1. Informacje wstępne:

Ukraina jest państwem, położonym na terenie południowo-wschodniej Europie, posiada dostęp do Morza Czarnego i Azowskiego. Państwami sąsiednimi są: Mołdawia, Rumunia, Węgry, Słowacja, Polska, na północy Białoruś, od północnego wschodu i wschodu Rosja. Zajmuje powierzchnię równą 603,7 tys. km2. Państwo to zamieszkuje około 49,1 mln mieszkańców (2000). Stolicą jest Kijów, zasiedlony przez 2,6 mln mieszkańców (1996). Głównymi miastami kraju są (1996): Charków (1,5 mln ludności), Donieck (1 mln ludności), Dniepropietrowsk (1,1 mln ludności), Odessa (1 mln ludności), Zaporoże (894 tys. ludności). Językiem urzędowym jest język ukraiński, ale ludność posługuje się często również językiem rosyjskim.

Wskaźnik średniej gęstości zaludnienia wynosi 85 osób/km2. Wielkość przyrostu naturalnego w 2000 roku wyniósł 7,4‰. 2% obywateli nie potrafi czytać i pisać. Obywatelami państwa są zarówno: Ukraińcy (73%), Rosjanie (22%), Białorusini (0,9%), Żydzi (0,9%). Ludność wyznaje prawosławie, odmianę unicką, katolicyzm. Płaci się 1 hrywną, będącą równowartością100 kopiejek. Mężczyźni żyją średnio około 60 lat, kobiety zaś 71 lat.

  1. Środowisko przyrodnicze

Znaczna część powierzchni to obszar nizinny i wyżynny, m.in. z wyżynami: Wołyńską, Podolską, Doniecką, Poleską, oraz nizinami: Naddnieprzańską, Czarnomorską Tylko południowo - zachodni obszar kraju pokryty jest pasmem Karpat Wschodnich, a południe pasmem Gór Krymskich. Najwyższym szczyt ukraińskich gór jest Howerla o wysokości 2061 m n.p.m., położonym w paśmie Czarnohory.

Panujący klimat jest umiarkowanie ciepłym ze średnią temperaturą powietrza i średnią sumą opadów dla stolicy wynoszącą w miesiącu styczniu -6°C i 58 mm a w lipcu 20°C i 91 mm.

Głównymi rzekami kraju są:

Obszar Ukrainy pokrywają tereny bagien i moczarów. Główne zbiorowiska roślinne to roślinność stepów i lasostepów oraz kompleksy lasów mieszanych, pokrywających 14% powierzchni kraju.

  1. Rys historyczny

Wszystko zaczęło się w czasach starożytnych, gdy na terenie wybrzeża Morza Czarnego greccy osadnicy założyli pierwsze kolonie. W IV-VI w. pomiędzy rzekami Dnieprem i Dniestrem zawiązano związek Antów - będących plemionami słowiańskimi. Średniowiecze to czas, w którym terytorium Ukrainy opanowały liczne plemiona słowiańskie, m.in.: Chorwatów, Drewlan, Dulebów, Polan, Tywerców, Wołynian.

W VI-VIII doszło do rozpadu wspólnoty patriarchalnej i wykształcił się ustrój feudalny - nastąpił okres formowania się zalążków pierwszego organizmu państwowego. W II połowie IX w. na obszarze dzisiejszej Ukrainy zawiązano jedno z najmocniejszych państw wczesnego feudalizmu - państwo staroruskie (Ruś Kijowską), a na stolice tego państwa wybrano Kijów. W II połowie XII w. doszło nieszczęśliwie do rozpadu państwa staroruskiego i powstały licznie nowe księstwa feudalne, a ich centrum ekonomiczne i polityczne zlokalizowane było w miastach, odznaczających się znacznie rozwiniętym przemysłem i handlem. Na południu terytorium państwa staroruskiego, w sąsiedztwie księstwa kijowskiego siła odznaczały się również księstwa: halickie (Ruś Halicka) oraz włodzimiersko-wołyńskie (Ruś Włodzimiersko-Wołyńska).

