Epoka imperializmu przypada na schyłek XIX wieku aż do wybuchu I wojny światowej, czyli do roku 1914. Imperializm opierał się na podbojach kolonialnych i militaryzmie, wynikał on z dążenia do podporządkowywania sobie innych krajów. Była to polityka zagraniczna, polegająca na podbojach kolonialnych, dążeniu do podporządkowania sobie innych krajów i militaryzmie. Imperializm był jedną z przyczyn wybuchu I wojny światowej. Imperializm rozwijał się początkowo w Wielkiej Brytanii (tu jego zwolennikiem był premier Benjamin Disraeli). Potem idea ta upowszechniła się w pozostałych mocarstwach. Obok tradycyjnych potęg kolonialnych (Wielka Brytania, Francja i Rosja) z czasem w wyścig o podział nie podporządkowanych do tej pory jeszcze krajów pozaeuropejskich udział wzięły Niemcy i Japonia (dążyły one do pozycji imperialnych mocarstw), a także Włochy i Belgia.
Najważniejszą kolonią Wielkiej Brytanii były Indie, dlatego więc najważniejszym celem brytyjskiej polityki imperialnej zabezpieczenie drogi morskiej do tej kolonii. Strategiczne podstawy imperium brytyjskiego stanowiła flota. Gwarantowała one brytyjskie panowanie na morzach. Z imperializmem brytyjskim związana była ideologia, która głosiła specjalną misję cywilizacyjną Brytyjczyków, którzy mieli szerzyć postęp i rozwój w na kontrolowanych przez siebie obszarach.
Imperializm francuski zmierzał w dwóch zasadniczych kierunkach. Po pierwsze, Francuzi zmierzali do opanowania Indochin. Po drugie, Paryż dążył do podbojów w czarnej Afryce. Francuską politykę imperialną zapoczątkował w latach osiemdziesiątych XIX wieku premier Jules Ferry. Interesy imperialne Francji i Wielkiej Brytanii były sprzeczne, co mogło doprowadzić do konfliktu. Jednak udało się go załagodzić. Francja dążyła też do odzyskania rangi pierwszorzędnego mocarstwa w polityce międzynarodowej. Status ten Francja utraciła w 1871 r. po przegranej wojnie z Prusami.
Polityka imperialna Cesarstwa swe początki ma w okresie rządów kanclerza Otto von Bismarcka. Celem polityki niemieckiej stało się uzyskanie statusu mocarstwa światowego. Środkiem do realizacji tego celu miała być flota. Spowodowało to kryzys w stosunkach niemiecko - brytyjskich i zbliżenie się Wielkiej Brytanii do Francji.
W politykę imperialną zaangażowała się także Japonia, która po swoim otwarciu się na świat w połowie XIX wieku zaczęła także aspirować do roli światowego mocarstwa. Swoją politykę imperialną kraj ten ograniczył do działań na Dalekim Wschodzie. Tu interesy japońskie popadały w konflikt z aspiracjami imperialnymi Rosji i od końca XIX w. z interesami Stanów Zjednoczonych.
BAŁKANY POD KONIEC XIX w.
Pod koniec XIX wieku mocarstwa rywalizowały ze sobą o schedę po chylącym się ku upadkowi Imperium Osmańskim. Chciały one podporządkować sobie Bałkany, aby w ten sposób przejąć kontrolę nad cieśninami Bosfor i Dardanela i panować nad drogami prowadzącymi na Bliski Wschód. W rywalizację zaangażowane były przede wszystkim Rosja, Austro - Węgry, Wielka Brytania, Francja, a po roku 1871 także Niemcy i Włochy. Tymczasem na Bałkanach rozwijały się ruchy narodowe. Narody żyjące dotąd pod panowaniem Turków, dążyły do uzyskania wolności. Zaistniałą sytuację mocarstwa starały się wykorzystać dla własnych celów. Rosja wspierała ruchy narodowowyzwoleńcze, dostarczała broni. Głównym przeciwnikiem Rosji na Półwyspie Bałkańskim okazały się Austro - Węgry. W latach 1976 - 1877 toczyła się wojna rosyjsko - turecka, którą zakończył zawarty w San Stefano traktat (3 marca 1877 r.). Zgodnie z jego postanowieniami Turcja musiała uznać całkowitą niepodległość Serbii, Czarnogóry i Rumunii. Zostało utworzone rozległe państwo bułgarskie, obejmujące większą część Macedonii i sięgające aż do Morza Egejskiego. Rosji przypadła w udziale część Besarabii, a Rumuni południowa Dobrudża. Taki wzrost potęgi rosyjskiej na Bałkanach poważnie zaniepokoił Austro - Węgry i Wielką Brytanię, z inicjatywy których doszło do kongresu berlińskiego (1878 r.). Wzięły w nim udział: Wielka Brytania, Austro - Węgry, Francja, Rosja, Turcja i Włochy. Gospodarzem był Otto von Bismarck. Wielkie mocarstwa zadecydowały o losie narodów bez ich udziału. Dokonano rewizji postanowień z San Stefano. Uznano niepodległość Rumunii, Serbii i Czarnogóry. Turcji zwrócono Macedonię i Trację, a Bułgarię podzielono na dwie części.
