Z odkryć archeologicznych oraz literatury pięknej czerpiemy informacje na temat wyglądu miast greckich w okresie hellenistycznym.

W miastach, które powstały w okresie hellenistycznym wykorzystano koncepcje stworze w okresie klasycznym. Przystępując do bodowy na samym początku wyznaczano oddzielną przestrzeń dla życia miejskiego, gdzie znajdowały się agory, świątynie i inne budynki publiczne, pozostałe obszary przeznaczone zostały pod budownictwo mieszkalne i podzielone na prostokątne, wydzielone ulicami obszary.

Wokół większości hellenistycznych miast tworzyły się duże aglomeracje, które powstawały na obszarach pustych, znajdujących się poza centrum miasta.

Na wielkość miast duży wpływ miały warunki geograficzne, przeszłość danego obszaru, typ gospodarczy. Liczba mieszkańców tych miast wynosiła od kilkunastu do kilkudziesięciu tysięcy osób.

Dobrym przykładem takiego, typu miasta jest Dura Europos, które powstało ok. 300 r. nad rzeką Eufrat. Było to miasto przeciętne, raczej skromne, bez dużych budowli. W północno- zachodniej części mieścił się Akropol. Szerokość ulic wynosiła od 6-12 metrów a przecinały się one w wielu wypadkach pod kątem prostym.

Wyznaczone przez ulice działki były wielkości ok. 35x70 metrów. Usytuowana centralnie agora miała wstępnie powierzchnię 8 działek, z czasem zredukowano ją do 4 działek.

Skromny wystrój nie zadawalał zamożniejszych obywateli. Ich celem było ukazanie swego bogactwa poprzez wznoszenie wspaniałych budowli w wybranych częściach miasta.

Nie daleko od części publicznej mieściła się strefa królewska, na której znajdował się pałac z przystającymi do niego innymi budowlami , koszarami, magazynami. Stanowiły one trzecią cześć składową miasta.

W wielu miastach na polecenie władcy wznoszona była arteria, która pełniła funkcję reprezentacyjną. Jej wymiary to 10 do 30 metrów szerokości. Zdobiły ją różnego typu portyki, kolumnady i posągi a prowadziła albo na agorę, bądź do królewskiej rezydencji. Zdobienia wykonywane były na koszt władcy i czasami bogatych mieszczan. Im to bowiem najbardziej zależało na jak wspanialszym wyglądzie miasta.

Przykładem koncepcji królewskiego miasta jest Pergamon Attalidów. To jedno z najbogatszych i najważniejszych miast greckich późnego okresu hellenistycznego. Pierwsze przekazy dotyczące Pergamonu pochodzą z okresu po 400 p.n.e. Świetność Pergamonu w starożytności obrazuje biblioteka królewska, i wspaniały ołtarz Zeusa, wzniesiony przez Eumenosa II (197-159p.n.e ), obecnie w Muzeum Pergamońskim w Berlinie. Marmurowy relief przedstawia mityczną walkę bogów z gigantami. Ołtarz jest jednym z najbardziej cenionych i zachowanych dzieł sztuki epoki hellenistycznej. Częściowo zrekonstruowane miasto stanowi jeden z najbardziej efektownych zabytków starożytności.

Wielu znawców architektury uważa, że w okresie hellenistycznym powstała szkoła pergamońska. Głównym celem jej działalności było osiąganie coraz lepszych rozwiązań urbanistyczno - architektonicznych. Zasady przygotowane przez szkołę pergamońską były inspiracją dla urbanistyki okresu cesarskiego.

Budowle tego okresu charakteryzowały się niewielką ilością okien albo ich brakiem. W tym czasie budowano przede wszystkim z kamienia, który był materiałem dosyć łatwym do obórki. Wyklucza się raczej możliwości wykorzystania cegieł. Jeżeli ich, używano to tych, które suszone były na słońcu. Budowano z nich przeważnie tarasy lub cokoły świątyń.

Najistotniejszym elementem miasta części publicznej były agory. W niektórych dużych miastach było ich nawet kilka a przeznaczenie ich było inne. W okresie hellenistycznym obudowywano agorę stoami czyli portykami krytymi, przynajmniej z dwóch, a nawet z trzech stron. Architekci wykorzystywali kolumny, o różnych stylach. Przy wznoszeniu samej kolumny możliwe było mieszanie stylów.

Te artystyczne zabiegi stwarzały, że obserwator miał poczucie, że znajduje się w miejscu zamkniętym. Na agorze znajdowały się ołtarze, posągi a przede wszystkim miejskie budynki. Te agory na których handlowano były mniej efektownie zdobione, ale także posiadały portyki. Na tych agorach znajdowały się zazwyczaj kramy i warsztaty rzemieślnicze.

Instytucje publiczne i polityczne takie jak Rada (Bule) musiały mieć zapewnione osobne pomieszczenia. W związku z tym budowano wspaniałe buleuteriony. Mieszkańcy miast chcieli zapewnić władzom wygodę a z drugiej strony dbali o estetykę i wspaniałość budynków. Osobno wznoszono budynki, w których spotykali się członkowie zgromadzenia (ekklesiasteriony), unechników i prytanów.

Ważne miejsce w miastach hellenistycznych zajmowały gimnazjony. Niektórzy uważali, że te budowle powinny odgrywać najistotniejszą rolę w życiu miejskim.

Gimnazjony to duże kompleksy sportowe, złożone z palestry czyli miejsca w którym uprawiano zapasy i boks oraz kolumnady, gdzie miejsce zajmowała publiczność, bieżni oraz wyznaczonych miejsc do ciskania oszczepem, dyskiem i do oddawania skoków. W gimnazjonach znajdowały się miejsca przeznaczone do odczytów . Stały się miejscem dysput filozoficznych, przychodzili do nich ludzie wykształceni.

Ważna budowlą miast greckich różnych okresów był teatr. Jego obecność świadczyła o wysokim stopniu rozwoju kulturowego miasta. W okresie hellenistycznym obywatele miast wprowadzili pewne drobne zmiany do porównaniu do co było w przeszłości zwłaszcza w epoce klasycznej w tej dziedzinie. Między innymi część sceniczną wzbogacono o ścianę, która tak jakby zamykała teatr i w ten sposób tworzyła tło, które zajmowali aktorzy.

Nie zmieniła się w znaczący sposób architektura sakralna. Wynikało to z konserwatyzmu, który w tej sprawie w okresie hellenistycznym cechował Greków. W tej dziedzinie stosowano modele wykorzystywane we wcześniejszych okresach.

W epoce hellenistycznej miasta były bardziej bogate niż w okresie klasycznym. Wynikało to z większej ilości funduszy do dyspozycji, dzięki temu miasta te były wspanialsze i okazalsze. Bardzo często władcy z własnych środków modernizowali, poprawiali jakość budynków publicznej użyteczności, wznosili nowe. Szkoda, że współcześnie państwo nie przeznacza środków na renowację zabytków i wznoszenie nowych. To w znaczny sposób poprawiłoby wizerunek naszych miast.