Wypracowania

Przemyśl – historia miasta

Przemyśl to miasto na prawach powiatu i zarazem największe miasto powiatu przemyskiego oraz byłego województwa przemyskiego. Miasto Przemyśl jest jednym z najatrakcyjniejszych miast południowo-wschodniej Polski. Jego położenie w bliskiej odległości od granicy z Ukrainą i u progu Karpat sprawia, że miasto rozwija się jako centrum handlu, ważny węzeł komunikacyjny i ośrodek turystyczny. Również przemysł rozwinął się w tym mieście, głównie przemysł spożywczy i przetwórczy. Oprócz tych gałęzi wytwarzane są: aparatura pomiarowa, aparatura laboratoryjna, wyroby z drewna (płyty pilśniowe, meble, płyty powlekane), artykuły chemiczne oraz sprzęt elektrotechniczny. Miasto jest dużym ośrodkiem handlowym i to od kilkuset lat. Na jego terenie dobrze rozwinęła się sieć hurtowni, sieć sprzedaży detalicznej i bazary. Miasto stanowi też cel wielu przyjazdów w celu turystycznym. Ma ono korzystne położenie komunikacyjne, atrakcyjny układ, zabytkowy charakter i korzystny klimat. Stanowi ono również często miejsce początkowe wyjazdów w Bieszczady czy Góry Słonne. Jego położenie w tak zwanej Bramie Przemyskiej sprawia, że jest miejscem wypadów do krajów za wschodnią granica a także w kierunku Bałkanów. Na południe od miasta znajdują się rozległe tereny leśne dające ogromne możliwości myśliwym. Bezpośrednie sąsiedztwo Karpat to możliwość uprawiania sportów zimowych czy turystyki pieszej. Ogromną zaletą miasta jest jego położenie nad rzeka San, która oferuje możliwość uprawiania sportów wodnych w tym znanych już spływów z Krasiczyna do Przemyśla. Na osoby pozostające w mieście czekają niezliczone zabytki i ciekawostki historyczne miasta.

Dzisiaj po roku 1990 na czołowe miejsce wysuwa się sprawa przygranicznego położenia miasta. Dodatkowo pojawił się aspekt wstąpienia Polski do Unii Europejskiej. Miasto stało się centrum handlu, głównie detalicznego. Intensywnie rozwijający się handel ze wschodem sprawia, że czyniono kroki w celu utworzenia obszaru wolnego handlu. Rozwijający się handel przyciągnął do miasta liczne przedstawicielstwa banków polskich i zagranicznych a także pojawienie się polskich banków za wschodnią granicą. Rozbudowywana jest również komunikacja, szczególnie kolejowa, która ma największy udział w handlu według tonażu towarów. Do rozwoju Przemyśla przyczynia się również dobrze zorganizowana promocja i jego bogata współpraca z miastami zagranicznymi. Umowy partnerskie w zakresie współpracy handlowej i turystycznej podpisano miastami niemieckimi, angielskimi i jak się wydaje najważniejsze umowy podpisano z miastami ukraińskimi. Miastu bardzo potrzebna jest szeroka współpraca zagraniczna opierająca się na współpracy handlowej, gospodarczej, informacyjnej i kulturalnej szczególnie po reformie administracyjnej. Wymiana ta opiera się również na szkolnictwie, działalności artystycznej i kontaktach samych mieszkańców.

Dla wielu osób pierwszymi skojarzeniami odnośnie miasta są herby. Herb zarówno samego miasta ja i ziemi przemyskiej. Ten drugi ma bardzo ciekawą historie opisywana już przez Jana Długosza. Insygnia seu Clenodia iuctici Regni Poloniae - to jego wielkie dzieło o polskich herbach. To w tym dokumencie znajduje się opis herbu ziemi przemyskiej jako: złotego dwugłowego orła na czerwonym tle. Orzeł jest cesarski i posiada koronę na głowie. Sam Długosz opisuje go w następujący sposób: "Premisliensis terra , que aquilam glaucam, duo capita a se invicem aversa ambo coronata , in campo rubeo portat ". Jest on o tyle niezwykły, że jest to herb imperialny - cesarski. Herby ziemskie najczęściej pochodziły od herbów rodów ziemskich, które władały daną ziemią. Tylko w niektórych przypadkach herby ziemskie były podobne do państwowych godeł. Działo się to w przypadku gdy miasto było stolica ziemi jak na przykład herb krakowski, poznański czy warszawski. Herb ziemi przemyskiej jest więc wyjątkowy pod tym względem. Istniejący herb ziemi przemyskiej współcześnie wykorzystywany był między innymi prze Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Przemyślu. To właśnie towarzystwo umieściło go na okładce "Roczników Przemyskich" w latach 1909-1930. używany był on również przez sejmik wojewódzki byłego województwa przemyskiego.

