-40 walczyły głównie w obronie Moskwy (zima 1941-42), choć niektóre brały też udział w Wielkiej Ojczyźnianej Wojnie. Były one prawdziwym dobrodziejstwem tam gdzie cięższe czołgi nie mogły przejść. W połowie 1941 T-40 zniknął z pól bitew, choć później był używany do pokonywania dużych rzek jak Dniepr, Dniestr i inne. Od 1946 T40 były używane jako pojazdy treningowe.

Czołgi lekkie z serii T-60

T-60 lekki czołg

Historia rozwoju w Maju 1941, fabryka nr 37 w Moskwie rozpoczęła produkcję nowego lekkiego czołgu T-50,przeznaczonego dla wsparcia piechoty. Czołg ten był przeznaczony do produkcji w Leningradzie ,w fabryce nr 174). Posiadał dobre parametry dla tej klasy czołgów, z powodów małych wymiarów i niskiego zapotrzebowania na stal. Ważył 14,5 t. I wzbudził duże zainteresowanie w kołach wojskowych. Czołg ten mógł być produkowany w małych fabrykach dotąd nie uwikłanych w tego typu produkcję. Drugą jego zaletą był nowy 6-cylindrowy silnik V-4 diesla. Niestety klasa ta nie napawała optymizmem wobec postawionych jej zadań bojowych. Ponadto T-60 miał bardzo skomplikowaną ośmiobiegową skrzynię biegów i przeniesienie napędu z niej na koło zębate stanowiło problem dla producentów. W tym samym czasie, działania wojenne pokazały ,że był niewystarczająco uzbrojony

T-50 był mało przydatny dla Armii Czerwonej nawet jako pojazd rozpoznawczy. Latem i jesienią 1941 Rosjanie byli w katastrofalnej sytuacji militarnej, i potrzebowali mocnych czołgów ofensywnych. Wobec produkcji lekkich czołgów T-40 (wersja niepływająca) oraz T-50, rosyjscy konstruktorzy (zakład nr 37) doszli do wniosku że konieczny jest nowy model lekkiego czołgu na potrzeby wsparcia piechoty. Mając na uwadze że każda dywizja piechoty miała mieć na wsparciu 16 lekkich czołgów. Projektanci opracowali model wielkoseryjny w oparciu o niektóre podzespoły T-40 takie jak: napęd, podwozie, silnik. Natomiast pancerz nowego czołgu uległ modernizacji, gdyż zredukowano jego wymiary, zwiększono grubość pancerza nadając mu nową racjonalną sylwetkę. W ten sposób powstał w sierpni 1941, w ciągu 15 dni nowy projekt i model lekkiego czołgu "060", pod przewodnictwem N. A. Astrowa. Astrow wraz z Lt. Colonel i V. P. Okunevem, wysłali pismo do Stalina w którym informowali o trudnościach przy produkcji T-50 w zakładzie nr 37, jednocześnie przedłożyli jako alternatywę swój projekt "060". Stalin po zapoznaniu się z projektem, do zakładów Przewodniczącego Rady Ministrów V. A. Malysheva, aby ten zapoznał się ze sprawą na miejscu. Malyshev ocenił nowy pojazd i przedyskutował kilka technicznych problemów, między innymi zaproponował zastąpienie działka 12.7mm HMG, dużo potężniejszym 20mm dziełkiem automatycznym ShVAK stosowanym już od dłuższego czasu w lotnictwie. Astrov i Malyshev zaakceptowali propozycję, i tak z dnia na dzień powstała następna wersja czołgu. Czołg zaakceptowano do służby w szeregach armii radzieckiej, i zamówiono partię 10000 sztuk. Czołg otrzymał oznaczenie T-60 (niektóre dokumenty nazwały go T-60Sh, gdzie "Sh" od działka ShVAK). Zlecenie produkcji powierzono pięciu zakładom: nr 37 w Moscowie; nr 176 (Gorkovskiy Avtomobil'niy Zavod) w Nijnij Novgorod; KPZ (Kolomenskiy Parovozostroitel'niy Zavod) in Kolomna; nr 264 (Krasnoarmeiskiy Sudostroitel'niy Zavod) w Stalingradzie; KhTZ (Kharkovskiy Traktorniy Zavod) w Kharkov.

Niebawem, KhTZ z Charkowa został ewakuowany, a następne dwie fabryki zostały zaangażowane w produkcję T-60: zakład nr 38 w Kirov i nr 37 w Sverdlovsku.

