Jugosławia powstała w 1918 r. w wyniku zjednoczenia niepodległej Serbii i Czarnogóry z Chorwacją, Słowenią, Bośnia i Hercegowiną, które były prowincjami Austro-Węgier. Państwo położone było w Europie Południowo-Wschodniej nad Morzem Adriatyckiej i zajmowało Półwysep Bałkański. W 1991 r. nastąpił rozpad Jugosławii, którą zamieszkiwało wówczas 25 mln mieszkańców.

Serbowie zajmowali Bałkany od VI-VII w. Od IX w. państwo było zależne od Bizancjum. Po wyzwoleniu w XII w. rozwinęło się, a swój rozkwit osiągnęło w XIV w. Od końca XIV w. Serbia była celem najazdów tureckich, a w XV w. została ostatecznie podbita i wcielona do Imperium Osmańskiego. Państwo odzyskało autonomię dopiero w XIX w. po przeprowadzeniu kilku powstań. W 1878 r. podczas kongresu berlińskiego po wojnie między Rosja a Turcją ogłoszono niepodległość Serbii. Słowenia wraz z częścią Chorwacji została włączona do Austro-Wegier. Po dokonaniu zamachu na arcyksięcia Franciszka Ferdynanda, który był austriackim następcą tronu, Austro-Węgry wypowiedziały Serbii wojnę. Rozwój konfliktu przyczynił się do wybuchu I wojny światowej. W 1918 r. Austro-Węgry poniosły klęskę i państwo rozpadło się. Po wojnie powstało Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców, w skład którego wchodziły, poza Serbią, Czarnogórą i Słowenią, również Chorwację, Bośnię i Hercegowinę. Kilka lat później król Aleksander I wprowadził nową nazwę kraju Królestwo Jugosławii, co miało pomóc w zatarciu różnic między historycznie ukształtowanymi krainami. Po zamachu dokonanym na Aleksandrze I w kraju nasiliły się wpływy niemieckie. W 1941 r. na terytorium państwa wtargnęły wojska niemieckie wspomagane przez wojska włoskie, bułgarskie i węgierskie. Część terenów Jugosławii włączono do państw okupujących, a z reszty utworzono Niezależne Państwo Chorwackie, które nie było w pełni suwerenne, a także zależne od Włoch Królestwo Czarnogóry. W Serbii powstał marionetkowy rząd powołany z inicjatywy niemieckiej. Walkę o wyzwolenie kraju prowadziły dwie grupy partyzantów: wierni przebywającemu na emigracji królowi dowodzeni przez Mihailovicia czetnicy oraz komunistyczni partyzanci pod przywództwem Broz Tity. Walka prowadzona z najeźdźcami przeobraziła się szybko w wojnę domową, ponieważ oddziały Mihailovicia i Broz Tity zaczęły się zwalczać, a faszyści chorwaccy - ustasze - walcząc po stronie okupantów dopuszczali się zbrodni na Serbach, Chorwatach, Żydach i Romach. Po II wojnie światowej państwo zostało odtworzone nie jako królestwo, ale w formie federacji. W skład państwa wchodziło 6 republik: Chorwacja, Macedonia, Bośnia i Hercegowina, Słowenia, Czarnogóra oraz Serbia wraz z autonomicznym okręgiem Wojwodiną i okręgiem Kosowa (mniejszość węgierska) i Metochii (ludność albańska). Poszczególne republiki miały dużą swobodę w podejmowaniu decyzji, ale najważniejsze sprawy były ustalane przez struktury centralne. Kosowo i Wojwodina posiadały więcej swobód, między innymi własny parlament. Po wojnie w kraju władze przejęli komuniści pod przywództwem Broz Tito. Najwięcej uwagi poświęcono rozwojowi gospodarki. Rozwiązania wymagały również konflikty na tle narodowościowym. Po śmierci Broz Tito w 1980 r. nasilił się w kraju kryzys gospodarczy oraz nastąpiło wzmożenie nastrojów nacjonalistycznych wśród Serbów. W 1990 r. zostały zlikwidowane autonomie Wojwodiny i Kosowa, gdzie ludność albańska stanowiła około 90% mieszkańców. Podczas wyborów w 1990 r. we wszystkich republikach związkowych, poza Serbią i Czarnogórą, wygrały partie narodowe. Na prezydenta Serbii wybrano Slobodana Miloševica. W 1991 r. Słowenia i Chorwacja ogłosiły niepodległość. Jugosłowiańska armia federalna, w której Serbowie