1. Charakterystyka przemysłu elektromaszynowego

Jest to gałąź przemysłu, która obejmuje szeroki zasięg działań: przemysł elektroniczny, maszynowy, precyzyjny, metalowy, środków transportu czy elektrotechniczny to jego poszczególne działy. Wyroby, jakie oferuje, przedstawiają różną wielkość i właściwości. Niektóre z nich zawierają bardzo dużą ilość surowców, inne, jak na przykład wytwory przemysłu precyzyjnego, obejmują niewielką masę. Niektóre z produktów wymagają od pracowników wysokich kwalifikacji i szerokiej wiedzy z zakresu technologii wytwarzania.

W ostatnich latach w przemyśle tym można zaobserwować takie zjawiska, jak specjalizacja, czy kooperacja. Często proces wytwarzania jest skomplikowany, złożony z licznych etapów, w których technologia jest różna i wymaga różnych umiejętności. Na początku najważniejsze są: obróbka (termiczna, plastyczna czy wiórowa), podczas, gdy na samym końcu ma miejsce montaż wyprodukowanych części.

Proces produkcji jest rozproszony, znaczy to, że praktycznie każda z części składowych może być wyprodukowana niezależnie od innych. Dlatego potrzebna jest współpraca zakładów produkcyjnych.

Specjalizacja i kooperacja tych zakładów oraz wielkość produkcji w poszczególnych działach przemysłu elektromaszynowego powodują, że specyficzne jest usytuowanie poszczególnych przedsiębiorstw w Polsce.

Jeden z podstawowych rynków zbytu tworzą producenci z innych gałęzi przemysłu, na potrzeby których przemysł elektromaszynowy wytwarza urządzenia i maszyny. Dlatego wytwórnie sprzętu dla poszczególnych dziedzin lokowane są tam, gdzie dziedziny te się rozwijają. Znaczący jest też dostęp do wykwalifikowanej kadry pracowniczej oraz do ośrodków naukowych, mogących opracowywać nowe technologie, przydatne w produkcji. Zakłady umiejscawiane są także tam, gdzie dostępne są surowce, stanowiące podstawę w procesie wytwarzania.

Wykształceni i wyspecjalizowani pracownicy to ważne ogniwo w tym dziale gospodarki. Potrzebna jest im znajomość wciąż zmieniającej się technologii. Potrzebni są inżynierowie, ale także pracownicy techniczni i robotnicy. Przedsiębiorstwa produkcyjne przechodzą proces automatyzacji, dlatego pracownicy powinni posiadać umiejętności konieczne dla prawidłowego obsługiwania urządzeń. Proces wytwórczy jest pracochłonny, zwłaszcza jego końcowy etap, kiedy gotowe części podlegają montażowi. Zakłady często przybierają ogromne rozmiary oraz zatrudniają bardzo duże ilości pracowników, mogące sięgać nawet kilkunastu tysięcy osób.

Rozmieszczenie zakładów, specjalizujących się w przemyśle elektromaszynowym, nie jest przypadkowe. Wybierane są raczej okręgi dobrze rozwinięte gospodarczo, a jest kilka powodów takiego stanu rzeczy. Po pierwsze, w takich ośrodkach często znajdują się instytucje naukowe, mogące prawidłowo przygotować i wykształcić kadrę, a także wykonywać odpowiednie badania. Sąsiedztwo innych zakładów pozwala na korzystanie z ich kadry pracowniczej na zasadzie wymiany siły roboczej. Pracownikom umożliwia to natomiast dość szybki awans. Małe ośrodki, słabo rozwinięte gospodarczo, borykają się natomiast z problemami natury kadrowej. Pracownicy nie mają w zasadzie wyboru pracy, co nie pozwala na planowanie przez nich kariery zawodowej na poziomie, jakiego oczekują. Są to więc miejsca mało atrakcyjne i nie przyciągające kadry pracowniczej. Ponadto w dużych ośrodkach zawsze można zatrudnić w razie braku innych ofert osoby napływowe, przyjeżdżające na przykład ze wsi, i chętne do nabycia kwalifikacji, potrzebnych do zatrudnienia ich na potrzeby przemysłu elektromaszynowego. Nowi pracownicy, jeszcze niewykwalifikowani mogą zostać porozmieszczani w małych grupach w dużej ilości zakładów, gdzie uczą się wykonywania zawodu, wspomagając starych pracowników i jednocześnie stosunkowo szybko nabywając kwalifikacje, a nie przynosi to ujemnych skutków poszczególnym przedsiębiorstwom.