T-60 posiadał nowy zespawany pancerz projektu A. V. Bogacheva, był on mocniejszy dzięki niskiej sylwetce (wysokość jedynie 1360 milimetr), dobrze pochylonym płytom pancerza wykonanym z jednorodnej stali. Małe rozmiary pozwalały na zwiększenie grubość czołowego pancerza do 15-20 mm dla pierwszy modeli, i do 20-35 mm dla późniejszych, bok pancerza - do 15 mm (później - do 25 mm), tylny - do 13 mm (później - do 25 mm). W czołgu zamontowano dwa wewnętrzne zbiorniki paliwa na 320 litry. Nowa ośmiokątna stożkowa wieżyczka według projektu U. P. Udovich. Była dużo tańsza (w porównywaniu do T-40). Była zespawana z 25 milimetrowych płyt, a od strony działka wzmocniona płytą do 35 mm grubości. Należy tu dodać, że zakład KPZ produkował czołg z zaokrągloną stożkowatą wieżyczką podobny jak dla T-40. Do nowej 20 mm armaty, stosowano bogatą gamę pocisków rozpryskowych, zapalających i przeciwpancernych wykonanych z karbidu i wolframu. Później wprowadzono dodatkowo amunicję pod kalibrową, dzięki czemu czołg był wstanie przebić 35 mm pancerz pochylony pod kątem 60° z odległości 500 m. Czołg ten był wstanie pomyślnie odpierać ataki niemieckich lekkich czołgów typu Pz-III i Pz-IV. Dodatkowo T-60 był uzbrojony współosiowy karabin maszynowy 7.62mm DT TMG, który mógł być łatwo zdemontowany i używany poza czołgiem. Od porównywalnych czołgów niemieckich, T-60 miał lepszy pancerz, lepszą możliwość manewru w terenie oraz większy zasięg. Pierwsze serie nie były wyposażone w pierścienie gumowe na kołach drogowych, z powodu deficytu tego materiału. Także nie wszystkie pojazdy były wyposażone w radio, a pierwsze serie nie posiadały go późniejszych w ogóle. W późniejszych modelach masę czołgu zwiększono z 5800 kg do 6400 kg. Silnik pozostał ten sam w związku z czym parametry dynamiczne czołgu pogorszyły się, (zmalała szybkość i zasięg). Do przejazdu po zasypanych drogach śniegiem oraz po błocie stosowano specjalne montowane elementy, w które od 1942 roku była wyposażona większość czołgów.

T-60 był najlepszym czołgiem II wojny światowej, pod względem poruszania się po zasypanych drogach śniegiem i zalanych terenach. O wielkim znaczeniu tego modelu dla sowieckiej armii może świadczyć to ze sam J. Stalin był obecny przy testach drugiego modelu a także to w jakim pośpiechu przygotowywano się do jego produkcji. W produkcje lekkiego czołgu była też zaangażowana Moskiewska fabryka ZIS, której to inżynierowie B. M. Fitterman i A. M. Avenarius opracowali analogiczny czołg jak T-60 pod kryptonimem ZIS-60. Model ten różnił się od pierwowzoru budową wieżyczki, i silnikiem który tu zainstalowano (88 konny silnik samochodowy GAZ-202). W fabryce zbudowano przynajmniej 10 czołgów ZIS-60. Z powodu braku silników GAZ-202, od października 1941 postanowiono dopasować inny model silnika. Silnikiem tym został silnik Forda V8, a w przypadku jego braku instalowano silniki GAZ-M (stanowczo za słabe dla T-60). 15 września 1941 pierwsza seria produkcyjna T-60 opuściła zakład nr 37, a już w październiku zakład został ewakuowany, a produkcja anulowana .Z kolei 26 września. Fabrykę opuściło jedynie 245 maszyn. Fabryka została ewakuowana w rejon Swierdłowska w trzy miejsca: do "Metallist" zakładu, do Voevodinskich czyli zakładów naprawczych taboru kolejowego i do przemysłowej wytwórni "Uralmash". Razem z zakładem produkującym podzespoły "KIM" powstała tu nowa fabryka czołgów nr 37.

