Podział cesarstwa rzymskiego na wschodnie i zachodnie, którego Teodozjusz Wielki dokonał w roku 395, zapoczątkował upadek wielowiekowego Imperium Romanum. W roku 467, wskutek najazdu plemion germańskich, upadło cesarstwo zachodnie. Jednak ślady jego świetności przetrwały do dziś.

Architektura i sztuki inżynierskie

W dziedzinie architektury Rzymianom udało się prześcignąć nawet Greków. Wzorując się na ich architektonicznych rozwiązaniach, wzbogacili je o własne, oryginalne projekty i pomysły. Odkryli nowe materiały, które zrewolucjonizowały budownictwo (m.in.: zaprawę murarską i cegłę). Zaczęli więc wznosić budowle wyższe i okazalsze od greckich.

W dziedzinie architektury monumentalnej starożytni Rzymianie mogli poszczycić się: świątyniami (np. Panteonem wzniesionym za panowania cesarza Hadriana), budowlami użyteczności publicznej (takimi jak: bazyliki, kurie, termy, portyki, teatry, cyrki i amfiteatry - - np. Koloseum), pomnikami (kolumny, łuki triumfalne), piętrowymi domami mieszkalnymi, pięknymi willami i cesarskimi rezydencjami (np. willa Hadriana zlokalizowana w Tivoli, czy rezydencja Dioklecjana wybudowana w Splicie) oraz grobowcami i mauzoleami (np. mauzoleum Oktawiana Augusta, czy mauzoleum Hadriana w Rzymie).

Wybitnymi osiągnięciami starożytnej inżynierii były też rzymskie drogi (wytyczane po linii prostej, brukowane, łączące ze sobą odległe miasta, garnizony wojsk i lokalne targowiska) oraz ogromne mosty (np. most na rzece Dunaj) i akwedukty doprowadzające do miast wodę pitną.

Prawo i osiągnięcia nauki

Prawnicy starożytnego Rzymu sprecyzowali bardzo wiele pojęć, które weszły na stałe do dziedziny prawodawstwa. Opracowali kompleksowe kompendia obejmujące prawo: karne, cywilne, państwowe i sakralne oraz stworzyli procedurę sądową. Fragmenty tych praw dziś stanowią jeden z najstarszych i najpiękniejszych zabytków starożytnej filologii i łacińskiej prozy.

Starożytnym Rzymianiom Europa zawdzięczała także wprowadzony przez Gajusza Juliusza Cezara kalendarz słoneczny (zwany kalendarzem "juliańskim"), który długo obowiązywał w całej Europie, a do chwili obecnej znajduje zastosowanie w liturgii kościoła prawosławnego.

Również w Rzymie rozpowszechniło się chrześcijaństwo - początkowo tępione i prześladowane, potem dozwolone i równouprawnione, a w roku 381 przez cesarza Teodozjusza Wielkiego ogłoszone ostatecznie religią panującą.

Kościołowi chrześcijańskiemu na terytorium zachodniego cesarstwa cywilizacja europejska zawdzięcza też znajomość łaciny (która dała później początek całej grupie języków romańskich).

Nie bez znaczenia dla kulturowego dziedzictwa Europy były tez osiągnięcia starożytnych Rzymian w dziedzinach: matematyki, astronomii i malarstwa.

Literatura i filozofia

Tradycja i myśl starożytnego Rzymu do dziś pozostała też w literaturze i filozofii. Solidną spuściznę pozostawili po sobie: Wergiliusz (autor wielu sielanek), Owidiusz (twórca głównie elegii miłosnych) i Horacy (autor wielu satyr, pieśni i dzieł z gatunku eseistyki).

W historii kultury Europy zapisali się też rzymscy myśliciele: Seneka i Marek Aureliusz, kontynuujący idee filozofii stoickiej.

Kontynuacje i nawiązania

Do sztuki, estetyki, filozofii, historii i myśli czasów starożytnych odwoływały się renesans i klasycyzm. Do antyku powracano poszukując idealnych proporcji i ideałów absolutnego ("klasycznego") piękna.

W polskiej literaturze nawiązania do antyku i fascynacje nim znaleźć można u: J. Kochanowskiego, A. Mickiewicza, C. K. Norwida, S. Wyspiańskiego i S. Grochowiaka.

Po ludziach doby starożytności pozostały nam ich wynalazki, budowle, rzeźby, literatura i słynne sentencje (np. "Carpe diem" - "Ciesz się dniem obecnym", "Non omnis moriar" - "Nie wszystek umrę; Nie umrę całkowicie", czy: "Zaszczytnie i słodko jest za ojczyznę umierać"). Wszystko to przetrwało 2000 lat.