Równie rozpoznawalny jest herb miasta Przemyśla. Przedstawia on kroczącego niedźwiedzia na błękitnym tle. Nad nim znajduje się złoty krzyż równoramienny. Nad błękitna tarczą znajduje się korona królewska i napis "Libera Regia Civitas" co oznacza wolne, królewskie miasto. Historię i znaczenie herbu doskonale wyjaśnił Jan Smołka już w 1923 roku na łamach wspomnianego już "Rocznika Przemyskiego".

Miasto oprócz wspaniałych herbów posiada jeszcze jeden symbol. Jest nim hejnał. Wszyscy doskonale znają jakże charakterystyczny hejnał miasta Krakowa i piękną legendę o jego powstaniu i najeździe Tatarów. Dziś przekonujemy się, że hejnał posiadały liczne miasta polskie szczególnie grody warowne. Hejnał miał w czasach średniowiecza zupełnie inne znaczenie od tego obecnego. Hejnalista sygnalizował początek dnia, popołudnie i zakończenie dnia. Ostatni sygnał wieczorem oznaczał zamknięcie bram miejskich. Hejnał informował również o zagrożeniach i ważnych wydarzeniach. I Przemyśl jak się okazało posiadał własny hejnał. Już doktor Mieczysław Orłowicz pisał o nim i zapoczątkował poszukiwania zapisu nutowego tego hejnału. W archiwach miejskich nie odnaleziono jednak zapisu hejnału. Wybrano więc poszukiwania pośród najstarszych mieszkańców Przemyśla. Na podstawie fragmentów zapamiętanych przez nich i zapisanych złożono przemyski hejnał.

Zgodnie Przemyśl uznawany jest za najstarsze miasto we wschodniej Polsce. To specyficzne położenie miasta na pograniczu krain geograficznych Kotliny Sandomierskiej i Pogórza Karpackiego i dodatkowo położenie nadrzeczne sprawiło, że okolice te były zamieszkiwane od bardzo dawna. W niedalekim sąsiedztwie znaleziono ślady bytowania człowieka sprzed 30-40 tysięcy lat przed Chrystusem. O znaczeniu miasta mówi nam pośrednio znaleziony na jego terenie medal rzymski cesarza Walensa. Medal taki był wyjątkowy i przygotowywany był specjalnie dla cesarzy, którzy wręczali go dwa razy do roku. Obdarowywani byli nimi wysocy dostojnicy, przyjaciele cesarza i głowy państw współpracujących z Rzymem. Świadczy to o tym, że już w IV wieku przed Chrystusem Przemyśl był dla Rzymu ważnym ośrodkiem administracyjnym i handlowym. Centrum tego ośrodka z czasów rzymskich znajdowało się na Zasaniu na co wskazują odkryte ślady osady i jej umocnień w postaci palisady przy ulicy Bielskiego. Szczątki osady z tego okresu odkryto także przy ulicy Rycerskiej. Co ciekawsze na terenie Przemyśla odkryto jak się uważa najstarsze ślady religii chrześcijańskiej w Polsce. Są nimi dwie amfory do przewożenia wina. Nie było to jednak zwykłe wino lecz specjalna odmiana przeznaczona do odprawiania eucharystii. Ich pochodzenie określa się jako Nikomedia w dzisiejszej Turcji. Najprawdopodobniej do rozprzestrzeniania się tej religii przysłużyli się kupcy rzymscy zorganizowani w tak zwanej commercei czyli stałej faktorii handlowej. Mało osób zdaje sobie sprawę z faktu, że to ziemia przemyska jest najprawdopodobniej najwcześniej schrystianizowaną diecezją w Polsce. To również tego obszaru wywodzi się źródła kultu maryjnego i chrystusowego dwóch sąsiednich narodów. Maja to potwierdzać wykopaliska we Władyczu. To właśnie tam odkryto medalion (gemme) z wizerunkiem Maryi Panny i Chrystusa. Datuje się go na VI wiek naszej ery. Zrobiony z heliotropu czyli słonecznego kamienia medalion z jednej strony przedstawia postać kobiety z uniesionymi rękami i aureola nad głową. Znajduję się tam napis "Matka Boża" w języku greckim. Na drugiej stronie gemmy znajduje się twarz młodzieńca bez zarostu (co ma podkreślać jego boskość). Z twarzy jego odchodzi osiem węży. Utożsamiany jest on z przedchrześcijańskimi wyobrażeniami boga i nazywany jest Chrystusem Słońce.