Dobrze rozwinięte gospodarczo regiony tworzą także opłacalne rynki zbytu, możliwości współpracy podmiotów, prowadzących działalność produkcyjną oraz dogodny dostęp do baz surowcowych.

W naszym kraju przemysł elektromaszynowy rozwinął się szczególnie dobrze w okolicach Warszawy oraz w Górnośląskim Okręgu Przemysłowym. W tych rejonach zatrudnionych się około 30% pracowników tej gałęzi przemysłu w skali kraju (ok. 1,5 mln.). Prosperuje on dobrze także w takich okręgach przemysłowych jak: Bielski czy Staropolski, w okolicach Gdańska, Gdyni, Łodzi, Poznania, Wrocławia, Szczecina, Bydgoszczy, Lublinie, Krakowie czy Bielsko- Białej.

Często zakłady elektromaszynowe powstały jeszcze przez II wojna światową. W powyższych ośrodkach pracuje około 60% ogółu pracowników w kraju. W latach 50. następowało prężne rozbudowywanie istniejących oraz budowa istniejących zakładów, co spowodowało automatycznie wzrost ilości pracowników tej branży. Najbardziej rozwinęła się ona w okolicach: Lublina, Szczecina, Warszawy, Gdańska, Krakowa, Wrocławia. Natomiast najsłabszy rozwój zaobserwowano na Górnym Śląsku.

Charakterystyka przemysłu maszynowego

Przemysł maszynowy w zasadzie ma stały rynek zbytu, produkuje bowiem urządzenia i maszyny na potrzeby innych gałęzi przemysłu. Dlatego też ten dział produkcji obejmuje 1/6 pracowników, zatrudnionych w całym przemyśle elektromaszynowym.

Zapotrzebowanie na maszyny i urządzenia wciąż wzrasta. Jest to spowodowane między innymi wzrostem gospodarczym oraz tworzeniem nowych zakładów przemysłowych czy rozbudowywaniem starych. Wzrostowi ulega też eksport i import i istnieje potrzeba ich równoważenia. Do niedawna opóźniona gospodarka polska przeżywa dzisiaj silny rozwój.

Jako przykład produktu przemysłu maszynowego wskazać można obrabiarki. Stosowane są one praktycznie w każdym dziale produkcji i stanowią podstawowe wyposażenie większości zakładów. Szczególnie duże zapotrzebowanie na nie istnieje w dużych ośrodkach przemysłowych, w których przemysł rozwinięty jest na bardzo wysokim poziomie. Na tych obszarach istnieje szczególna potrzeba pozyskania wykształconych pracowników, specjalizujących się w danej branży, dostępu do ośrodków naukowo- badawczych oraz biur konstrukcyjnych.

Obrabiarki produkowane są przede wszystkim w: Warszawie, Poznaniu, Porębie k. Zawiercia, Wrocławiu, Łodzi, Kuźni Raciborskiej, Pruszkowie, Andrychowie, Dąbrowie Górniczej, Pleszewie, Ostrzeszowie, Chocianowie i w Elblągu.

Maszyny na potrzeby górnictwa, takie jak: kombajny do węgla, wrębiarki, transportery, czy inne urządzenia, produkowane są przede wszystkim w miejscach wydobywania surowców, jak na przykład w Górnośląskim Okręgu Przemysłowym, gdzie przemysł wydobywczy jest szczególnie rozwinięty ( Katowice, Zabrze, Rybnik, Sosnowiec, Mikołów, Mysłowice.

Urządzenia i maszyny odlewnicze produkowane są w Polsce na dość dobrym poziomie jakości. Dlatego często mogą być one eksportowane na rynki zagraniczne. Najbardziej rozwinięty jest ten dział przemysłu w: Krakowie, Skierniewicach czy Nowej Soli.