stanowili większość, zaatakowała Słowenię, aby stłumić ruchy niepodległościowe. Rozpoczęła tym kolejną wojnę domową. Wojska wkrótce wycofały się ze Słowenii i po 10 dniach wojna przeniosła się na teren Chorwacji, gdzie trwała do 1992 r. W czasie wojny zginęło tysiące ludzi, wielu zostało uchodźcami. W 1991 r. niepodległość ogłosiła Macedonia oraz Bośnia i Hercegowina, zamieszkiwana przez Muzułmanów (43%), Serbów (31%) i Chorwatów (17%). Przyczyniło się to ostatecznie do rozpadu Jugosławii. Zajmujący około 70% terytorium Bośni i Hercegowiny Serbowie chcieli utworzyć własne państwo. Początkowo Muzułmanie i Chorwaci byli zmuszani do opuszczania pewnych części kraju, a w stopniowo metody stosowane przez Serbów stały się bardziej radykalne - dochodziło do masowych mordów na ludności cywilnej. W IV 1992 r. Serbia i Czarnogóra ogłosiły powstanie Federalnej Republiki Jugosławii. Nowo utworzone państwo udzieliło poparcia Serbom w Bośni i Hercegowinie i zachęcało Serbów bośniackich do przyłączenia zamieszkałych przez nich terenów do Jugosławii. W odpowiedzi na to zostało nałożone przez Radę Bezpieczeństwa ONZ embargo handlowe i sankcje ekonomiczne, które doprowadziły do załamania gospodarki kraju. W latach 1992-1995 w wyniku wojny miedzy Serbami, Chorwatami, a Muzułmanami zamieszkującymi Bośnie i Hercegowinę, 3,7 mln ludzi zostaje uchodźcami. 21 XI 1995 r. w Dayton w USA spotkali się przywódcy walczących ze sobą stron. Podczas kilku tygodni negocjacji omówiono warunki porozumienia. Układ pokojowy został podpisany 14 XII 1995 r., co zakończyło wojnę w Bośni i Hercegowinie. Po podpisaniu porozumienia Rada Bezpieczeństwa ONZ zaczęła stopniowo znosić wcześniej nałożone sankcje. Na skutek wojny domowej w Jugosławii i rozpadu kraju ukształtowały się nowe państwa: Słowenia, Chorwacja, Bośnia i Hercegowina, Macedonia i nowe państwo Jugosławia, które objęło Serbię, Czarnogórę, a także Wojwodinę i Kosowo. Podczas rozpadu Jugosławii Albańczycy, którzy stanowili większość ludności Kosowa, zażądali niepodległości. Niepodległość została ogłoszona przez parlament Kosowa już w 1990 r., na co Serbowie odpowiedzieli zniesieniem autonomii okręgu. Konflikt zaostrzał się. W 1992 r. w Kosowie przeprowadzono wybory, ustanowiono własny parlament i prezydenta, co nie zostało uznane przez Serbię. W Kosowie powstały oddziały partyzanckie Wyzwoleńcza Armia Kosowa (UCK), które zaczęły przeprowadzać zamachy terrorystyczne. W 1998 r. wybuchły walki. Wojsko serbskie rozpoczęło pacyfikację Kosowa, zaczęły się prześladowania ludności cywilnej. Zamieszkujący okręg Albańczycy opuszczali Kosowo i uciekali głównie do Albanii i Macedonii. Negocjacje między Serbami i Albańczykami rozpoczęły się 6 II 1999 r. w Rambouillet pod Paryżem. Projekt porozumienia zakładał, że Kosowo pozostanie okręgiem autonomicznym w ramach Jugosławii, pod nadzorem wojsk NATO. Prezydent Serbii Milošević odrzucił projekt, negocjacje zakończyły się fiaskiem. Od 24 III 1999 r., aby powstrzymać ataki na ludność albańską wojska NATO rozpoczęły naloty na Jugosławię. Pacyfikacja Albańczyków nasiliła się, wzrosła liczba uchodźców. W czerwcu 1999 r. po trwających prawie trzy miesiące nalotach, Serbowie wycofali się z Kosowa. NATO wstrzymało naloty. Do Kosowa wkroczyły siły pokojowe KFOR. W VI 1999 r. do Kosowa powróciło kilkaset tysięcy uchodźców, co zapoczątkowało jednocześnie ucieczkę zamieszkujących Kosowo Serbów. 24 IX 2000 r. Milošević przegrał wybory prezydenckie. Nowym prezydentem został Vojislav Kosztunica. W 2001 r. władze serbskie przekazały Slobodana Miloševicia trybunałowi w Hadze. Obecnie okręg formalnie należy do Serbii. Wciąż trwają negocjacje dotyczące przyszłości Kosowa.

