Afganistan jako samodzielne państwo powstał w XVIII w. Osobą, która przyczyniła się do powstania państwa jest Ahmad Szah Durrani, który panował na terenach zamieszkiwanych przez ludność afgańską oraz na obszarze północnych Indii. Po jego śmierci, w wyniku wojen domowych, kraj podzielił się na mniejsze księstwa, które w XIX w. zostały połączone w jedno państwo przez Dost Mohammada Chana. Spory wewnętrzne kraju wynikały z dużego zróżnicowania etnicznego. Afganistan zamieszkiwały, poza ludami afgańskimi, plemiona turkmeńskie, Uzbecy, oraz ludy irańskie: Hazarowie i Beludżowie. W XIX w. kraj stał się przyczyną rywalizacji Rosji i Wielkiej Brytanii. Zwiększające się w Afganistanie wpływy Rosji zagrażały Wielkiej Brytanii, która zajmowała Indie. W 1838 r. wybuchła I wojna angielsko-afgańska, która trwała 4 lata. W 1878 r. na skutek prób ograniczenia wpływów Rosji Wielka Brytania rozpoczęła kolejną wojnę z Afganistanem. Trwała ona do 1880 r. Panujący w Afganistanie na przełomie XIX i XX w. Abdurrahman Szah zdecydował się na politykę izolacjonizmu. Afganistan miał stanowić bufor między Rosją a Indiami. W 1893 r. w celu uniknięcia kolejnej wojny, wyraził zgodę na włączenie do Indii obszaru zamieszkiwanego przez Pasztunów (plemiona afgańskie). Podczas I wojny światowej Afganistan nie poparł żadnej ze stron i pozostał neutralny. Rządzący w Afganistanie na początku XX w. Amanullach Chan po ogłoszeniu niepodległości kraju, zajął Pasztunistan, należący w tym czasie do brytyjskich Indii. Rozpoczęła się I wojna angielsko-afgańska. Po kilkumiesięcznych walkach podpisano w Rawalpindi traktat pokojowy. Wielka Brytania uznała niepodległość Afganistanu, a wojsko afgańskie wycofało się z Pasztunistanu. Podczas II wojny światowej Afganistan ponownie zachował neutralność. W 1947 r. powstał Pakistan. Spowodowało to ponowne napięcia i spory dotyczące przebiegu granicy. Miała ona przebiegać dawną linią Duranda, według której poprowadzono granicę między Afganistanem a Pasztunistanem. Afganistan nie uznał wytyczonej granicy i domagał się włączenia Pasztunistanu do swojego terytorium. Najważniejszym sojusznikiem Afganistanu pozostał Związek Radziecki, który miał tam coraz większe wpływy. Reformy wprowadzane w Afganistanie w latach 60. wywołały niezadowolenie radykalnej opozycji. Po klęsce suszy, która nastąpiła w latach 1970-1973 nastąpił kryzys gospodarczy. W 1973 r. generał Muhammad Daud Chan dokonał zamachu stanu. Objął on stanowiska prezydenta, premiera, ministra spraw zagranicznych i ministra obrony. W objęciu władzy pomogła mu Ludowo - Demokratyczna Partia Afganistanu (L-DPA). Wkrótce partia podzieliła się na dwa ugrupowania. Radykalną frakcją Chalk kierowali Muhammad Taraki i Hafizullah Amin, natomiast umiarkowana frakcja Parczam, która gromadziła głównie mieszkańców miast była kierowana przez Babraka Karmala. Daud po objęciu władzy uwięził przywódców odłamu Chalk, a następnie kierującego frakcją Parczam Karmala, mimo poparcia, jakie ten udzielał prezydentowi. Oba odłamy L-DPA miały poparcie w armii. W 1978 r. w czasie rewolucji kwietniowej zginął Daud Chan. Władzę przejęła Rada Rewolucyjna. Jej przewodniczącym był Muhammad Taraki, który był również sekretarzem generalnym L-DPA. Chalk początkowo współpracował z Parczam, ale wkrótce Karmal oraz przywódcy innych partii zostali wyekspediowani z kraju i objęli stanowiska ambasadorów. Rządzący krajem Taraki i Amin zaczęli wprowadzać kolejne reformy, wzorując się na modelu radzieckim. Zbyt szybkie tempo reform zostało źle przyjęte przez konserwatywne społeczeństwo. W wyniku rozruchów zginęło