  • Czasy najazdów i niewoli

Okres najazdów ludów mongolsko-tatarskich w XIII w. doprowadził do poddania księstwa ruskiego Złotej Ordzie. W XIV w. tereny południowo-zachodniej Rusi były karta przetargową pomiędzy Litwą a Polską. W 1366 podzielono ten obszar w następujący sposób: Polska otrzymała w zarządzanie ziemię halicką, bełską, chełmską oraz fragment Podola, Litwa zaś - ziemię wołyńską. W czasach osłabienia potęgi i siły wojsk Złotej Ordy Litwini opanowali kolejno następne terenu: ziemi czernihowskiej, kijowskiej i perejasławskiej oraz obszar Podola. W XV w. doszło do ostatecznego utrwalenia podziału politycznego ziem południoworuskich: Podole, Kijowszczyzna i część Wołynia należały do Litwy, ziemie zachodnie (Ruś Czerwona) oraz zachodnia część Podola należały do Polski, Ruś Zakarpacka należała (od XI w.) do Węgier, północny obszar Bukowina znalazła należał się księstwu Mołdawii, a ziemie południowe Ukrainy stały się tatarskim chanatem krymskim. W 1434 roku teren Ruci Czerwonej oraz zachodniego Podola przypadł panowaniu polskiemu, oraz otrzymały one status równy pozostałym ziemiom Korony. W 1569 na unia lubelska przyporządkowała tereny ukraińskie dotychczas pozostające pod panowaniem Litwy Koronie. W 1596 przedstawiciele prawosławnego duchowieństwa wołyńskiego w czasie synodu rozgrywającego się w Brześciu Litewskim opowiedziała się za Kościołem katolickim - tak doszło do rozłamu w Kościele Wschodnim oraz utworzenia dwóch odrębnych diecezji: unickiej oraz dyzunickiej. Tak oto rozpoczął się długi okres kłótni i sporów na tle religijnym na tym obszarze.

  • Panowanie Kozaków

W XVI w. stepy dolnego Dniepru (Zaporoże) zostało opanowane przez Kozaków, którzy posiadali bardzo rozbudowana i głęboko w nich zakorzenioną świadomość narodową. Od 1591 Kozacy organizowali zbrojne wystąpienia przeciwko ekspansywnie postępującej Władzy Rzeczypospolitej. Nastał okres kozackich powstań. Aby pokonać Polaków dowodzący nimi hetman kozacki Bohdan Chmielnicki szukał pomocy w Rosji. W 1654 roku doszło do podpisania ugody perejasławskiej, na mocy której Chmielnicki poddał się zwierzchnictwu Rosji. Wtedy już wojna kozacko-polska stała się wojną Rzeczypospolitej z Moskwą ( trwającej w latach 1654-1667), a zawieszenie broni podpisano w Andruszowie. Ukraina została wtedy ponownie rozdzielona na ziemie należące do Rosji i Polski.

  • Okres XVIII wieku

Sygnowany w 1699 w Karłowicach traktat pokojowy miał za zadanie utrzymanie podziału Ukrainy na polską Ukrainę Prawobrzeżną oraz rosyjską Ukrainę Lewobrzeżną. Na obszarze polskiej Ukrainy uspokojono sytuacje przez likwidację wojsk kozackich i powrócono do unii religijnej, zlikwidowanej za panowania Chmielnickiego. Przybywająca z terenów: Wielkopolski, Mazowsza oraz Podkarpacia ludność założyła osady na Ukrainie Prawobrzeżnej, wzbudzając ponowne przeciwne nastawienie Kozaków i ukraińskich chłopów do szlachty polskiej (hajdamaczyzna, koliszczyzna), co prowadziło do kolejnych wystąpień militarnych. Na obszarze rosyjskiej Ukrainy zniesiono unię, metropolia kijowska została podporządkowana po 1688 roku władaniu patriarchy moskiewskiego. Władze rosyjskie likwidowały etapami niezależność kozacką, szczególnie po zdradzie hetmana Mazepy i jego opowiedzeniu się po stronie szwedzkiej w czasie wojny północnej w latach 1700-1721. W 1775 roku caryca Katarzyna II spowodowała zrzeczenie się buławy przez ostatniego hetmana Razumowskiego oraz zniszczyła ognisko wojskowe kozaczyzny - Nową Sicz. Po 1783 roku Kozacy zostali przypisani do ziemi, a Ukraina stała się oficjalnie terytorium rosyjskim. Pierwszy rozbiór Polski ( w 1772 roku) oddał Austrii olbrzymi obszar Polski, zwany Galicją, oraz leżące w jej granicach tereny Ukrainy zachodniej. W wyniku następnych rozbiorów obszary Zakarpacia, Galicji Wschodniej (dawnej Rusi Czerwonej) i Bukowiny (tureckiej do 1775) dostały się pod panowanie austriackie, a rosyjskimi stały się: Kijowszczyzna, Bracławszczyzna, Podole oraz zmienia wołyńska. Na terenach przyłączonych do Rosji starano się likwidować narodowość ukraińską, a wszelakie jej przejawy były aż do 1905 represjonowane i likwidowane. Austria, po nałożeniu na Galicję autonomii, chciała zrównoważyć nacjonalizm polski nacjonalizmem ukraińskim. Pozwolili oni na obszarze Galicji Wschodniej na zakładanie ukraińskich instytucji kulturalnych, politycznych i paramilitarnych (np. Sokół), z których w czasie I wojny światowej powstały oddziały Strzelców Siczowych, pragnące połączyć Ukrainę z ziemiami monarchii habsburskiej.