Konflikt w Kurdystanie

Kurdystan jest krainą w południowo-zachodniej Azji i zajmuje tereny pogranicza Iranu, Iraku, Turcji i częściowo Syrii. Przeważają tereny górzyste i wyżynne (Góry Kurdystańskie i Zagros), poprzecinane dolinami rzek (największą z nich jest Tygrys) Kraj zamieszkują głównie Kurdowie. Jest to naród pozbawiony własnego państwa i dążący do niepodległości. Kurdowie posługują się językiem kurdyjskim, są wyznawcami islamu. Według szacunków z 1991 r. naród ten liczył około 22,6 mln ludzi, którzy zamieszkiwali: Turcję (10 mln), Iran (5 mln), Irak (4 mln), Syrię, Armenię, Azerbejdżan, Gruzję, a także emigrowali do Niemiec, Francji i Szwecji.

Pierwsze wzmianki na temat Kurdów pojawiły się w XI w. Naród był podporządkowany wówczas władcom państw Bliskiego Wschodu. W XI w. Kurdowie zostali podbici przez Seldżuków i zmuszeni do przyjęcia islamu. W XIII i XIV w. Kurdowie byli atakowani przez Mongołów. Od XVI do XIX w. kraj podzielono pomiędzy Turcję i Persję. Od XIX w. zaczęła się kształtować świadomość narodowa Kurdów. W XIX w. w tureckiej części Kurdystanu wybuchały liczne powstania. Po zakończeniu I wojny światowej, podczas której Turcja poniosła porażkę, w traktacie z Sevres przyznano Kurdom prawo stworzenia własnego państwa na zamieszkanych przez nich terenach. Traktat w Lozannie z 1923 r. zmienił postanowienia z Sevres. Kurdystan został podzielony pomiędzy Turcję, Iran i Irak. Powstania przeprowadzane przez Kurdów w tych państwach były tłumione. Turcja oficjalnie uznała Kurdów za Turków górskich i poddała ich przymusowej asymilacji. Nie mogli oni się posługiwać językiem kurdyjskim, który wycofano też ze szkół. Kurdowie byli przesiedlani do Anatolii. Wielu z nich nie poddawało się przymusowym akcjom przesiedleńczym i uciekało do Syrii. W 1926 r. dokonano ostatecznego podziału Kurdystanu między Turcję, Irak i Iran. W Iraku byli uznawani za odrębną grupę etniczną, w Iranie byli pozbawieni praw mniejszości narodowej. Do wybuchu II wojny światowej Kurdowie podejmowali wiele powstań. W 1946 r. powstała na terenie Azerbejdżanu Irańskiego Republika Kurdyjska, zlikwidowana przez armię irańską. Przywódcy republiki zostali straceni. W latach 1960-1980 Kurdowie formowali liczne partie polityczne oraz oddziały partyzanckie, między innymi Partię Pracujących Kurdystanu. Wszystkie podejmowane powstania i walki o utworzenie własnego państwa kończyły się niepowodzeniem. Podczas inwazji przeprowadzanych przez wojska tureckie na bazy partyzantów ginęła także ludność cywilna. W latach 1985-1988 w atakach skierowanych na Kurdów przez wojsko Iraku została kilkakrotnie użyta broń chemiczna wbrew istniejącemu w prawie międzynarodowym zakazowi. Po porażce Iraku w wojnie z Kuwejtem, w 1991 