HISTORIA ZAKONU JOANNITÓW
W roku 1070 włoscy kupcy z Amalfi wybudowali w Jerozolimie klasztor benedyktyński wraz ze szpitalem dla pielgrzymów oraz kaplicą św. Jana Chrzciciela. Początkowo przy szpitalu funkcjonowało nieformalne bractwo zakonne, którym kierował Gérard Tonque znany również jako Gérard de Martigues. Początkowo zadaniem członków bractwa była opieka nad chorymi pielgrzymami, przybywającymi do Jerozolimy. Pod kierownictwem Gérarda Tonque bractwo szpitalne stopniowo zaczęło uniezależniać się od benedyktynów i przekształcać w oddzielny zakon. Wraz z krucjatami nasilił się ruch pielgrzymkowy, podopieczni Gérarda zajmowali się obroną przybywających do Jerozolimy podróżnych. Dzięki staraniom Gérarda w roku 1113 zakon dostał od papieża Paschalisa II własną regułę. Od tej pory jedynym zwierzchnikiem zakonu stał się papież. Zakonnicy ślubowali czystość, ubóstwo i posłuszeństwo oraz także opiekę nad chorymi (przyrzeczenie szpitalnictwa). Następcą Gerarda był Rajmund z Puy, który nadał zakonowi regułę, nadającą mu charakter rycerski. Zgodnie z regułą zatwierdzoną przez Papieża Paschalisa II - Zakon Św. Jana spełniał dwie podstawowe funkcje: prowadził zbrojną obronę chrześcijan wobec muzułmanów oraz niósł pomoc chorym, rannym i pielgrzymom przybywającym do Ziemi Świętej. Dewizą zakonu stało się Tuitio Fidei et Obsequium Pauperum (z łac. Obrona Wiary i Służba Ubogim). Joannici zajmowali się również operacjami finansowymi, pośrednicząc często w przekazywaniu sum pieniężnych z Europy do Królestwa Jerozolimskiego. Czasem także służyli możnym pielgrzymom pomocą przy organizowaniu pobytu w Ziemi Świętej. Zamki należące do Zakonu (m.in. Krak de Chevakiers, Belvoir, Gibelin, Margat) były ważnym elementem obrony państwa krzyżowców, które powstało w Palestynie. Godłem zakonu stał się ośmiokończasty krzyż. Zakon miał charakter międzynarodowy, a warunkiem który musieli spełniać kandydaci było (i nadal jest) udokumentowane szlacheckie pochodzenie i wyznanie katolickie. Zakonnicy dzielili się na trzy klasy: rycerzy, kapelanów zakonnych oraz braci obsługujących chorych i pielgrzymów. Rycerze dzielili się na prawych (szlachta) i honorowych (mężowie zasłużeni). Rycerzami zostawali możni z najpotężniejszych rodów europejskich. Bracia służebni mogli być żołnierzami lub giermkami. W 1259 r. papież Aleksander IV jako ubiór zakonny zatwierdził czarny habit oraz czarny płaszcz z białym krzyżem tzw. maltańskim. Do walki rycerze wkładali na zbroję czerwoną tunikę z białym krzyżem łacińskim. W 1267 r. przełożony klasztoru został mianowany przez papieża Wielkim Mistrzem. Wybierany był on dożywotnio przez zgromadzenie starszyzny zakonnej. Zakonnicy zaangażowali się w walki z Turkami o panowanie w Syrii i Palestynie. Nadal prowadzili jednak działalność szpitalniczą. Po upadku Jerozolimy w roku 1291 zakon przeniósł się na Cypr. W 1309 r. (Wielkim Mistrzem był wówczas Foulques de Villaret) joannici zdobyli Rodos, gdzie założyli własne państwo (od 1310 r. nazwa Kawalerowie Rodyjscy). Joannici uczynili z Rodos prawdziwą fortecę. Aby skutecznie bronić wybrzeży chrześcijańskiej Europy przed wzrastającą w rejonie Morza Bałtyckiego potęgą islamu, joannici rozbudowali flotę. Członkami zakonu byli przedstawiciele wielu europejskich państw. Podzielono ich na tzw. "języki" (Langues) lub prowincje: Prowansja, Owernia, Francja Anglia, Niemcy, Włochy, Kastylia i Aragonia. Obecność joannitów w basenie Morza Śródziemnego była nie na rękę imperium osmańskiemu. W roku 1522 Joannici zostali, po ciężkich