753 r. p.n.e. - tradycyjna data założenia Rzymu,
509 r. p.n.e. - wygnanie króla Tarkwiniusza Pysznego, początek ustroju republikańskiego,
450 r. p.n.e. - kodyfikacja praw, tzw. Prawo Dwunastu Tablic, kompromis między plebejuszami i patrycjuszami,
264-241 p.n.e. - I wojna punicka - wojska rzymskie przeprowadziły się na Sycylię i zajęły Messanę,
264 r. p.n.e. - zdobyto miasto etruskie Volsinii, ostatni punkt oporu przeciw władzy rzymskiej,
218-201 - II wojna punicka,
216 r. p.n.e. - bitwa pod Kannami w Apulli, przegrana walka armii rzymskiej z Hannibalem, co otworzyło mu drogę na Rzym,
146 r. p.n.e. - zburzenie przez Rzymian Kartaginy, utworzenie prowincji Afryka,
73-71 r. p.n.e. - powstanie Spartakusa,
49-45 r. p.n.e. - wojna domowa, zwycięzcą został Juliusz Cezar,
15 marzec 44 r. p.n.e. (idy marcowe) - spisek udany na życie Juliusza Cezara,
44-30 r. p.n.e. - druga wojna domowa, wygrana Augusta,
64 r. p.n.e. - pożar Rzymu (Neron),
212 r. p.n.e. - nadawanie praw obywatelskich wszystkim wolnym mieszkańcom państwa przez Karakallę,
313 r. p.n.e. - edykt tolerancyjny dla chrześcijan w Mediolanie,
378 r. p.n.e. - bitwa pod Adrianopolem,
395 r. p.n.e. - podzielenie cesarstwa na dwie części: zachodnią i wschodnią przez Teodozjusza Wielkiego,
410 r p.n.e. - germańskie plemiona na czele z Alarykiem zdobyły Rzym,
476 r. p.n.e. - zamach i usunięcie z tronu Romulusa Augustulusa przez Odoakra.
Władcy
Początkowo rządzili monarchowie, następnie ustanowiono republikę, a po jej upadku znowu jedynowładztwo, odtąd na czele państwa stał cesarz.
753 r - 715 r. p.n.e.
Romulus. Jak podaje legenda, wybudował on miasto Rzym i był jego władcą aż do momentu, gdy został wzięty do nieba gdzie stał się bogiem Kwirynem.
715 - 673 r. p.n.e.
Sabińczyk Numa Pompiliusz. Prowadził politykę pokojową. Był twórcą państwowego kultu bogów, twórcą kolegiów kapłańskich.
673-642 r. p.n.e.
Tullus Hostiliusz. Cieszył się sławą wielkiego wojownika. Zdobył Albę Longę pokonując
jej władcę Metiusza. Wybudował między innymi tzw. kurię Hostiliusza. W czasie jego panowania Rzym opanowała zaraza, w wyniku której zmarł także sam król.
642 - 617 r. p.n.e.
Ankus Marcjusz. Podbił wiele ościennych miast - państw, głównie na zachód od Rzymu, powiększając w ten sposób państwo terytorialnie i liczebnie. Za jego panowania wybudowano pierwszy most na rzece Tybr oraz założono port u ujścia rzeki Ostii.
Królowie etruscy
616 - 579 r. p.n.e.
Tarkwiniusz Stary (Priksus). Osuszył forum, zapoczątkował budowę świątyni Jowisza na Kapitolu. Jako pierwszy wybudował cyrk, który został nazwany Circus Maximus, gdzie
co roku 13 września odbywały się Igrzyska.
578 - 534 r. p.n.e.
Serwiusz Tuliusz. Podzielił społeczeństwo według stopnia zamożności na plebejuszy
i patrycjat. Przeprowadził reformę wojskową. Miał otoczyć miasto murem (tzw. mur serwiański). Został zamordowany przez męża córki Tulli, który był synem Tarkwiniusza Starszego.
534 - 510 r. p.n.e.
Tarkwiniusz Pyszny. Ostatni król etruskiego pochodzenia. Uchodził za tyrana. Obalony
z tronu i wypędzony z miasta.