POWSTANIE TRÓJPRZYMIERZA
Rywalizacja między mocarstwami doprowadziła do powstania nowego systemu sojuszy w Europie. Po pierwsze, narastał konflikt francusko - niemiecki. Po wojnie z lat 1870 - 1871 Francja wyszła upokorzona. Utraciła nie tylko Alzację i Lotaryngię, ale także hegemonię w Europie. Francuzi przeciwni byli wzrostowi potęgi niemieckiej, natomiast Niemcy nie chciały dopuścić do zawarcia koalicji francusko - rosyjskiej. Po drugie, w Europie narastał antagonizm między Austro - Węgrami a Rosją. Oba mocarstwa dążyły do umocnienia i poszerzenia swoich stref wpływów na Bałkanach. Do zbliżenia między Austro - Węgrami a Niemcami doszło po kongresie berlińskim (1878 r.). W roku 1879 oba państwa zawarły sojusz, w wyniku którego powstał tzw. Związek Dwóch. Dwuprzymierze było tajnym układem skierowanym przeciwko Rosji. Układ przewidywał wzajemną pomoc wojskową na wypadek ataku rosyjskiego. W roku 1882 do sojuszu dołączyły Włochy. W ten sposób powstał Związek Trzech, stąd państwa wchodzące w skład przymierza nazwano później Trójprzymierzem. Bismarck zachęcił Włochy obietnicą poparcia ich aspiracji kolonialnych w Afryce Północnej (tu swoje strefy wpływów umacniała także Francja). Państwa zobowiązały się do wzajemnej pomocy wojskowej: dla Włoch w wypadku napaści ze strony Francji, dla Niemiec i Austro - Węgier na wypadek ataku rosyjskiego. Natomiast Włosi mieli pozostać neutralni gdyby sojuszników zaatakowała Wielka Brytania.
KSZTAŁTOWANIE SIĘ TRÓJPOROZUMIENIA
Powstanie Trójprzymierza zaniepokoiło Francję i Rosję i w efekcie doprowadziło do nawiązania sojuszu (pomimo różnic ustrojowych) między nimi. Francuzi zaproponowali władzom carskim pożyczkę, o którą Rosjanie wcześniej bezskutecznie starali się w Berlinie. Potem rząd francuski wspierał carat kolejnymi pożyczkami. Ostatecznie w sierpniu 1892 r. została podpisana tajna francusko - rosyjska konwencja wojskowa. Przewidywała ona wzajemne wsparcie wojskowe na wypadek zaatakowania jednego z partnerów przez członka Trójprzymierza: Rzeszę Niemiecką, Austro - Węgry lub Włochy.
ZWROT W POLITYCE WŁOSKIEJ
Tymczasem zwrot następuje w polityce włoskiej. Gospodarka włoska była silnie uzależniona od kapitału francuskiego. Po przystąpieniu Włoch do Trójprzymierza, Francja podjęła działania niekorzystne dla włoskiej gospodarki. Okazało się, że sojusz z Niemcami i Austro - Węgrami jest dla Włoch mniej korzystny niż poprawne stosunki z Francją. Dlatego też na początku XX wieku zawarto włosko - francuski układ, rząd włoski obiecał zachować neutralność na wypadek ataku Austro - Węgier lub Niemcy na Francję. Jednak Włochy nie wystąpiły z Trójprzymierza.