  • Okres I wojny światowej.

Po zakończeniu rewolucji w lutym 1917 roku w Kijowie powołano Centralną Radę Ukraińską (CRU) pod dowództwem Hruszewskiego, obejmującą zasięgiem terytorium ukraińskie leżące w zaborze rosyjskim. Rewolucja październikowa w 1917 roku doprowadziła do utworzenia suwerennej Ukraińskiej Republiki Ludowej (UNR), a za stolicę wybrano Kijów. Po zakończeniu I wojny światowej i upadku imperium Habsburgów, w październiku 1918 roku na terenie Galicji Wschodniej doszło do powstania Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej (ZURL), pod dowództwem prezydenta J. Petruszewycza. Po krwawych starciach oddziały ZURL usunięto z terytorium Galicji za pomocą zwartych oddziałów polskich. 3 stycznia 1919 władze ZURL zadecydowały o połączeniu się z UNR. ZURL formalnie zlikwidowano dopiero po podpisaniu zawieszenia broni dnia 1 września 1919 roku pomiędzy Polską a UNR. W 1918 roku CRU podpisała pokój ze stroną państw centralnych (na mocy brzeskiego traktatu pokojowego), potwierdzający oficjalne uznanie niepodległej Ukrainy. W kwietniu 1918 roku hetmanem kraju został, popierany przez władze niemieckie gen. P. Skoropadski. Po upadku Niemiec po starciach na froncie zachodnim, w listopadzie 1918 roku bolszewicka Rada Komisarzy Ludowych anulowała traktat brzeski, a dnia 6 stycznia 1919 roku doprowadziła w Charkowie do powstania Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Grudzień 1918 roku panowanie w UNR po uciekinierze Skoropadskim objął Dyrektoriat z W. Wynnyczenko, a potem z S. Petlurą na czele. W styczniu 1919 roku Dyrektoriat rozpoczął wojnę z Rosją Radziecką. Ukraińska Armia Ludowa prowadziła boje z żołnierzami Armii Czerwonej i wojskami generała A.I. Denikina. Podczas wiosny 1919 roku w czasie kolejnej inwazji bolszewickiej władze Dyrektoriatu na Ukrainie zostały zlikwidowane. W kwietniu 1920 roku Petlura podpisał z władzami polskimi porozumienie o sprzężeniu sił przeciwko najeźdźcy, jakim stało się ZSRR. Dnia 25 kwietnia oddziału wojska polskiego wspomagane przez oddziały UNR wyruszyły do walki i dnia 7 maja podbiły Kijów. Przedsięwzięcia, mające na celu przywrócenie do władzy Petlury i przywrócenie statusu niepodległości Ukrainy zakończyły się fiaskiem. Po podpisaniu kończącego wojnę polsko-bolszewicką (1919-1920) traktatu ryskiego w marcu 1921 roku, zawartego między władzami Polski oraz Rosyjskiej Federacji SRR i Ukraińskiej SRR, podzielono Ukrainę na: polskie dawne ziemie zaboru austriackiego wraz z Wołyniem i Podolem, oraz ziemie radzieckie (z pominięciem Rusi Podkarpackiej włączonej w 1918 roku do Czechosłowacji jak również Bukowiny i Besarabii przyłączonych do terytorium Rumunii).W grudniu 1922 roku Ukraina stała się wraz z innymi republiką radziecką i została włączona do ZSRR. Ten etap przebiegał pod znakiem tzw. korienizacji (ukrainizacji, unarodowienia biurokracji państwowej oraz kultury), od 1929 nastąpił okres bezwzględnej i krwawej momentami rusyfikacji, przejawiającej się w niszczeniu i dewastacji zabytków, przeprowadzaniu masowych mordów księży prawosławnych oraz politycznych działaczy Ukrainy. Dewastacje terytorium Ukrainy było wynikiem również powszechnej kolektywizacji oraz falom głodu w okresach: 1921-1922 i 1931-1932 potęgowanych planową akcją.