Okres republiki: 504 - 45 r. p.n.e.
45 - 44 r. p.n.e.
Gajusz Juliusz Cezar. Został dyktatorem. Chciał ograniczyć władzę senatu. Jego rządy nie trwały długo. Został zamordowany w wyniku spisku senatorów, w który zostali wciągnięci jego doradcy: Brutus i Kasjusz.
Juliusz Cezar wypowiada słynne słowa "I ty Brutusie przeciwko mnie".
Dynastia Julijsko - Klaudyjska
30 - 14 r. n.e.
Oktawian August. Był założycielem dynastii julijsko-klaudyjskiej. Nie zachował ustroju republikańskiego, skupił faktyczną władzę w swoim ręku, został pierwszym senatorem
i najwyższym kapłanem. Posiadał szereg tytułów podkreślających jego funkcję i rolę
w państwie. Nosił tytuł August, czyli Boski, od 27 roku. Początkowo, do 23 roku, pełnił funkcję konsula, potem prokonsula oraz dożywotnio trybuna. Był jednocześnie dowódcą wojskowym posiadając zwierzchnictwo nad prowincjami oraz dowództwo nad siłami zbrojnymi. Oktawian był reformatorem ustroju oraz polityki zagranicznej Rzymu, m.in. ograniczył liczbę wojskowych legionów do 25, utworzył własną gwardię przyboczną pretorianów, ograniczył liczbę senatorów do 600 i wprowadził cenzus majątkowy, zaprowadził nowy system podatkowy, rozbudowywał miasto, był propagatorem sztuki.
W polityce zewnętrznej: podzielił terytorium na prowincje cesarskie i senackie. Prowincja Egipt należała do Augusta. Cesarz ten ustalił także ostatecznie granice imperium rzymskiego, które później uległy tylko nieznacznym zmianom, oparte o rzeki Ren i Dunaj. Panowania Oktawiana Augusta zapisało się w dziejach Rzymu rozkwitem gospodarczym, rozwojem terytorialnym, dobrobytem kraju.
14 - 37 r. n.e.
Tyberiusz Juliusz Cezar. Adoptowany przez Augusta. Dyktator, którego władz została potwierdzona przez uchwałę specjalną senatu. Jego panowanie odznaczało się dobrym zarządzaniem sprawami państwa. Zaprowadził system kontroli urzędniczej na terenie prowincji w celu zapobieżenia łamania prawa w administracji państwowej. Został oskarżony o zabicie swojego bratanka, Germanika, zdolnego wodza w walkach z Germanami, który zginął nagle w 19 roku. Widząc zagrożenie dla swojego panowania wytoczył wiele procesów o obrazę majestatu, które bardzo często kończyły się karą śmierci. Od 26 roku mieszkał
i wydawał dyspozycje z wyspy Capri, a jego prawą ręką w Rzymie był prefekt pretorianów Sejan.
37 - 41 r. n.e.
Gajusz Juliusz Cezar Kaligula. Był synem Germanika. Jego rządy odznaczały się wyjątkowym okrucieństwem. Trwonił pieniądze na igrzyska i własne uciechy. Wymagał
aby otaczano go boską czcią. Został w końcu zamordowany w wyniku spisku.
41 - 54 r. n.e.
Tyberiusz Klaudiusz Neron - Klaudiusz. Był stryjem Kaliguli. Dostał się na tron za sprawą pretorianów. Był bardzo dobrym władcą. Miał zainteresowania naukowe. Za jego panowania doszło do wzmocnienia władzy cesarskiej i zaognienia stosunków z senatorami. Rozbudował biurokrację. Nadawał obywatelstwo rzymskie mieszkańcom prowincji. Za jego panowania zbudowano akwedukt w Rzymie oraz nowy port w Ostii. On także dokonał podboju Brytanii.
54 - 68 r. n.e.
Tyberiusz Klaudiusz Neron - Neron. Był on synem Agrypiny Młodszej. Prześladował chrześcijan. Z jego rozkazu doszło do potajemnego podpalenia Rzymu, za co wina obarczono chrześcijan (64 rok). Kiedy w 68 roku cesarzem ogłosił się w Hiszpanii Galba, popełnił samobójstwo.