DRUGI ETAP KSZTAŁTOWANIA SIĘ TRÓJPOROZUMIENIA - ENTENTE CORDIALE
Drugim etapem tworzenia się Trójporozumienia (po francusko - rosyjskiej konwencji wojskowej z roku 1892) było przyłączenie się do sojuszu Wielkiej Brytanii. Trójprzymierze było bowiem wymierzone także przeciwko temu krajowi. Anglicy byli zaniepokojeni zbrojeniami Niemiec i rozszerzaniem przez ten kraj swoich posiadłości kolonialnych. Do zbliżenia z Francją dążył brytyjski król Edward VII. Układ między państwami został zawarty w kwietniu roku 1904 r. przeszedł do historii pod nazwą "Entente cordiale" ("serdeczne porozumienie"). Zakładał on pokojowe rozgraniczenie kolonialnych interesów brytyjskich i francuskich w Afryce. Francja uznała brytyjskie wpływy w Egipcie, a w zamian za to uzyskała wolną rękę w Maroku. Nie był to żaden formalny układ, a jedynie regulację kwestii kolonialnych i nawiązanie współpracy politycznej. powstało tzw. dwuporozumienie, przez które Wielka Brytania zbliżyła się także do Rosji.
WOJNA ROSYJSKO - JAPOŃSKA 1904-1905
Na Dalekim Wschodzie zaogniał się spór o wpływy między Rosją a Japonią. Japonia domagała się, by Rosja wycofała swoje wojska z Mandżurii i uznała japońskie zwierzchnictwo nad Koreą. Jednak bezpośrednią przyczyną był niespodziewany atak floty japońskiej (8/9 II 1904 r.) na rosyjską eskadrę zaokrętowaną w Port Artur. Była to baza morska na Półwyspie Liaotuńskim. Rosjanie dzierżawili ją od Chin. 10 II Rosja wypowiedziała wojnę Japonii. Główne siły japońskie wylądowały w Korei i odcięły Port Artur od reszty lądu. Wojska japońskie zajęły też położony w pobliżu port Dalnij (obecnie Talien). Japońskie oddziały zaatakowały także rosyjskie pozycje w Mandżurii, a w sierpniu 1904 rozpoczęły oblężenie Port Artur. Już od początku wojny zauważalna była nieudolność dowództwa rosyjskiego, a przede wszystkim głównodowodzących na dalekim Wschodzie (admirała J. Aleksiejewa i dowódcy sił lądowych gen. A. Kuropatkina). Sporymi sukcesami pochwalić się mogli za to dowódcy japońscy: marszałek I. Oyama oraz admirał H. Togo. 2 stycznia 1905 r. upadł, zdobyty przez Japończyków, Port Artur. W lutym 1905 r. rozpoczęła się trzytygodniowa batalia pod Mukdenem. Ta najkrwawsza bitwa wojny rosyjsko - japońskiej (po obu stronach zginęło, zostało rannych, bądź dostało się do niewoli 160 tys. żołnierzy). Mimo że wojska rosyjskie miały przewagę liczebną, bitwa okazała się sukcesem dla Japończyków. Kolejna bitwa, tym razem morska, stoczona w maju 1905 r. także przyniosła klęskę stronie rosyjskiej. Tymczasem sytuację w Rosji komplikowało powstanie ludowe. Rosja zmusiła cara do zakończenia wojny. Mediację zaproponował amerykański prezydent Theodor Roosevelt. W jej wyniku 5 września 1905 r. doszło do zawarcia rosyjsko - japońskiego pokoju w Portsmouth (USA). Zgodnie z postanowieniami traktatu Rosja zrzekła się prawa do dzierżawy Półwyspu Liaotuńskiego (z Portem Artur i Dalnij), oddała Japonii południową część wyspy Sachalin i uznała Koreę za japońską strefę wpływów. Armie obu krajów musiały opuścić Mandżurię. Polityka imperialna Rosji na Dalekim Wschodzie poniosła całkowitą porażkę.
POWSTANIE TRÓJPOROZUMIENIA
Pierwszym ogniwem Trójporozumienia była francusko - rosyjska konwencja wojskowa z roku 1892. Kolejnym francusko - brytyjskie "Entente cordiale" z 1904 r. Najtrudniej było utworzyć trzecie ogniwo, a mianowicie doprowadzić do sojuszu rosyjsko - brytyjskiego. Na przeszkodzie temu stała rywalizacja obu państw w Azji. Jednak po klęsce w wojnie z Japonią, car swoją uwagę skierował na Bałkany, co groziło konfliktem z Austro - Węgrami, ale stwarzało możliwość porozumienia z Brytyjczykami. 31 sierpnia 1907 r. został podpisany w Petersburgu układ, który określił brytyjsko - rosyjskie relacje w Azji. Persja została podzielona na trzy strefy: brytyjską, rosyjska i neutralną. Afganistan przypadł Wielkiej Brytanii. Natomiast Tybet otrzymał od obu mocarstw gwarancję swej terytorialnej integralności. Układ ten stanowił ostatni człon Trójporozumienia i pogłębiał polityczna izolację Niemiec na świecie.