r. Kurdowie podjęli kolejne powstanie. Kurdowie zostali brutalnie stłumieni przez wojsko Saddama Husajna. Około 2 mln Kurdów opuściło Irak. Po powstaniu Kurdów w Iraku oraz w wyniku nacisku opinii międzynarodowej, Turcja uznała Kurdów za odrębny naród i zezwoliła na używanie przez nich języka kurdyjskiego. Ruchy niepodległościowe Kurdów były jednak dalej w Turcji tłumione. W 1992 r. na terenie Iraku utworzono strefę ochronną dla Kurdów. Odbyły się pierwsze wybory parlamentarne Kurdów i został utworzony rząd. Konflikty wewnętrzne i spory partii kurdyjskich przyczyniły się do wybuchu wojny domowej. Turcja, Iran i Irak zareagowały zbrojną interwencją, wkraczając na teren irackiego Kurdystanu. Próby negocjacji podejmowane przez państwa zachodnie, głownie Stany Zjednoczone, nie powiodły się. Kurdystan opuściły kolejne grupy uchodźców. W 1995 r. w Brukseli powstał parlament Kurdów na uchodźstwie. W 1998 r. przywódca Partii pracujących Kurdystanu Abdullah Ocalan został schwytany przez tureckie siły specjalne i aresztowany. Wywołało to wzburzenie wśród Kurdów. W 1999 r. sąd w Turcji oskarżył Ocalana o działalność separatystyczną i terroryzm. Obwiniono go o spowodowanie śmierci około 30 000 ludzi. Oddziały Partii Pracujących wycofały się z Turcji. Abdullah Ocalan został stracony w 1999 r. Konflikt do dziś pozostał nierozwiązany. Pacyfikacja Kurdów przez Turcję wywołuje międzynarodowy sprzeciw i stanowi poważny argument przeciw włączeniu Turcji do Unii Europejskiej. Na skutek wieloletniego konfliktu około 400 tysięcy Kurdów wyemigrowało, głównie do państw arabskich i Europy Zachodniej, a około 1,5 miliona ludzi zostało uchodźcami wewnętrznymi.

Konflikt w Ruandzie

Ruanda jest położona w środkowej Afryce Jest to kraj wyżynny. Sąsiadami Ruandy jest Zair, Tanzania, Uganda i Burundi. Kraj zamieszkuje około 7,7 mln mieszkańców (dane z 2000 r.), są to ludy Bantu. Około 90% ludności stanowią zajmujący się uprawą Hutu, około 9% to plemiona pasterskie Tutsi, 1% mieszańców to Pigmeje Twa. Większość mieszkańców Ruandy, ponad 65%, to katolicy, animiści stanowią około 25%, a pozostali to protestanci (9%) i muzułmanie (1%).

Między XIII a XIV w. plemiona Tutsi przybyły na tereny miedzy jeziorami Wiktorii, Tanganika i Alberta i podporządkowały sobie miejscową ludność Hutu. W dawnej społeczności Tutsi stanowili wyższą kastę, warstwę arystokracji. Feudalny charakter stosunków między Tutsi a Hutu wynikał między innymi z tego, że Hutu dzierżawili od Tutsi bydło i ziemię. Pod rządami Tutsi ukształtowała się Ruanda, a także sąsiednie państwo Burundi. Z plemienia Tutsi wywodzą się władcy obu monarchii. Wraz z niepodległością Ruandy, Tutsi utracili swoją pozycję, co przyczyniło się do wybuchu wojny domowej.