Zakład chemiczny zaopatrywany jest w maszyny i narzędzia przede wszystkim przez zakłady w: Krakowie, Gliwicach, Nysie, Skierniewicach, Kielcach, Katowicach, Tarnowskich Górach, Rawiczu czy Toruniu. Istnieją także specjalne zakłady, zajmujące się remontami sprzętu chemicznego: w Blachowni Śląskiej, Oświęcimiu, Tarnowie czy Kędzierzynie.

Dla przemysłu energetycznego wytwarzane są maszyny ( jak np. turbiny czy kotły) w: Elblągu (producent turbin o wysokiej mocy), czy na Górnym Śląsku ( kotły i paleniska): Racibórz, Sosnowiec, Katowice, Mikołów i Gliwice.

W tych miejscach zapewniony jest zarówno dostęp do rynku zbytu, jak i do potrzebnych surowców.

Inne gałęzie, które zgłaszają zapotrzebowanie na maszyny i urządzenia, to np. przemysł budowlany, czy drzewno- papierniczy.

Dla pierwszego typu fabryk urządzenia produkuje się w: Gniewkowie, Radomsku (dla ceramiki budowlanej), Jaroszowcu i Piotrkowie Trybunalskim (dla hut szkła), Solcu Kujawskim (dla producentów półproduktów budowlanych), Aleksandrowie Kujawskim (dla zakładów, wytwarzających kruszywo), czy Bydgoszczy (cementownie).

Przemysł drzewno- papierniczy nabywa maszyny, produkowane przez ośrodki: Cieplice Śląskie, Wrocław, Łambinowice, Koźle i Bydgoszcz. Wytwarzają one m.in. obrabiarki drewna, czy urządzenia do produkcji płyt wiórowych czy pilśniowych.

Na zapotrzebowanie przemysłu włókienniczego odpowiadają głównie zakłady w: okolicach Łodzi, Zduńskiej Woli, Zgierza, Bielsko- Białej. Istnieją także tego typu przedsiębiorstwa w: Dzierżoniowie, Kamiennej Górze i Kaliszu.

W końcu maszyny i urządzenia dla przemysłu spożywczego wytwarzane są przez nieliczne zakłady. Ponad 1/3 ich wytworów wykorzystywanych jest w przemyśle cukrowniczym. Największe wytwórnie sprzętu do przemysłu spożywczego umiejscowione są w: Bydgoszczy, Żninie, Toruniu, Gnieźnie, Nakle nad Notecią, Poznaniu, Pleszewie, Wronkach, Ostrowie Wielkopolskim, Gdyni, Gdańsku, Pruszczu Gdańskim, Warszawie, Krakowie, Łodzi, Białymstoku, Cieszynie i Żarach.

Ośrodki przemysłu elektromaszynowego:

  • Przemysł metalowy: Warszawa, Radom, Białystok, Lublin, Olkusz, Wrocław, Kraków, Poniatowa, Myszków, Kraśnik, Włocławek, Częstochowa, Górny Śląsk;
  • Przemysł maszynowy: Górny Śląsk, Warszawa, Poznań, Bydgoszcz, Prószków, Elbląg, Grudziądz, Brzeg, Kraków, Lublin, Kutno, Mielec, Strzelce Opolskie, Bielsko- Biała, Słupsk, Płock, Gorlice, Racibórz, Nowa Dęba, Nowa Sól;
  • Przemysł elektroniczny: Warszawa, Wrocław, Piaseczno, Nowy Sącz, Białystok, Mława, Gdańsk, Września, Dzierżoniów, Cieszyn; dość duży udział obcego kapitału w tym dziale przemysłu (np. Siemens, Curtis, Alcatel);
  • Produkcja środków transportu: Warszawa, Górny Śląsk, Bielsko- Biała, Lublin, Laskowice, Sanok (Autosan), Gliwice, Wrocław, Starachowice, Trójmiasto, Dębica, Nowy Sącz, Świdnik, Słupsk, Olsztyn; ponad ½ zakładów stanowi własność prywatną;
  • Przemysł okrętowy: Szczecin, Gdynia, Gdańsk; jest to znaczący sektor polskiej gospodarki, przyjmujący do realizacji około 3% zamówień światowych;
  • Przemysł kolejowy: Poznań, Wrocław, Świdnica, Ostrów Wielkopolski, Chorzów;
  1. Charakterystyka przemysłu chemicznego