Dynastia Flawiuszy
69 - 79 r n.e.
Wespazjan. Uczestniczył w dokonanym przez cesarza Klaudiusza podboju Bretanii w latach 40-tych n.e., gdzie odznaczył się umiejętnościami dowódczymi, za co został uhonorowany wieloma odznaczeniami. W czasie swojego panowania stłumił powstanie żydowskie razem
ze swoim synem, Tytusem. Założyciel dynastii Flawiuszy.
79 - 81 r. n.e.
Tytus Flawiusz. Za jego panowania trwała wojna żydowska w latach 66 - 70, którą cesarz zakończył przez całkowite zniszczenie Jerozolimy. To w okresie rządów Tytusa doszło do wybuchu wulkanu Wezuwiusz i pochłonięcia prze lawę miasta Pompeje. Był dobrym cesarzem, zarządcą państwa, zaliczany do 5 dobrych cesarzy.
81 - 96 r n.e.
Domicjan. Porównywany do Kaliguli. Dążył do władzy absolutnej, prześladował członków senatu. Uwodził i mordował kobiety. Zaprowadził terror w Rzymie. Został zabity w wyniku spisku zawiązanego przez pretorian.
96 - 98 r. n.e.
Nerva. Za jego panowania zniesiono proces o obrazę majestatu. Ogłosił amnestię
dla wszystkich więźniów, którzy w okresie panowania poprzednika zostali oskarżeni
o zdradę, zwrócił ich majątki. Za jego rządów wzmocnione zostało znaczenie senatu.
98 - 117 r. n.e.
Trajan. Został adoptowany przez poprzedniego cesarza, Nervę. Utworzył prowincje takie jak: Armenię, Mezopotamię, Asyrię, Dację, Arabię. Prowadził wojnę z państwem Partów w latach 114 - 117, ostatecznie zwyciężając. Zaliczany do dobrych cesarzy, reformatorów państwa. Na cześć jego wojennych podbojów powstała kolumna Trajana, został także uhonorowany przydomkiem "Najlepszy" (Optimus).
117 - 138 r. n.e.
Hadrian. Był także świetnym reformatorem. Zmienił system podatkowy, wydał tzw. edykt wieczysty, czyli przepisy prawne dla pretorów, złagodził prawa niewolników. W latach 132 - 135 tłumił powstanie w Jerozolimie. Był znawca sztuki.
138 - 161 r. n.e.
Antonin Pius - Antoniusz. Usynowiony przez Hadriana. Do jego osiągnięć należy m.in. stłumienie powstania Brytów, wybudowanie Muru Antoniusza w 142 roku n.e. w Szkocji.
Za jego rządów doszło do rozwoju i ogólnego pokoju w państwie rzymskim, tzw. Pax Romana.
161 - 180 r. n.e.
Marek Aureliusz. Adoptowany przez Antoniusza. W przeciwieństwie do poprzednika jego panowanie zapisało się w historii jako okres ciągłych wojen. Był myślicielem. W swoich Rozmyślaniach pisał, że jego rządy przyniosły tylko śmierć i zbyt duże ofiary. Zagrożeniem dla Rzymu byli w tym czasie Partowie oraz plemiona germańskie. Pomimo wszystko był on dobrym dowódcą i strategiem, dlatego odnosił wielkie zwycięstwa w bojach. Ktoś pisał kiedyś o nim: On nie prowadził Rzymu, tylko wojsko. Rządy Marka Aureliusza należą
do okresu schyłkowego wielkości Rzymu.
180 - 192 r n.e.
Lucjusz Aureliusz Kommudus. Jego rządy to okres zapanowania tyrani. Był przyrównywany do Kaliguli i Nerona. Zawiązano przeciw niemu spisek, w wyniku którego został zamordowany. Brała w nim udział kochanka Lucjusza, Marcja.
Dynastia Sewerów
193 - 211 r. n.e.
Septymiusz Sewer. Pokonał króla partyjskiego w wojnie w latach 197 - 199.
Był założycielem dynastii Sewerów. Swoim współimperatorem mianował syna Karakallę. Za jego rządów wprowadzono monarchię militarną.