wielu ludzi. We wrześniu 1979 r. nastąpił przewrót. Taraki, który próbował usunąć Amina i przejąć kontrolę w kraju został zamordowany. Władzę przejął nie akceptowany przez władze radzieckie Amin. W grudniu 1979 r. wojsko radzieckie rozpoczęło zbrojną interwencję w Afganistanie. Amin został stracony. Przewodniczącym Rady Rewolucyjnej został Karmal, przywódca umiarkowanej partii Parczam. Rozpoczęła się trwająca kilka następnych lat wojna. Ugrupowania partyzantów afgańskich - modżahedinów - walczyły z oddziałami armii afgańskiej i wojskami sowieckimi. Wojsko radzieckie poniosło w tej wojnie duże straty, zginęło kilkadziesiąt tysięcy żołnierzy. Ludność Afganistanu masowo opuszczała swój kraj i uciekała do Pakistanu oraz Iranu. Tam tworzono jednostki, w których szkolono modżahedinów. Partyzantów afgańskich wspierały również kraje arabskie, Stany Zjednoczone i kraje zachodniej Europy. Atak Związku Radzieckiego został potępiony przez opinie międzynarodową. Rezolucje w tej sprawie wystosowane zostały przez ONZ oraz przez Organizację Konferencji Islamskiej. Wzywały one władze radzieckie do wycofania wojsk z Afganistanu. W 1986 r. Karmal podał się do dymisji. Jego następcą został Nadżibullah. Udało mu się zawrzeć porozumienie z nowym przywódcą Związku Radzieckiego Gorbaczowem. Porozumienie zakładało wprowadzenie polityki zgody narodowej oraz wycofanie wojsk sowieckich z Afganistanu. W 1988 r. rozpoczęła się ewakuacja wojsk radzieckich i trwała do lutego 1989 r. Rozłamy wewnętrzne i walki wśród modżahedinów sprawiły, że nie udało się wyłonić osób, które mogłyby przeprowadzić negocjacje z rządem. W 1991 r. Stany Zjednoczone i Rosja zdecydowały, że od 1992 r. nie będą udzielać pomocy wojskowej stronom konfliktu. Do negocjacji między stronami włączyło się ONZ. W 1992 r. do Kabulu wkroczyły oddziały modżahedinów. Prezydent Nadżibullah został pozbawiony władzy. Władzę przejęła Rada Kierownicza, w skład której wchodziło 10 przywódców różnych grup opozycyjnych. Prezydentem został Rabbani. W 1993 r. premierem został Hekmatjar, który walczył wcześniej z Rabbanim o Kabul. Postanowiono zakończyć walki. Po krótkim okresie spokoju nastąpił rozłam wśród dawnej opozycji muzułmańskiej. Talibowie - uczniowie szkół muzułmańskich, rozpoczęli wojnę z modżahedinami, którzy popierali prezydenta Rabbaniego. Talibowie chcieli wprowadzić w kraju prawo islamskie. W 1995 r. połowa kraju znajdowała się w rękach talibów, a rok później obalili prezydenta Rabbaniego. W 1997 r. zajmowali 75% kraju i sprawowali władzę, wprowadzając przepisu szari'atu (restrykcyjny zbiór zasad wyznawców islamu). W 1998 r. zaczęło narastać napięcie między Afganistanem a Iranem, co groziło wybuchem wojny. W 1999 r. talibowie zajmowali już prawie cały kraj. Walk między talibami a modżahedinami były prowadzone na północ od Kabulu. Od 1998 r. Afganistan jest zaliczany do państw popierających międzynarodowy terroryzm i objęty sankcjami ekonomicznymi. W sierpniu 1998 r. wojsko Stanów Zjednoczonych zbombardowało bazy terrorystów znajdujące się na wschodzie kraju. Po atakach terrorystycznych na Nowy Jork i Waszyngton 11 września 2001 r. Stany Zjednoczone rozpoczęły w październiku 2001 r. wojnę przeciwko Osamie bin Ladenowi oraz popierającym go talibom afgańskim. W listopadzie 2001 r. wojska NATO wyparły talibów z większości obszaru Afganistanu. Odbite zostały miasta: Kabul, Herat i Dżalalabad, Kandahar. W grudniu 2001 r. podczas spotkania w Petersbergu pod Bonn powołano rząd tymczasowy opozycji antytalibańskiej, na czele którego stanął premier Hamid Karzaj.
Źródło: Złota encyklopedia PWN