W wyniku podziału Afryki między kolonizatorami, Ruanda została włączona w 1885 r. do Niemieckiej Afryki Wschodniej. Niemcy powierzyli administrację ludziom z plemienia Tutsi. W 1923 r. Liga Narodów powierzyła protektorat nad Ruandą Belgii. Ruanda została połączona z Burundi. Władze belgijskie także faworyzowały Tutsi. Hutu byli pozbawieni możliwości edukacji oraz dostępu do wszelkich stanowisk w państwie. W 1957 r. powstał Ruch Emancypacji Ludu Hutu, a narastający miedzy plemionami konflikt spowodował w 1959 r. wybuch wojny domowej. W wyniku trwającej do 1961 r. wojny ostatni monarcha Ruandy i kilkaset ludzi Tutsi zostało wypędzonych z kraju. Większość uchodźców schroniła się w Ugandzie. Wojska Hutu dokonywały masowych mordów na ludności Tutsi. Według szacunków zabito co najmniej 10 tysięcy ludzi. Belgowie opuścili tereny objęte wojną w 1961 r. Kraj podzielił się na dwa państwa - Ruandę i Burundi. Nie pomogło to w rozwiązaniu konfliktu. Mający przewagę w Burundi Tutsi w odwecie dokonywali mordów na Hutu. W latach 1963-1964 oraz 1972-1973 konflikt przybierał na sile i kolejne fale uchodźców Tutsi uciekały do Burundi i Ugandy. W 1973 r. władze w Ruandzie przejął, wywodzący się z Hutu, generał Habyarimana. W 1975 r. założona przez niego partia stała się jedyną legalną, a Habyarimana został prezydentem państwa. W 1990 r. Front Patriotyczny Ruandy, który utworzyli przebywający na emigracji w Ugandzie Tutsi zaatakował Ruandę, co rozpoczęło kolejny etap wojny domowej. Po długotrwałych walkach, w wyniku których około 900 tysięcy ludzi zostało uchodźcami, w 1993 r. został zawarty pokój. Miał zostać utworzony rząd z udziałem obu stron konfliktu, a także zorganizowany powrót emigrantów z Ugandy. W 1994 r. w katastrofie lotniczej zginął prezydent Habyarimana. Gwardia prezydenta, złożona głównie z ludzi Hutu oskarżyła Tutsi o spowodowanie śmierci prezydenta. Stało się to pretekstem do kolejnych ataków Tutsi. Ekstremiści Hutu dopuszczali się także do mordów na ludziach ze swojego plemienia, którzy popierali pokojowe rozwiązanie konfliktu. W wyniku walk zginęło około 500 tysięcy ludzi. Do Zairu uciekło około 2 miliony uchodźców, głównie z plemienia Hutu. W czerwcu 1994 r. w Tunisie podczas spotkania państw Organizacji Jedności Afrykańskiej zostało podpisane zawieszenie broni. Walki trwały jednak nadal. Pod koniec czerwca 1994 r. ONZ wyraził zgodę na wkroczenie na obszary zajęte walkami wojsk francuskich w celu obrony ludności cywilnej. W sierpniu 1994 r. Front Patriotyczny Ruandy opanował cały kraj, ogłosił zakończenie wojny i zawieszenie broni. Został powołany premier i prezydent, obaj wywodzący się z plemienia Hutu, co miało być dowodem, że Tutsi nie planują wprowadzenia swojego reżimu. Utworzony rząd składał się z ludzi plemienia Tutsi oraz Hutu. W 1995 r. władze Zairu, obawiając się zamieszek postanowiły wydalić wszystkich uchodźców przybyłych z Ruandy. Sytuacja w Ruandzie do dziś pozostała niestabilna.

Konflikt w Tybecie

Tybet jest historycznie ukształtowaną krainą, położoną na Wyżynie Tybetańskiej. Powierzchnia Tybetu wynosi około 2,5 mln km2, stolicą jest Lhasa. Obecnie istnieje Tybetański Region Autonomiczny, który znajduje się na terenie Chin. Tybet zamieszkiwany jest głównie przez Chińczyków (z grupy etnicznej Han) i Tybetańczyków. Są to głównie wyznawcy lamaizmu (buddyzm tybetański).

