Pod pojęciem inwestytury należy rozumieć uroczyste nadanie lenna wasalowi przez seniora, w zamian za posłuszeństwo i wierną służbę. Wraz z otrzymanym lennem wasal otrzymał prawo do pobierania podatków i sądzenia. Inwestytura oznaczała także nadawanie stanowisk kościelnych. W XI wieku pomiędzy papieżem a cesarzem nawiązał się spór o inwestyturę. Konflikt ten rozpatrywać można wielopłaszczyznowo.
W okresie średniowiecza niezwykle ważną rolę odgrywał Kościół. Cała filozofia średniowieczna i panujący wówczas światopogląd oparte zostały o zasadę teokracji, która w centrum zainteresowania stawiała Boga, natomiast człowiek został zepchnięty na margines rozważań. Najważniejszym celem człowieka było zbawienie wiekuiste, a najbardziej obawiano się wiekuistego potępienia. Sprawiało to, że rola Kościoła, jako instytucji religijnej była w średniowieczu niekwestionowana. Jednak Kościół dążył także do dominacji w sferze politycznej. już od połowy VI w. istniało Państwo Kościelne. Był to organizm polityczny, na czele którego stał władca - papież.
Średniowieczna Europa powstała na gruzach Imperium Rzymskiego. Pamięć o jego istnieniu nie zaginęła i tkwiła w umysłach przede wszystkim władców. Ludzie tacy jak Karol Wielki, czy Otton I Wielki marzyli o wskrzeszeniu idei cesarstwa i zwierzchności nad chrześcijańskim światem.
Od koronacji Pepina na króla Franków w połowie VI wieku, przyjęło się, że królowie przyjmują koronę od papieża. wydawało się to oczywiste, jako że wszelka władza na ziemi pochodzi od Boga, natomiast namiestnikiem Chrystusa na ziemi jest właśnie papież. Dawało to głowie Kościoła pewną władzę nad wszelkimi monarchami. Bowiem to papież decydował komu przyznać koronę, a komu nie. Korona natomiast dawała władcy zwierzchnictwo nad innymi feudałami (książętami), zatem jej zdobycie było niezwykle ważne. Jednocześnie część władców buntowała się przeciwko takiemu stanowi rzeczy, w którym ich władza zależy od papieży. Aby zdobyć koronę monarchowie często używali siły militarnej: zastraszali papieży, pozbawiali ich władzy i osadzali na tronie papieskim ludzi sobie życzliwych. Jednocześnie papieże, będąc zagrożeni w pewnych sytuacjach, nierzadko obiecywali władcom koronę w zamian za pomoc i wsparcie.
Spór o inwestyturę był efektem konfrontacji uniwersalizmu papieskiego z uniwersalizmem cesarskim. Uniwersalizm cesarski głosił, że to cesarz jest zwierzchnikiem jednego, uniwersalnego państwa chrześcijańskiego. Zgodnie z tą ideą cesarz miał być też zwierzchnikiem Kościoła. Inicjatorem tej idei był Otton I zwany Wielkim, który od 936 r. był królem Niemiec. Po swoim zwycięstwie nad Węgrami, wzmocnił on pozycję Niemiec w Europie i stał się dogodnym dla Kościoła sojusznikiem. Papież Jan XII zwrócił się do niego z prośba o pomoc w odzyskaniu Kapui i Benewentu. W zamian za wyrządzoną przysługę papież koronował go w roku 962 na cesarza Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego. W dodatkowym edykcie cesarz uzyskał prawo do odbierania przysięgi od kolejnych papieży. W ten sposób cesarz stał się świeckim zwierzchnikiem Kościoła. Choć papiestwo zostało uzależnione od cesarza, jego rola zaczęła wzrastać. Niemieccy władcy zaczęli się uważać za przywódców całego chrześcijaństwa, obrony wiary oraz głosicieli prawd ewangelicznych. Idee uniwersalizmu cesarskiego rozwinął Otton III. Miała ona służyć podporządkowywaniu przez cesarza sąsiednich państw i ludów. Jeszcze większe uzależnienie Kościoła od władzy świeckiej cesarzy nastąpiło za panowania Henryka III, który będąc gorliwym chrześcijaninem, wspierał działania reformatorskie. Zwalczał on występujące wśród kleru nadużycia. Henryk III doprowadził do objęcia tronu papieskiego kolejno przez czterech niemieckich duchownych. Dogodna sytuacja do rozluźnienia więzi zależności między Rzymem a cesarstwem nastąpiła za małoletniości kolejnego niemieckiego władcy - Henryka IV. W 1059 r. papież Mikołaj II ogłosił nowy regulamin wyborów papieskich, zgodnie z którym elekcja miała się odbywać w zamkniętym gronie kardynałów (konklawe). W ten sposób pozbawił cesarza możliwości wywierania wpływu na wybór głowy Kościoła. W drugiej połowie XI w. wywiązał się konflikt pomiędzy papieżem a cesarzem.