  • Okres II wojny światowej

Po rozpoczęciu II wojny światowej, na mocy ustaleń tzw. paktu Ribbentrop-Mołotow, tereny ziem wschodnich Polski (wtedy obszar Ukrainy Zachodniej) połączono z Ukraińską SRR. W 1940 roku północny obszar Bukowiny i Besarabii przyłączono do ZSRR. W okresie 1941-1944 Ukraina okupowana była przez wojska niemieckie. Na wschodnich terenach prężnie działał komunistyczny ruch oporu, w Galicji Wschodniej zaś prosperował ruch nacjonalistyczny kierowany przez radykałów. Owocem tego było powstanie w 1942 roku Ukraińskiej Powstańczej Armii (UPA), a w 1943 roku współpracujący z władzami niemieckimi nacjonaliści ukraińscy założyli Ukraińską 14 Dywizję Grenadierów SS Galicja.

  • Ukraina po zakończeniu II wojny światowej

Po zakończeniu wojny Ukraina dostała się pod panowanie Rosji Radzieckiej, do 1956 roku nasiliła się ponownie walka z żołnierzami UPA. Nastąpiła reaktywacja polityki rusyfikacyjnej a dodatkowo zapoczątkowano kampanię antyżydowską. Moskiewska polityka rusyfikacji (ograniczona w nieznacznym stopniu po 1953 roku, kiedy to zmarł towarzysz J.W. Stalin, ale wzmocniona ponownie w 1964 roki po klęsce towarzysza N. Chruszczowa) uległa znacznemu zahamowaniu na terenie Ukrainy w okresie 1963-1972, gdy stanowisko I sekretarza Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Ukrainy (KPU) objął towarzysz P. Szelest, zdetronizowany jednak za popieranie "burżuazyjnego nacjonalizmu". Kolejny etap ostrej rusyfikacji miał miejsce za czasów sprawowania władzy przez L.I. Breżniewa, m.in. doszło do zamknięcia większości szkół ukraińskich.

Za czasów rządów M.S. Gorbaczowa na Ukrainie ponownie dały o sobie znać aspiracje niepodległościowe Ukraińców. Ruch nacjonalistyczny przybrał skalę masową szczególnie na zachodnich terytoriach kraju. Kluczowym momentem w historii Ukrainy stała się tragiczna katastrofa w Czarnobylskiej Elektrowni Jądrowej (w 1986 roku). Mimo że podjęto próby zatuszowania tego faktu, opinia publiczna wszczęła protest społeczny. W 1989 roku zawiązano Ukraiński Ruch Narodowy na Rzecz Przebudowy, który w 1990 roku uległ przekształceniu na Ukraińską Partię Republikańską.