211 - 217 r. n.e.
Septimiusz Basianus Karakalla. Nadał obywatelstwo rzymskie wszystkim mieszkańcom państwa w 212 roku. Był władcą despotycznym i okrutnym. Dążył do połączenia imperium rzymskiego z państwem Partów.
218 - 219 r. n.e.
Marek Opeliusz. Władze przejął w wyniku spisku na Karakallę. Panował krótko. Poniósł śmierć w walce z grupą buntujących się przeciw jego władzy.
219 - 222 n.e.
M. Amelius Antonius Heliogabala (Elagabala). Został wyniesiony na tron przez żołnierzy.
W 222 roku zabił swoja matkę Julię. Był nieślubnym synem cesarza Karakalli.
222 - 235 r. n.e.
Marek Aureliusz Sewer Aleksander. W czasie walk z Alamanami nad Renem, po zawarciu kompromisu z Germanami w 235 roku, został zamordowany w wyniku spisku zawiązanego przez armię, która wybrała nowego cesarza.
235 - 238 r. n.e.
Juliusz Werus Maksyminus Trak. Został wyniesiony na tron przez pretorian. Rządy jego wywołały sprzeciw i bunt obywateli kolonii w Afryce Północnej, który poparł senat. Przerodziła się on w powstanie, które dotarło swym zasięgiem do Italii. Został w końcu zamordowany przez własnych żołnierzy.
238 - 244 r n.e.
Gordian III. W latach 242 - 243 odbił z rak Persów Syrię i Mezopotamię. Został zamordowany przez prefekta pretorianów Filipa Araba.
244 - 249 r. n.e.
Filip I Arab. Zabił Gordiana po to aby przejąć władzę. Za jego rządów obchodzono w Rzymie w 248 r. n.e. uroczystość tysiąclecia państwa rzymskiego.
249 - 251 r. n.e.
Trajan Decjusz. Przejął tron mordując po drodze cesarza Filipa I i jego syna Filipa II. Poniósł śmierć w wojnie w 251 roku. n.e.
251 - 253 r. n.e.
Trebonian Gallus. Został wybrany cesarzem przez żołnierzy, po śmierci Decjusza
i Hereniusza. Brał wcześniej udział w wojnach cesarza Decjusza przeciw Gotom. Został zabity przez własnych żołnierzy.
253 - 259 r. n.e.
Walerian. Przybrał sobie za współrządcę syna Galienusa (253-268 n.e.). , który podzielił armie na dwie grupy, jednej stojącej na granicy i drugiej, będącej w rezerwie do dyspozycji cesarza.
259 - 269 r. n.e.
Postumus. Sam tytułował się "Odnowicielem Galii". Zginął w wyniku buntu żołnierskiego.
Cesarze illyryjscy
268 - 270 r. n.e.
Klaudiusz II Gocki. Należał do najbardziej utalentowanych dowódców cesarza Galienusa,
a po jego śmierci obwołany cesarzem przez żołnierzy. Zwyciężył w wielu bitwach z Gotami. Najbardziej spektakularnym zwycięstwem była wygrana pod Naisos w Mezji w 269 roku (dziś Nisz w Serbii). Stąd wziął się jego przydomek Gocki. W czasie epidemii dżumy
w Rzymie zachorował również i zmarł.
270 - 275 r. n.e.
Lucjusz Domicjusz Aurelian. Zaliczany jest do najwybitniejszych cesarzy drugiej połowy III wieku n.e. Wyprowadził cesarstwo z kryzysu. Za jego panowania wybudowano mury obronne wokół Rzymu, mające strzec stolicę przed barbarzyńcami w 271 roku. Zdobył, doprowadził do upadku i przejął terytorium państw: Zenobii oraz Walabalata z siedzibą w Palmirze. Podczas wyprawy na Persję został zabity przez żołnierzy.
275 - 276 r. n.e.
M. Claudiusz Tacitus - Tacyt. Starał się prowadzić ostrożną politykę, został pomimo
to zamordowany.
276 - 282 r. n.e.
