Iwan IV Wasylewicz, już przez współczesnych nazywany Groźnym, urodził się 25 sierpnia 1530 roku. O północy z 3 na 4 grudnia 1533 r. zmarł jego ojciec, Wasyl III, władca moskiewski. Jego następcą został trzyletni Iwan. W imieniu małoletniego syna władzę sprawowała jego matka, księżna - wdowa Helena Glińska. Była ona drugą żoną Wasyla III (jego pierwsza żona, Salomonida Saburowa, okazała się bezpłodna i została odesłana do klasztoru). Helena pochodziła z potężnego rodu książęcego. Była ona osobą ambitną, energiczną i wykształconą, a zatem świetnie nadawała się na regentkę. Młody książę moskiewski miał wielu wrogów, dlatego też opiekę nad nim i regentką miał sprawować brat Heleny, Michał Gliński. Jednym z wrogów Iwana IV okazał się jego stryj - Andrzej, który zgłosił pretensje do tronu moskiewskiego. Został on osadzony w więzieniu. Michał Gliński, który w praktyce był drugą, po Helenie, osobą w państwie, był człowiekiem niezwykle ambitnym. Wkrótce jednak musiał rywalizować o wpływy w państwie z równie ambitnym jak on faworytem swojej siostry - Iwanem Owcziną-Tielepniewem-Oboleńskim. Regentka opowiedziała się po stronie kochanka. Michał Gliński został oskarżony o przygotowywanie zamachu i o otrucie Wasyla III. Zmarł wkrótce po aresztowaniu. Regentka Helena zmarła 3 kwietnia 1538 roku. Jej śmierć nastąpiła nagle, nic więc dziwnego, że podejrzewano otrucie. Zresztą Helena miała wielu wrogów. Po jej śmierci toczyła się walka stronnictw. Do walki przystąpiły stronnictwa Szujskich i Bielskich, które szybko pozbyły się faworyta zmarłej księżnej. Następnie oba rody rozpoczęły walkę między sobą. W takiej atmosferze dorastał młody Iwan. Pozbawiony rodziny i doradców nie był postrzegany przez zwaśnione rody jako realne zagrożenie. Początkowo przewaga była po stronie Szujskich, potem silniejsi okazali się Bielscy, w 1542 r. po władzę sięgnęli znowu Szujscy. Walki na dworze były niezwykle krwawe. Nie troszczono się zupełnie o losy kraju. Tymczasem Iwan IV wyrastał na groźnego przeciwnika. Osamotniony, przebywający w otoczeniu ludzi bezwzględnych i dwulicowych, Iwan stał się zamknięty w sobie, nieufny i przebiegły. 29 grudnia 1943 r., a więc w wieku trzynastu lat, Iwan IV nakazał schwytanie Andrzeja Szujskiego i umieszczenie go w więzieniu. Kolejny rok upłynął pod znakiem rozprawy ze stronnictwem Szujskich: kolejni przedstawiciele tego rodu tracili majątki, stanowiska i życie. Po rozprawie z przeciwnikami politycznymi, młody władca zapragnął całkowicie uwolnić się spod kurateli bojarów. Aby to nastąpiło musiał stać się pełnoletni, a przyspieszyć można to było poprzez ożenek. 16 stycznia 1547 roku Iwan IV został koronowany na cara. Był on pierwszym rosyjskim władcą, który przyjął ten tytuł. A już 3 lutego poślubił Anastazję Zacharinę-Koszkinę, która wywodziła się z możnego rosyjskiego rodu.

Wkrótce młody car musiał stawić czoła kolejnym problemom. Przez Moskwę przetoczyła się fala pożarów - drewniane miasto doszczętnie spłonęło. Wśród poszkodowanych mieszkańców zaczęły się szerzyć pogłoski, że przyczyną pożarów były czary, o które oskarżono ród Glińskich. 26 czerwca 1547 r. przed soborem Uspieńskim zgromadził się zdesperowany tłum, który domagał się ukarania domniemanych winnych. Żądano wydania babki cara Anny Glińskiej. Doszło też do samosądu na wuju cara - Jerzym Glińskim. Car nie chciał ulec żądaniom tłumu i kazał aresztować i stracić przywódców zamieszek. Wieść o powstaniu z 1547 r. dotarła do innych części państwa. Zamieszki wybuchły w Pskowie i Nowogrodzie. Umocniło to Iwana w przekonaniu o konieczności reform. W tym okresie wpływ na młodego cara uzyskał fanatyczny mnich Sylwester. Następnie do osób zaufanych dołączył Aleksy Adaszew, który w roku 1549 r. stał się przywódcą utworzonego przez cara rządu.