walkach, wyparci przez Turków (pod wodzą sułtana Sulejmana II) z Rodos. Sułtan, będąc pod ogromnym wrażeniem waleczności joannitów, pozwolił im na honorowe opuszczenie wyspy (wraz z rannymi, bronią i cennymi przedmiotami). Kawalerowie Rodyjscy opuścili wyspę 1 lub 2 stycznia 1523. W taki sposób szpitalnicy zostali pozbawieni siedziby. Z kłopotu wybawił ich cesarz Karol V, który w roku 1530 nadał im w lenno wyspę Maltę. Wielkim Mistrzem był wówczas Philippe de Villiers. Za zgodą papieża na Malcie powstało państwo zakonne. Od tego czasu joannitów zaczęto powszechnie nazywać maltańczykami. Stolicą Malty i jej główną twierdzą została La Valetta (nazwa ta pochodzi od nazwiska Wielkiego Mistrza Jeana de la Valette). Twierdza w roku 1565 przez kilka miesięcy skutecznie odpierała tureckie ataki. Turcy zostali zmuszeni do odwrotu. Flota maltańska uczestniczyła w bitwie po Lepanto (1571 r.), w której to chrześcijańska koalicja pokonała Turków i ostatecznie rozbiła turecką potęgę morską. Zorganizowane państwo zakonne przetrwało na Malcie do roku 1798, kiedy to wyspę zajęli Francuzi. W roku 1800 na Maltę zajęły wojska brytyjskie. Joannici stracili swój samorząd, nastąpił gospodarczy i militarny upadek zakonu. Po ustąpieniu ostatniego Wielkiego Mistrza Ferdynanda von Hompesha, nowym mistrzem ogłosił się car Paweł I, jednak nie został on uznany przez papieża. Następca Pawła, Aleksander I zrzekł się dziedziczenia stanowiska Wielkiego Mistrza. W 1803 roku Wielkim Mistrzem został brat Giovanni Battista Tommasi. Od 1834 r. siedziba zakonu joannitów znajduje się w Rzymie. Położone tam siedziby zakonu otrzymały status eksterytorialny. Po opuszczeniu Malty zakon zrezygnował ze swych militarnych funkcji. W XIX wieku powstało wiele zgromadzeń o charakterze świeckim. Dopiero w roku 1953 papież Pius XII przywrócił kawalerom maltańskim charakter zakonny.
Do Polski joannici zostali sprowadzeni w XII w. przez księcia Henryka Sandomierskiego, który nadał im Zagość koło Wiślicy). Joannici otrzymali kościoły: w Poznaniu oraz w Tyńcu, Bardzie i w Strzegomiu na Śląsku, gdzie zostały utworzone trzy komandorie joannitów. W Polsce zakon określano mianem: Zakonu Joannitów, Zakonu Szpitalników. Działalności joannitów w Polsce sprzyjali królowie - Władysław IV Waza, który starał się o utworzenie Przeoratu Polskiego oraz Jan III Sobieski. W 1775 r. powstał w Polsce Wielki Przeorat. Rozwój zakonu przerwały rozbiory. W 1927 r. powstał Związek Polskich Kawalerów Maltańskich, który w 1939 r. przerwał działalność. Po drugiej wojnie światowej zakon odrodził się na emigracji, a w 1992 r. w Polsce (liczył wówczas około tysiąca kawalerów i dam).
Obecnie zakon zajmuje się przede wszystkim działalnością charytatywną oraz pomocą humanitarną (obecnie prowadzi ją w 110 krajach). Suwerenny Zakon Kawalerów Maltański jest neutralny, bezstronny oraz apolityczny dzięki czemu z powodzeniem może podejmować się mediacji na forum międzynarodowym (taką działalność joannici prowadzili m. in. po zakończeniu I wojny światowej lub na rzecz przywrócenia tronu hiszpańskiemu królowi Juanowi Carlosowi). W kwietniu 1988 roku 78. Wielkim Mistrzem Zakonu został wybrany Andrew Willoughby Ninian Bertie. Zakon funkcjonuje już dziewięćset lat i jest jedną z najstarszych organizacji łacińskich. Zakon Kawalerów Maltańskich jest suwerennym podmiotem prawa międzynarodowego i utrzymuje stosunki dyplomatyczne z 93 krajami świata oraz z wieloma organizacjami międzynarodowymi (m. in. ONZ, UNESCO, Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża).