I KRYZYS MAROKAŃSKI 1905-1906
Porozumienie brytyjsko - francuskie z roku 1904 oznaczało wzmocnienie hegemonii Francji w Maroku. 31 stycznia 1905 r. cesarz niemiecki Wilhelm II podczas wizyty u sułtana Maroka Abd al Asisa zaprotestował przeciwko francuskim zakusom w Maroku. Niemcom nie podobały się bowiem francuskie plany utworzenia w Maroku protektoratu. Agresywne przemówienie niemieckiego władcy spowodowało oburzenie we Francji. Niemcy zaproponowały konferencję międzynarodową, która miałaby potwierdzić niepodległość Maroka. Zwołana w Algesiras konferencja zakończyła w dniu 7 kwietnia konflikt marokański. Potwierdzono wprawdzie niepodległość Maroka, istnienie marokańskiego państwa, ale Francja uzyskała daleko idące koncesje (m. in. wpływ na politykę).
II KRYZYS MAROKAŃSKI 1911r
Po zawarciu traktatu w Algeciras sytuacja w Maroku nadal nie była jasna. Zwłaszcza, gdy po powstaniu z 20 kwietnia Francja rozpoczęła okupację Fezu (o pomoc poprosił sułtan Abd al. Hafis). Kolejny kryzys marokański nastąpił w roku 1911, kiedy to 1 lipca do portu w Agadirze zawinęła niemiecka kanonierka "Pantera". Miała ona wesprzeć niemieckie żądania francuskiego obszaru Konga w zamian za rezygnację z niemieckich interesów w Maroku. Napięte stosunki między Niemcami a Francją zostały uspokojone dopiero 4 listopada 1911 r. układem Maroko - Kongo. Niemcy zgodzili się na utworzenie protektoratu francuskiego w Maroku, w zamian za to otrzymali część Konga francuskiego.
BAŁKAŃSKIE WOJNY 1912-1913
W roku 1912 Bułgaria i Serbia wykorzystały fakt prowadzenia przez Rosję wojny z Turcja o Trypolitanię i zawarły tajny układ sojuszniczy. Celem było odebranie Turcji Macedonii. Do traktatu przyłączyły się także Grecja i Czarnogóra. W październiku 1912 działania wojenne przeciwko Turcji rozpoczęła Czarnogóra, która domagała się autonomii dla bałkańskich prowincji. Wkrótce Czarnogórę wsparli sojusznicy i zmusili Turcję do defensywy. W grudniu 1912 r. Turcja poprosiła o zawieszenie broni. Rokowania pokojowe w Londynie okazały się bezskuteczne i w lutym 1913 r. wznowiono działania wojenne. W ich wyniku Turcja straciła Adrianopol i Janinę. W maju 1913 r. został podpisany w Londynie traktat pokojowy. Turcja utraciła część swych terytoriów na rzecz sojuszniczych państw bałkańskich. Te jednak wkrótce uwikłały się w spór o podział zdobytych terenów. Niezadowolona była Serbia (chcieli uzyskać całą Macedonię, a wyniku powstania niepodległej Albani nie uzyskali dostępu do morza) oraz Bułgaria. W tej sytuacji Grecja i Serbia zawarły tajny sojusz przeciwko Bułgarii. W czerwcu 1913 r. Bułgaria pierwsza rozpoczęła działania wojenne - wybuchła druga wojna bałkańska (tzw. wojna międzysojusznicza). Przed całkowitą klęską Bułgarię uratowała interwencja rosyjska. Rosja wywarła na państwa bałkańskie nacisk, w wyniku którego zawarto pokój. 10 sierpnia 1913 r. został podpisany w Bukareszcie traktat pokojowy. Bułgaria musiała oddać Rumunii południowa Dobrudżę, Serbii północną Macedonię, a Turcji większą część Tracji. Sukcesy, wspieranej przez Rosję, Serbii wzbudzały niepokój Austro - Węgier, które obawiały się, że Serbowie będą chcieli odebrać im Bośnię i Hercegowinę (przyłączoną do monarchii habsburskiej w roku 1908). Konflikt pomiędzy Austro - Węgrami, a wspieraną przez Rosję Serbią był jedną z przyczyn wybuchu wojny światowej.