Po upadku powstania, Iwan IV zaczął powolną rozprawę z opozycją możnowładczą. Doprowadził do zwiększenia liczebności składu Dumy Bojarskiej, co doprowadziło w efekcie do osłabienia jej wpływów (składająca się z prawie czterdziestu osób Duma nie była w stanie sprawnie funkcjonować). Na przełomie lat czterdziestych i pięćdziesiątych XVI wieku w ramach tego organu ukształtowała się tak zwana Duma Bliższa (zwana też Wybraną Radą). Był to niewielki zespól zaufanych doradców cara. Jej skład zmieniał się nieustannie.

W lutym 1549 r. do Moskwy zjechali się wojewodowie, członkowie Soboru, Dumy Bojarskiej i przedstawiciele szlachty. Był to tak zwany Sobór Pojednawczy, ponieważ car zgodził się wybaczyć bojarom wszelkie nieprawości z okresu walk o władzę, z wyjątkiem jedynie rozbojów i zabójstw. Zgromadzenie to zapoczątkowało działalność nowemu organowi przedstawicielskiemu - Soborowi Ziemskiemu, który po kilku latach został rozszerzony o przedstawicieli miast, a nawet pewnych kategorii chłopów. Iwan IV ustanowił też nowy urząd - "Izbę Czełobitną" (miała się ona zająć rozpatrywaniem skarg szlachty przeciwko bojarom). Na jej czele stanął Aleksy Adaszew, który w taki sposób stał się drugą po carze osobą w państwie.

Car projektował zmiany w stosunkach własnościowych i planował też likwidację ceł wewnętrznych, które w znacznym stopniu utrudniały zjednoczenie kraju. Po powrocie z wyprawy kazańskiej w lecie 1550 r. Iwan IV przeprowadził reformy w armii. Miały one na celu usprawnienie jej działań. powołał stałą armię (oddział strzelców), opłacaną ze skarbu państwa. Niezwykle ważną kwestią stała się konieczność wprowadzenia nowego kodeksu praw, który miałby zastąpić "Sudiebnik" Iwana III z 1497 roku. Nowy zbiór praw wszedł w życie w roku 1550. w dużym stopniu zmieniał on dotychczasowe prawo ziemskie. Zlikwidował przywileje podatkowe dla duchowieństwa. Zachowano istniejące zapisy o dniu św. Jura (tzw. jurewny dzień). Przypadał on na 27 listopada i w tym jednym dniu ludność zależna mogła opuszczać dobra ziemskie i zmieniać panów. Dużo miejsca w nowym kodeksie poświęcono chłopom. Była to grupa społeczna należąca do ludności zależnej. Była to warstwa na wpół niewolna, pozbawiona prawa zmiany miejsca zamieszkania. Chołopem mógł się stać zadłużony chłop. Kodeks wprowadzał też pewne zmiany w administracji. Ograniczona została rola namiestników. Wiele zmian wprowadzono w procedurze sądowej, co miało zapobiegać wnoszeniu fałszywych oskarżeń. W 1551 r. został uchwalony tzw. Stogław, czyli dokument wprowadzający reformy w cerkwi. Ustalono wysokość opłat pobieranych przez duchownych. Protopopi mieli dbać o regularne odbywanie się nabożeństw oraz o dyscyplinę i o moralne prowadzenie się duchownych. Stogław potwierdzał nienaruszalność własności kościelnej. Wszystkie reformy Iwana Groźnego miały na celu likwidację pozostałości rozbicia dzielnicowego.