W 1073 r. na tronie piotrowym zasiadł brat Hildebrandt, czyli papież Grzegorz VII. Był on jednym z najwybitniejszych papieży w dziejach Kościoła. Głosił ideę uniwersalizmu papieskiego, która stała w opozycji do poglądów głoszonych przez cesarzy niemieckich. Zgodnie z tą teorią to nie cesarz, a papież miał realizować ideę jedności chrześcijańskiej na świecie. W 1075 r. papież Grzegorz VII wydał specjalny dokument - Dictatus papae, w którym ogłosił wyższość władzy papieskiej nad cesarską. Zgodnie z treścią dokumentu, tylko papież mógł powoływać i odwoływać biskupów. Papież przyznawał sobie także prawo do odwoływania cesarzy i innych władców świeckich. Zgodnie z treścią Dictatus papae "Kościół Rzymski przez samego Boga został założony." W dokumencie zostały zawarte zasady uniwersalizmu papieskiego. Papież mógł zwalniać poddanych z przysięgi wierności wobec władców "bezecnych". Nie zgodził się z tym król niemiecki - Henryk IV. Problem polegał na tym, że arcybiskupi i opaci nie tylko byli duchownymi, ale także pełnili ważne urzędy państwowe i byli dysponentami majątków nadanych przez króla. Władca chciał mieć prawo wpływu na to nimi zostanie., chciał mieć pewność, że na te stanowiska wybrane zostaną osoby zaufane i mu posłuszne. Do godności kościelnych przypisane były majątki ziemskie, a z ich posiadania wynikały pewne daniny i posługi. Jako właściciel ziemi, Henryk IV uważał, że skoro ziemia należy do niego, to może ja przyznawać zgodnie z własnym uznaniem. Jednak na to z kolei nie zgadzał się papież, który uznał że dostojeństwo duchowne, przyjęte z rąk świeckich nie jest ważne. Grzegorz VII był rzecznikiem reformy Kościoła (postulował przestrzeganie celibatu i tępienie symonii). Dążył do scentralizowania Kościoła i absolutnej władzy papieża, wyemancypowanego spod władzy świeckiej. Henryk IV, któremu te plany papieża nie podobały się Henrykowi IV, który wkrótce wystąpił przeciw głowie Kościoła. I zakwestionował legalność wyboru Grzegorza VII. Obsadzał stanowiska duchowne zgodnie z własnym uznaniem. Wobec tego papież rzucił na Henryka IV klątwę. Była to potężna broń, ponieważ klątwa papieska zwalniała poddanych z przysięgi lennej. Ekskomunika oznaczała wykluczenie dotkniętej nią osoby z grona wiernych, a tym samym skazywała na wiekuiste potępienie. Opozycja w Niemczech przeciwko Henrykowi zaczęła narastać i niemiecki władca zmuszony był błagać papieża o wybaczenie. Odziany w worek pokutny i boso trzy dni stał na śniegu pod zamkiem w Canossie (1077 r.), błagając papieża o wybaczenie. Ostatecznie papież cofnął klątwę. Tymczasem, król Henryk zwołał synod w Briexn, w trakcie którego Hildebrant (papież Grzegorz VII) został zdetronizowany, a na jego następcę wybrał Wiberta - arcybiskupa Rawenny. W roku 1084 wojska niemieckie wkroczyły do Rzymu. Antypapieżem został koronowany Klemens III, który dokonał koronacji Henryka IV na cesarza. Grzegorz VII zmarł na wygnaniu w roku 1085. Wojska cesarskie zostały jednak wyparte z Rzymu, a walkę z cesarzem kontynuował następca Grzegorza VII, Urban II. Zakończyła się ona przegrana cesarza i kolejną klątwą. Poddani odwrócili się od ekskomunikowanego