Jest to jedna z najszybciej rozwijających się gałęzi przemysłu w Polsce i na świecie. Choć polska produkcja nie należy do najlepszych w skali globu, jednak jej jakość oraz struktura oraz poziom techniczny dorównują większości krajów rozwiniętych gospodarczo. Podobnie jest z wolumenem produkcji w przeliczeniu na jednego mieszkańca kraju. Rozwijające się wciąż prężnie technika i technologia produkcji powodują, że przemysł chemiczny musi nadążać za nimi w swoim rozwoju. Przykładem tego jest rozpowszechnianie się procesów produkcyjnych w coraz wyższych temperaturach, pochłaniających jednocześnie coraz mniejsze ilości surowców i energii. Coraz częściej budowane są lub przetwarzane zakłady chemiczne tak, aby tworzyły wielkie kombinaty, gdzie proces wytwórczy ma charakter zautomatyzowany i zmechanizowany. Takie przedsiębiorstwa potrzebują specjalnych warunków pod względem położenia, dlatego nie pozostaje obojętne ich zlokalizowanie. Muszą mieć one dostęp do wody i surowców, potrzebnych w procesie produkcji, mieć możliwość odprowadzania ścieków i innych nieczystości. Ważny jest także dostęp do wykształconej i wykwalifikowanej kadry pracowniczej oraz do odpowiednio wyposażonych ośrodków naukowo- badawczych.

Niezbędna baza surowcowa:

  • Siarka: główne miejsca wydobycia to: Tarnobrzeg, Lubaczów, Grzybów; metoda wydobycia może mieć charakter odkrywkowy bądź otworowy (wtłaczanie do ziemi gorącej wody, mającej rozpuścić siarkę); choć do niedawna Polska była znaczącym wydobywcą siarki, ostatnio rola ta się zmniejsza.
  • Sól kamienna: Bochnia, Wieliczka, Inowrocław, Mogilno;
  • Sól potasowa i magnezowa: Zatoka Pucka, Kłodawa;
  • Gips i anhydryt: wydobywane w Niecce Nidziańskiej;

Produkty chemiczne wykorzystywane być mogą do innych gałęzi produkcji bądź też do bezpośredniej konsumpcji w różnorodnej postaci.

W przemyśle chemicznym wykorzystywane są metody, związane z:

- chemią nieorganiczną: przemysł kwasu siarkowego (Police, Janików, Tarnobrzeg), przemysł sodowy (Kraków, Inowrocław, Janików), przemysł nawozów sztucznych (azotowych: Puławy, Tarnów, Kędzierzyn- Koźle, Włocławek, Chorzów oraz fosforowych: Gdańsk, Police);

- chemią organiczną: przemysł włókienniczy (Gorzów Wielkopolski, Tomaszów Mazowiecki, Włocławek; tworzywa sztuczne wytwarzane są w: Toruniu, Łodzi), przemysł farmaceutyczny ( Kraków, Jelenia Góra, Poznań, Warszawa, Rzeszów, Pabianice), przemysł gumowy (opon: Dębica, Sanok, Bydgoszcz, Olsztyn; farb i lakierów: Włocławek, Wrocław, Cieszyn), drogeryjny (duży procent własności stanowią inwestycje zagraniczne);

W ogólnej wartości przemysłowej omawiana gałąź zajmuje ok. 11%.

Działy przemysłu chemicznego:

  1. przemysł farmaceutyczny- Warszawa, Kraków, Poznań, Kutno, Jelenia Góra, Pabianice, Rzeszów, Starogard Gdański, Grodzisk Mazowiecki; w Polsce funkcjonuje 14 zakładów Polfa, a ponad 65% tego przemysłu pozostaje pod wpływem kapitału obcego;
  2. przemysł nawozów sztucznych- Puławy, Tarnów- Mościce, Police, Gdańsk, Włocławek, Luboń, Wrocław, Tarnobrzeg, Kędzierzyn- Koźle;
  3. przemysł gumowy: Olsztyn, Wolbrom, Sanok, Dębica, Grudziądz, Sanok;
  4. przemysł tworzyw sztucznych: Tomaszów Mazowiecki, Grodzisk Wielkopolski, Szczecin, Toruń, Pionki, Oświęcim, Sochaczew, Górny Śląsk.