W marcu 1553 roku Iwan IV nagle podupadł na zdrowiu. Spisał testament i polecił bojarstwu, by złożyli przysięgę jego małemu synowi Dymitrowi. Część dworzan od razu złożyła przysięgę wierności (wśród nich był Adaszew). Adaszew chciał, by po śmierci cara tron objął syn Iwana - Dymitr. Inna grupa jednak starała się wszystkimi możliwymi sposobami wymigać od złożenia przysięgi. Wśród nich był książę staricki Włodzimierz (po jego stronie pop Sylwester). Trzecią grupę stanowiła carska małżonka - Anastazja oraz jej bracia, którzy chcieli rządzić wspólnie w imieniu małoletniego Dymitra. Tymczasem car Iwan wrócił do zdrowia. Niepokorni bojarzy zostali zmuszeni do złożenia przysięgi. Latem 1553 r. zmarł nagle carewicz Dymitr, jednak już na wiosnę 1554 r. na świecie pojawił się nowy następca tronu - Iwan. Po zażegnaniu kryzysu car przystąpił do kontynuacji reform. Uzupełniono zbiór praw. Wprowadzono przepis, który głosił, że podejrzani o rozbój lub złodziejstwo, nawet jeśli w czasie śledztwa (stosowano tortury) nie przyznają się do popełnienia przestępstwa, to i tak będą podlegać karze (na podstawie zeznań świadków i wyników rewizji). W latach 1555 -1556 ostatecznie przeprowadzono reformę administracyjną - państwo podzielono na guby (odpowiednik powiatów). Przy okazji niemal do zera ograniczono władzę sądową namiestników, którzy uzyskali nominacje na wojewodów. Także w latach 1555 - 1556 przeprowadzono reformę armii. Każdy szlachcic miał obowiązek osobistego pełnienia służby wojskowej, a poza tym w zależności od ilości posiadanej ziemi musiał wystawić odpowiednią ilość uzbrojonych jeźdźców. Wszyscy żołnierze mieli otrzymywać żołd. W wyniku tych reform armia rosyjska wielokrotnie zwiększyła swoją liczebność. W latach pięćdziesiątych XVI wieku pojawiły się w państwie Iwana IV prikazy - czyli urzędy centralne. Każdy z nich miał własną kancelarię, którą kierował diak. Istniał m.in. Prikaz Spraw Wojskowych (odpowiedzialny za rekrutację, ewidencję żołnierzy, kontrolę oddziałów itp.). Prikaz Dóbr Ziemski nadawał majątki w zamian za wierną służbę, rozstrzygał spory o ziemię i zajmował się ściąganiem podatków. Były też prikazy odpowiedzialne za zaopatrzenie armii, produkcję broni, czy dbanie o stan fortyfikacji. Oraz wiele innych prikazów.

Tymczasem napięciu uległy stosunki między carem a Sylwestrem, który ostatecznie usunął się z dworu i przeniósł do monasteru. W maju roku 1560 z Moskwy usunięto Adaszewa. Został on wojewodą i car wysłał go na front inflancki. Tymczasem latem 1560 r. zmarła Anastazja - żona cara. O jej otrucie posądzono Adaszewa. Ten jednak zmarł wkrótce, unikając represji, jakie dotknęły jego rodzinę. Sylwester został przeniesiony do monasteru na Wyspach Sołowieckich, gdzie wkrótce zmarł. Represje zataczały coraz szersze kręgi. Wiele osób zostało skazanych na śmierć. Sytuacja w państwie moskiewskim pogarszała się coraz bardziej. Brakowało sukcesów zarówno wojskowych, jak i dyplomatycznych. W początkach grudnia 1564 r. car wraz z rodziną opuścił Moskwę i osiadł w Słobodzie Aleksandrowskiej (była to ulubiona miejscowość jego ojca, Wasyla III). Do ludności Moskwy skierował szereg listów, w których o zdradę oskarżył wielu ludzi z jego najbliższego otoczenia. Uskarżał się na krzywdy, jakich doznał jeszcze jako mały chłopiec. Oskarżał przede wszystkim bojarów i duchowieństwo, podkreślając, że do zwykłych ludzi, mieszkańców Moskwy nie ma żadnych zastrzeżeń. Podkreślił, że opuścił Moskwę po zdradzie bojarów. W ten sposób lud, który także często uskarżał się na duchowieństwo i bojarów, zaczął utożsamiać się z Iwanem IV i postrzegać go jako dobrego księcia. Lud wymógł na przeciwnikach cara, by udali się do władcy i nakłonili go do powrotu do stolicy. Ten dał się nakłonić i powrócił do Moskwy w lutym 1565 r. wtedy to wydano dekret o wprowadzeniu opryczniny. Były to dzielnice wyznaczone dla cara (pozostałe tworzyły tzw. ziemszczinę). Opriczniną nazwano także nowy dwór i wojsko, a później także okres (siedmioletni) funkcjonowania tej instytucji. Car krwawo rozprawił się z opozycją. Rody bojarskie podporządkowały się woli Iwana IV. W roku 1569 do cara dotarła pogłoska o rzekomym poddaniu się przez mieszkańców Nowogrodu królowi polskiemu. Stanowiło to doskonały pretekst dla rozprawy z buntownikami. W grudniu 1569 r. Iwan IV wyruszył z wyprawą wojenną na Nowogród, po drodze atakując Twer. Miasto zostało doszczętnie spustoszone a jego mieszkańcy wymordowani. 6 stycznia 1570 r. Iwan i jego wojska dotarli do Nowogrodu. Tu zamordowano wszystkich zakonników i przystąpiono do krwawej pacyfikacji mieszkańców Nowogrodu. Codziennie w okrutny sposób mordowano kilkaset osób. Szacuje się, że z rozkazu Iwana IV wymordowano 25000 do 40000 ludzi. Miasto splądrowano i przesiedlono do niego ludność z innych regionów. Represje dotknęły także Psków.