władcy, który wzięty do niewoli przez własnego syna, został zmuszony do abdykacji. Spór o inwestyturę przeciągnął się do roku 1122, w którym to Henryk V (następca Henryka IV) i papież Kalikst II zawarli w Wormacji konkordat. Na jego mocy wprowadzono kanoniczny sposób obierania biskupów. Rolę władzy świeckiej ograniczono do uposażania dostojników kościelnych w posiadłości ziemskie. W wyniku teko konkordatu papiestwo zostało uniezależnione od papiestwa. Jednak kompromis nie powstrzymał dalszych sporów. Reformy gregoriańskie zapoczątkowały nową erę pobożności i duchowości średniowiecznej. Spór między władcami niemieckimi a papiestwem odżył w drugiej połowie XII wieku. W konflikt z papieżem popadł Fryderyk Barbarossa. W 1153 r. król niemiecki zawarł z papieżem ugodę, w 1155 r. został koronowany na cesarza. Jednym z dążeń Fryderyka było objęcie zwierzchnictwa z światem chrześcijańskim. W 1167 r. opanował Rzym, z którego usunął papieża. w opozycji do cesarza ukształtowała się opozycja w postaci Ligi Lombardzkiej. Nasilała się walka pomiędzy gibelinami (zwolennicy władzy cesarza we Włoszech) a gwelfami (zwolennicy papieża). W roku 1176 Fryderyk Barbarossa poniósł klęskę w bitwie pod Legnano, a rok później zawarł przymierze z papieżem. W roku 1198 na Tronie Piotrowym zasiadł jeden z najwybitniejszych papieży średniowiecza - Innocenty III. Był on zwolennikiem papocezaryzmu, czyli zwierzchnictwa papieża nad cesarzem. Udało mu się skłonić część władców do uznania jego zwierzchnictwa. Wykorzystał fakt, że po śmierci Henryka VI, tron niemiecki pozostawał nieobsadzony, dla wzmocnienia własnej pozycji. Za jego pontyfikatu wojska papieskie odzyskały większość utraconych przez Państwo Kościelne ziem. Rok 1215 przyniósł czwarty sobór laterański, na którym potępiono herezje (ruch waldensów i katarów), ustalono przepisy o inkwizycji kościelnej i nakazano władzom świeckim zwalczanie herezji. Pierwsza połowa XIII wieku to rozwój sieci parafialnej w Europie Zachodniej. ułatwiło to Kościołowi ewangelizację społeczeństwa. Spór z cesarstwem trwał aż do wielkiego bezkrólewia w Niemczech (1254 r.). Z tej batalii zwycięsko wyszedł papież. Do osiągnięcia celu wykorzystał swoją nadzwyczajną pozycję, nie wahając się użyć klątwą. Papieże doskonale potrafili wykorzystać sprzyjającą sytuację polityczna (np. wojny domowe, bunty poddanych cesarza). To przesądziło o ich sukcesie.
Spór o inwestyturę miał rozstrzygnąć o wyższości prawa bożego nad prawem ziemskim, ustanowionym przez cesarza. Władca, łamiący prawa boskie, staje się automatycznie tyranem. Skuteczna bronią, która zastosowali papieże była klątwa, czyli ekskomunika. Dawała ona prawo poddanym do odstąpienia od obłożonego nią cesarza. Broń ta będzie stosowana jeszcze w XIX wieku (papież obłoży klątwą Napoleona I), jednak wskutek zmian światopoglądowych, ekskomunika będzie mieć już wtedy znaczenie tylko propagandowe i w żaden sposób nie wpłynie na wydarzenia polityczne. Jednak w średniowieczu użycie klątwy miało swoje uzasadnienie i przynosiło efekty. Zwycięstwo papieża nad cesarzem ugruntowało pozycję Kościoła i wzmocniło jego autorytet.