Nowy zakład rozpoczął produkcję 15 grudnia 1941. Tam też odbyły się pierwsze testy, 20 czołgów T-30 i T-60. Po testach czołgi wysyłano do Swierdłowska a z stamtąd na front. W pierwszym kwartale 1942 fabryka wyprodukował 512 czołgów. W lutym 1942 biuro konstrukcyjne fabryki (nr 37) dokonało modernizacji modelu wyposażając go w nowy 95 konny silnik, a później w 110 konny. Nowemu modelowi nadano oznaczenie T-60-1 (niektóre źródła podają "060" lub T-60-ZIS). Nowe silniki produkowała Misakowska fabryka samochodowych silników położona w pobliżu. Do września 1942 zbudowano ponad 1144 czołgi T-60, następnie zakład przystąpił do produkcji lekkiego czołgu T-70. Produkcję T-60 przeniesiono do zakładów nr 176 GAZ (Gorkovskiy Avtomobil'niy Zavod), po zakończeniu technologicznych przygotowań 26 października 1942 rozpoczęto produkcję w fabryce. Pancerz dostarczała fabryka nr 177 (Vyksunsky), później nr 176 (w Murom), nr 178 (w mieście Kulebaki) i nr 180 (w Podolsku). Mimo to istniały opóźnienia w dostawach pancerzy i były zagrożone terminy dostaw czołgów na front. W związku z czym zakłady GAZ też zaangażowały się w produkcje pancerzy. Pancerze z poszczególnych fabryk się różniły ale nie miało to wpływu na cechy charakterystyczne dla tego modelu. W związku z modernizacją czołgu, podjęto próbę przezbrojenia go za pomocą znacznie lepszego automatycznego działka 23mm Vya, niestety próby się nie powiodły, w związku z czym podstawowym uzbrojeniem był karabin maszynowy TNSh-20. W celu zabezpieczenia czołgów przed atakami za pomocą koktajli Mołotowa przez Niemców, zrodził się pomysł zastosowania osłony wykonanej z kółek drucianych wokół pancerza. W lutym 1942 przeprowadzono pomyślne próby w pobliżu miasta Chkalova, niestety tego rodzaju zabezpieczenie bojowe stosowano niezwykle rzadko. W 1942 pomimo rozwoju produkcji nowszego modelu T-70, produkcję T-60 wciąż kontynuowano równolegle do sierpnia 1942. Do końca 1942 wyprodukowano 4164 czołgi T-60, ostatnia partia w ilości 55 sztuk została wysłana na front w lutym 1943.

T-60 był znakomitą bazą dla modyfikacji i konstrukcji nowych eksperymentalnych pojazdów na bazie jego podwozia. Znany model to samobieżna bateria przeciw lotnicza. Produkcję tego pojazdu rozpoczęto pod koniec 1942 w zakładach GAZ. Czołg ten określano symbolem "063" lub T-60-3 ( "3" numer oznacza trzecią modyfikację). Niektóre źródła określają ten pojazd jako "T-90". Czołg ten podwozie posiadał analogiczne jak T-60, ale otrzymał nową wieżyczkę uzbrojoną w podwójny karabin maszynowy 12.7mm DShK AAMGs. Z powodu technologicznych kłopotów GAZ był niezdolny do produkować wieżyczka obracający się z przyzwoitą precyzją (który jest niezbędna w strzeleckiej broni plot.). W związku z czym, "063" był nie zaakceptowany do służby w radzieckiej armii. Na bazie czołgu T-60 (a prędzej w oparciu o T-40), produkowano seryjnie model samobieżna wyrzutnia rakiet typu "katiusza" BM-8-24. Model ten zaakceptowano do służby październiku 1941. Jesienią radziecki konstruktor O. K. Antonov zaoferował armii szybowiec w oparciu o pancerz czołgu T-60. Szybowiec ten miał być holowany przez czterosilnikowy bombowiec TB-3 lub dwusilnikowy bombowiec DB-3F. Po lądowaniu i odrzuceniu skrzydeł i ogona, pojazd mógł wejść do walki jako czołg T-60. Antonova projekt popierany był przez Generała S. A. Afonin (Dyrektor Generalnego Zarządu Czołgów), i pod koniec od 1941, Antonov otrzymał medal za rozwój tego projektu wykonanego w trzy tygodnie latem 1942. Pierwszy eksperymentalny czołg wyprodukowano w fabryce szybowców w Tumen. Czołg otrzymał oznaczenie "KT" od terminu "Krylatyj Tank" (Skrzydlaty czołg). Nazwa ta jest błędna, w dokumentach ten czołg określał termin "A-T", "AT-1" lub "szybowiec A-40". Rozpiętość skrzydeł wynosiła 18 m, długość 12,06 m. Czołg został maksymalnie odciążony do masy 7804 kg, poprzez usunięcie uzbrojenie, amunicji, oświetlenia i innych detali oraz ograniczenie zapasu paliwa do niezbędnego minimum. Jesienią 1942 dokonano testu konstrukcji wyholowanej przez TB-3. Niestety ze względu na to że czołg posiadał duży opór aerodynamiczny, silniki samolotu uległy przegrzaniu i szybowiec musiał zostać uwolniony z holu. Ale mimo to KT szybował gładko i pomyślnie wylądował w polu niedaleko Ramenskiego lotniska. Z powodu braku odpowiedniego potężnego samolotu dalsze prace nad KT zostały anulowane.