Od VII do IX w. na obszarze Tybetu istniało jedno, silne królestwo, które rozpadło się na mniejsze księstwa. Od XI do XIV w. głównym czynnikiem kulturotwórczym był buddyzm tybetański, który znacznie się wtedy rozpowszechnił. Od XVII w. istniały w Tybecie rządy teokratyczne z dalajlamą na czele. Tybet został włączony do Chin w 1716 r. Zachował on wówczas swoją odrębność, ale politycznie był uzależniony od Chin. Zależność Tybetu osłabiła się nieco w latach 1911-1913 podczas rewolucji chińskiej, kiedy wojska chińskie wycofały się z Tybetu. W 1950 r. wojsko chińskie ponownie zajęło Tybet. Rok później Chiny zawarły z dalajlamą układ o "pokojowym wyzwoleniu Tybetu", który gwarantował Tybetowi autonomię. Wbrew zawartemu układowi, władze Chin próbowały narzucić Tybetańczykom inne niż tradycyjne, nowe struktury społeczne oraz zmiany w gospodarce. Dotyczyło to między innymi podziału dóbr klasztornych i próby kolektywizacji. W połowie lat 50. powstały tybetańskie oddziały partyzanckie, które przeprowadziły powstanie w 1959 r. Zostało ono krwawo stłumione przez wojsko chińskie. Dalajlama XIV uciekł do Indii, gdzie utworzył emigracyjny rząd tybetański. W 1965 r. powstał Tybetański Region Autonomiczny. Podczas chińskiej "rewolucji kulturalnej" do Tybetu zaczęła napływać ludność chińska, region był administrowany przez Chińczyków. Niszczono miejsca kultu religijnego, powszechne były prześladowania na tle religijnym. Po zakończeniu "rewolucji kulturalnej" odwołano część chińskich urzędników i przywrócono swobodę w praktykach religijnych. Od lat 80. w Tybecie nastąpił wzrost świadomości narodowej i chęć zachowania swojej odrębności. W latach 1989-1990 w Lhasie wprowadzono stan wojenny, który był odpowiedzią władz chińskich na wystąpienia Tybetańczyków przeciwko Chinom. Obecnie Tybet wciąż jest zajmowany przez wojsko chińskie, a ludność wciąż jest poddawana represjom, głównie na tle religijnym.

Konflikt w Czeczenii

Czeczenia jest jedną z republik rosyjskich ze stolicą w Grozny. Położona w Kaukazie republika zajmuje powierzchnię około 19 300 km2. Zamieszkująca ją ludność to głównie Czeczeni, a także Ingusze, Rosjanie i narody Dagestanu. W 1991 r. mieszkało tam 1,3 mln ludzi.

Czeczenia od wieków była celem ataków sąsiednich państw. Po okresie zależności od Mongołów nastąpiły ataki ze strony Turcji i Persji. Czeczeni byli początkowo chrześcijanami, a w XVII w. przyjęli islam. Od XVIII w. Czeczenii zaczęła zagrażać Rosja. Po wojnach trwających kilkadziesiąt lat, Czeczenia została włączona do Rosji w 1859 r. W 1922 r. powstał Czeczeński Okręg Autonomiczny, a w 1936 r. na terenie Czeczeni i Inguszetii powstała republika czeczeńsko-inguska. W 1944 r. podczas trwających represji związanych z rządami Stalina, ludność czeczeńską przesiedlano, głównie do Kazachstanu, a republika przestała istnieć. Republikę przywrócono w 1957 r. W 1991 r. pod przewodnictwem wybranego na prezydenta republiki Dudajewa, Czeczeni ogłosili powstanie niepodległego państwa Republiki Czeczeńskiej. W 1992 r. powstała koncepcja utworzenia Federacji Republik Kaukaskich, w skład której miały wchodzić Armenia, Azerbejdżan, Gruzja i Czeczenia. W 1994 r. do Czeczeni wkroczyło wojsko rosyjskie, którego celem było stłumienie ruchów niepodległościowych. Wojna w Czeczeni trwała ponad 1,5 roku. Zginęło około 100 tysięcy ludzi. W 1996 r. zmarł Dudajew, a rok później prezydentem został Maschadow. W 1999 r. rozpoczęła się kolejna interwencja wojsk rosyjskich w Czeczenii.

Źródło: Złota encyklopedia PWN