M. Aureliusz Probus. Wybitny wódz. W sprawach wewnętrznych kontynuował politykę Aureliusza. Zginął zamordowany przez zbuntowanych żołnierzy.
282 - 283 r. n.e.
Carus. Zginął w czasie wyprawy przeciw Persom.
283 - 284 r. n.e.
Carus (Karinus) i Numerian. Dwaj synowie Carusa. Oboje zostali zamordowani.
284 - 305 r. n.e.
Gajusz Waleriusz Aureliusz Dioklecjan. Syn byłego niewolnika pochodzącego z Dalmacji. Rządy tego cesarza zapoczątkowały epokę późnego cesarstwa rzymskiego. Ustanowił despotyczny system rządów, zwany dominatem, przekształcono w ten sposób imperium rzymskie w monarchię absolutną, która była niezależna od decyzji senatu. Cechy nowego ustroju:
- odtąd cesarzowi przypisywano cechy boskie, kult władcy,
- wprowadzono wschodni ceremoniał dworski i państwowy,
- tzw. system tetrarchii w celu usprawnienia rządów:
było 2 imperatorów z tytułem Augusta (na wschodzie Dioklecjan, na zachodzie Maksymilian) plus dwóch pomocników i następców z tytułem Cezara (na wschodzie Galeriusz, na zachodzie Konstancjusz Chlorus),
- Rzym - był nadal stolicą państwa, ale nie był odtąd rezydencją Cesarza,
- kraj podzielono na 12 diecezji, a te na prowincje,
- przeprowadzono reformę wojskowości,
- wprowadzono przymusowy pobór rekruta,
- wprowadzono pełnowartościową złotą monetę,
- uregulowano system podatkowy.
306 - 337 r. n.e.
Flawiusz Waleriusz Konstantyn - Konstantyn I Wielki. Zalegalizował chrześcijaństwo, zaprowadził na terytorium całego państwa reformy w duchu absolutyzmu, przebudował administrację, założył Konstantynopol w 330 roku. Współrządził na wschodzie
z Waleriuszem Licynianem Licyniuszem (308-324).
Konstantyn wielki podzielił państwo pomiędzy swoich trzech synów:
- Konstantyna II (337-340) - Zachód,
- Konstantyna (337-350) - Środkowa cz. Imperium, Italia,
- Konstancjusz (337-361) - Wschód.
Konstantyn (władający częścią środkowa i Italią) usunął Konstantyna II i zagarnął jego terytorium.
351-361
Flawiusz Klaudiusz Konstancjusz II. Zjednoczył wszystkie ziemie w jednym ręku dzięki zwycięstwu w Panonii w 352 roku. Prowadził walki na zachodzie z Alamanami i Frankami, na wschodzie z Persami. Germanie na Zachodzie zostali pokonani przez Juliana, kuzyna Konstancjusza. Został on tuz przed śmiercią Konstancjusza obwołany cesarzem.
361-363 r. n.e.
Flawiusz Klaudiusz Julian Apostata. Chciał przywrócić dawną pierwszorzędną rolę greckiej religii pogańskiej. Dyskryminował i prześladował chrześcijaństwo, m.in. przez zakaz nauczania w szkołach, zagarnięcie świątyń chrześcijańskich. Zginął podczas wojen z Persją
w 363 roku n.e.
363-364 r. n.e.
Jowianus. Doprowadził do pokoju z Persją. Uznał niezależność Armenii. Zniósł zarządzenia Apostaty dyskryminujące chrześcijan.
Podział rządów władzy cesarskiej:
364-375 r. n.e.
Flawiusz Walentynian I.
364-378 r. n.e.
Walens.
Okres tzw. wielkiej wędrówki ludów.
379-395 r. n.e.
Teodozjusz I Wielki. Ostatni cesarz, który panował nad całym państwem. Po jego śmierci rozpadło się ono na dwie części.
394-423 r. n.e.
Władza w rękach dwóch synów Teodozjusza Wielkiego: Honoriusza - część zachodnia, Arkadiusza - część wschodnia.
475-476 r. n.e.
Romulus Augustulus. Ostatni cesarz rzymski. Został pozbawiony władzy na rzecz Odoakera, wodza germańskiego.