Podobnie, jak polityka wewnętrzna ważnym aspektem panowania Iwana IV Groźnego była jego polityka zagraniczna. Jednym z jej celów była likwidacja chanatu kazańskiego. W 1545 r. wyruszyła pierwsza rosyjska wyprawa przeciw temu chanatowi, ale nie przyniosła ona sukcesów. Nie powiodła się też wyprawa z roku 1547. kazania nie udało się także zdobyć w roku 1550. Miasto zdobyto ostatecznie w 1552 r., po krwawej rozprawie z jego obrońcami. W lipcu 1554 r. wojska rosyjskie zdobyły Astrachań. Car nie zdecydował się jednak na ostateczną rozprawę z Krymem, ponieważ oznaczałoby to wojnę z potężną wówczas Turcją. Starcia wojskowe toczyły się także na granicy szwedzko - rosyjskiej. Iwan IV zaangażował się też, począwszy od roku 1557, w walki o Inflanty. Jednak o te tereny rywalizować musiał z Polską, Danią i Szwecją. W 1570 r. został podpisany w Moskwie trzyletni rozejm polsko - rosyjski. Strona polska zaproponowała Iwanowi IV objęcie tronu po spodziewanej bezpotomnej śmierci Zygmunta Augusta. Król ten zmarł w lipcu 1572 r. nie pozostawiając po sobie potomka. Za jednego z kandydatów do polskiej korony sejm elekcyjny uznał Iwana IV. Za jego kandydaturą przemawiała możliwość korzystnego ułożenia stosunków między oboma państwami. Przeciwko - okrutne postępowanie cara. Na tron ostatecznie wybrano Henryka Walezego, ten jednak wkrótce zbiegł do Francji i kwestia następstwa tronu w Polsce nadal pozostawała otwarta. Znowu pojawiła się kandydatura Iwana IV. Ostatecznie polskim królem został książę siedmiogrodzki Stefan Batory. W 1578 r. wojska moskiewskie ruszyły na polskie Inflanty. Wojna polsko - moskiewska przeniosła się z terenu Inflant w głąb Rosji. Wojska polskie zdobyły Połock (1579), Wielkie Łuki (1580), a w 1581 r. obległy Psków. Wojnę zakończył podpisany 6 stycznia 1582 r. rozejm w Jamie Zapolskim, w którym Moskwa zrezygnowała z Inflant. Sukcesem polityki zagranicznej Iwana IV okazało się nawiązanie kontaktów handlowych z Anglią. W roku 1581 rozpoczął podbój Syberii.

W roku 1581 doszło w rodzinie cara do wielkiej tragedii. W wyniku bądź ataku furii ze strony Iwana IV, lub po prostu nieszczęśliwego wypadku (nie znamy dokładnego przebiegu wydarzeń) zmarł następca tronu Iwan Iwanowicz. O jego zabicie oskarżano cara. 22 listopada 1581 roku odbył się pogrzeb tragicznie zmarłego carewicza. Odziany w czerń Iwan podążał za trumną syna. Nie odzyskał już równowagi psychicznej. Stan jego zdrowia stale się pogarszał. Iwan IV Groźny zmarł 18 marca 1584 roku w wieku 53 lat. 21 marca został pochowany w soborze Archangielskim na Kremlu.

Iwan IV miał sześć żon:

1. Anastazja Romanowa Zacharina

2. Maria Temriukowna Czerkaska

3. Marta Bogdanowna Sobakina

4. Anna Aleksiejewna Kołtowska

5. Anna Wasilczykowa

6. Wasylisa Mielentiewa (nie jest do końca wiadomo czy naprawdę była jego żoną)

7. Maria Fiodorwna Nagoj

Pierwsza małżonka urodziła mu sześcioro dzieci. Jej pierwszy syn - Dymitr zmarł w dzieciństwie. Iwan zmarł tragicznie w 1581 r. nie pozostawiając potomka. Zatem następcą został Fiodor I. Oprócz nich Iwan IV miał jeszcze dwóch synów z kolejnych małżeństw, ale obaj zmarli w dzieciństwie.