  • Proklamowanie niepodległości Ukrainy

W lipcu 1990 roku Ukraińska SRR doszło do ogłoszenia deklaracji suwerenności, a po wydarzeniu moskiewskiego puczu sierpniowego w 1991 roku państwo otrzymało niepodległość oraz doszło do zdelegalizowania partii komunistycznej. Polska jako pierwsze państwo uznała niepodległość i suwerenność swego wschodniego sąsiada. W grudniu 1991 roku pierwszym prezydentem został Krawczuk, dawny działacz komunistyczny, pełniący urząd przewodniczącego Rady Najwyższej, sekretarza KPU. Dnia 8 grudnia 1991 roku Ukraina poparta Białoruś powołała Wspólnotę Niepodległych Państw. W październiku 1992 roku premierem Ukrainy został Leonid Kuczma. Nowa władza chciała podjąć ścisłą współpracę z demokratycznymi państwami Zachodu, jak również wliczono w to Polskę. Marzec 1994 roku to miesiąc pierwszych wolnych wyborów, a większość w parlamencie zdobyła partia komunistyczna. Premierem nowego rządu został W. Masoł, zwolennik współpracy i ingerencji rosyjskiej. W czerwcu 1994 miały miejsce wybory prezydenckie, w których zwycięzcą drugiej tury został były premier Kuczma, którego kadencja została przedłużona w listopadzie 1999 roku. Czerwiec 1996 roku to miesiąc uchwalenia konstytucji wprowadzającej ustrój prezydencko-parlamentarny i stawiającej urząd prezydenta nad pracami rządowymi. W styczniu 2000 roku urząd premiera objął Wiktor Juszczenko. Jego zamierzeniem było przede wszystkim wdrożenie na Ukrainie reform przypominających reformy Leszka Balcerowicza, wdrożone w Polsce.

W 2004 roku na Ukrainie miał miejsce burzliwy ciąg wydarzeń, określany mianem "Pomarańczowej Rewolucji". Rewolucja trwała od 21 listopad a 2004 roku do 23 stycznia 2005 roku, czyli od momentu, gdy nastąpiło zakończenie drugiej tury wyborów prezydenckich, w których po przeciwnych stronach stanęli: ówcześnie sprawujący urząd premiera Wiktor Janukowycz oraz kandydat opozycyjnej "Naszej Ukrainy", były premier Wiktor Juszczenko. Nazwa Pomarańczowej rewolucji została zaczerpnięta z barw symbolizujących sztab wyborczy byłego premiera Wiktora Juszczenki. Organizowane były wiece, marsze, protesty i koncerty mające na celu wsparcie Rewolucji. Kijów wspierali m.in. delegaci z Polski: prezydenci Polski Lech Wałęsa i Aleksander Kwaśniewski, oraz Bronisław Komorowski (PO) i Lech Kaczyński (PiS) ze wsparciem delegacji polskich parlamentarzystów z marszałkiem sejmu Józefem Oleksym. Wiele zagranicznych gazet i czasopism określiło Polskę jako kraj najmocniej zaangażowany w starania opozycji ukraińskiej w możliwość rekonstrukcji systemu politycznego i wprowadzeniu demokracji.

Ukraina jest obecnie republiką wielopartyjną o jednoizbowym parlamencie - zwanym Radą Najwyższą, posiadającą 450 miejsc. Parlamentarzyści wybierani są na czteroletnią kadencję.

4. Gospodarka

Głównymi działami gospodarki są przemysł i rolnictwo. Wydobywa się: węgiel kamienny i brunatny, gaz ziemny, ropę naftową, rudy żelaza, manganu, sole potasowe. Rozwinął się przemysł: hutniczy, maszynowy, elektromaszynowy ( produkujący maszyny rolnicze i dla górnictwa), metalowy, chemiczny ( wytwarzający nawozy, włókna sztuczne, tworzywa sztuczne), spożywczy, drzewno - papierniczy.

Obszar użytków rolnych, stanowi 56% terytorium kraju Głównymi roślinami uprawianymi jest: pszenica, kukurydza, buraki cukrowe, rośliny pastewne, słonecznik, ziemniaki, winorośl, warzywa.

Rozwinęła się również prężnie hodowla bydła, owiec oraz trzody chlewnej. Wartość dochodu narodowego wynosiła w 1999 roku 2 200 USD na 1 mieszkańca. Wskaźnik inflacji wynosi 20% (1999). Państwo jest zadłużone zagranicznie na 12,6 mld USD (2000). Ludność zatrudniona jest w:

  • usługach - 37%,
  • przemyśle - 36%,
  • rolnictwie - 25%.

Ukraina jest eksporterem głównie urządzeń elektrycznych, metali żelaznych i wyrobów metalowych do Chin (18%) i Łotwy (10%), natomiast importerem ropy naftowej i gazu ziemnego z terytorium Niemiec (12%), Włoch (10,2). Obroty Ukrainy w handlu z zagranicą kształtują się następująco - z eksportu: 11,6 mld USD, z importu zaś: 11,8 mld USD (1999).