Późniejsze odkrycia wskazują, że w czasie wędrówki ludów pomiędzy VI i VIII wiekiem tereny te zamieszkiwali Chorwaci. Po VIII wieku mieszkańców tych ziem określano jako Lechitów, Lechitae, Lachoi czy Lędzianie. Na Rusi nazywanych Lachami, których dzisiaj utożsamia się z Polakami. Przemyśl ocenia się obecnie jako jeden z głównych grodów tych Lechitów. Już cesarz Konstantyn Porfirogeneta z X wieku wspomina o ich księciu, który osiadł na Bałkanach. Natomiast zapiski ruskie mówią o wydarzeniu z roku 944 kiedy to książę lechicki Włodzisław bierze udział w rokowaniach bizantyjsko-ruskich. W polskich kronikach zachował się zapis o niejakim księciu Przemysławie (Lestek oznacza to samo imię i cechę charakteru czyli spryt), który po wywalczeniu suwerenności swoich ziem założył nad rzeka gród pod górą i nadał mu nazwę od swego imienia Przemyśl.

Badania archeologiczne wskazują na pozostałości grodu z tamtego czasu. Miał się on znajdować na wzniesieniach Wysokie Góry i Zniesienie. Na terenie miasta do dzisiaj przy uważnej obserwacji odnaleźć można pozostałości wałów z tamtego okresu. Są to zarówno wały poniżej ulicy Tatarskiej oraz wały pomiędzy Zielonką a Pikulicami. Na wzgórzu Trzech Krzyży widoczne są ślady wałów z siedziby książąt lechickich i fosa a także kopiec Przemysława. Ta trójkątna konstrukcja to jak się ocenia miejsce kultu pogańskiego boga Swarożyca. Kopiec ten jest trójkątny a jego wierzchołek skierowany jest na wschód.

Odnalezione zostały również ślady wspomnianej wczesnochrześcijańskiej kultury. Dowodem jej istnienia są pozostałości budowli określanych jako preromańska rotunda i monasterium. Ślady te odkryto na wzgórzu Zamkowym. Obie te budowle pochodzą z IX wieku. Znaleziono tez dużą trzynawową bazylikę z X wieku. Niektórzy badacze doszukiwali się w nich budowli bizantyjskich ale badania murów i techniki ich wykonania wskazują, że są to budowle preromańskie i romańskiej. Co ciekawe pomiary wielkości budynków wskazują na wielokrotność stopy benedyktyńskiej. Jak odkryto na wolnej przestrzeni wokół budynków znajdowała się nekropolia. Odnaleziono również liczne przedmioty użytkowe. Nie ma tam natomiast broni o przedmiotów wskazujących na handel. Dowodzi to, że nie znajdowało się tam palatium. Wszystkie te wskazówki potwierdzają tezę o znajdującym się monasterium. Odkryto też datowaną na XIII wiek szklaną płytkę z łacińskimi inskrypcjami. Badacze skłaniają się na to, że obiekty te były wykorzystywane od XI wieku przez Bernardynów a następnie Cystersów. Obiekt ten sprzed tego okresu łączą niektórzy z biskupstwem misyjnym. W pobliżu odnaleziono ślady trójnawowej bazyliki z posadzką, kolumnami i fragmentem cmentarza. Na cmentarzu tym znajdowały się charakterystyczne pochówki. Połowa z nich znajdowała się w drewnianych trumnach bez żadnego wyposażenia. Bardzo podobne sposoby pochówku odnaleziono w innym opactwie benedyktynów w Tyńcu. Na terenie tej budowli znaleziono liczne wyroby hutnicze, rzemieślnicze. Nie było tu natomiast żadnych wyrobów z metali szlachetnych czy kamieni szlachetnych. Przy jednym ciele odnaleziono monetę Ottona III co pozwala na datację rzędu X względnie XI wieku. Tradycja mówiona wskazuje iż pierwotnie biskupstwo lubuskie znajdowało się gdzieś na Rusi. Zakłada się więc, że Mieszko I ufundował tutaj nowe biskupstwo co w konsekwencji oznaczało budowanie katedry, w tym przypadku w formie bazyliki. Niestety już w 985 miasto wpada w ręce księcia Włodzimierza. Biskupstwo przeniesione zostaje do Włodzimierza Wołyńskiego i dalej do Lubusza w XII wieku. Sprawcą tego zamieszania jest Włodzimierz Wielki, który w latach 981-985 najechał te ziemie i stopniowo zajmował kolejne grody. Potwierdzają to zapiski Nestora, który mówi o Włodzimierzu najeżdżającym Lachów i zajmującym w tych latach Przemyśl, Czerwieńsk i inne grody.

Św. Brunon to według wielu osoba z którą można łączyć powstanie kościoła łacińskiego w Przemyślu. Biskup ten pochodzący z Kwerfurtu już w 1002 wybrał się na wyprawę misyjną. Otrzymał on w tym czasie paliusz metropolitalny. Kolejnym wydarzeniem związanym z jego osobą jest rok 1004 i nadanie mu godności arcybiskupa misyjnego. Prowadzi on działalność misyjną między innymi u Szwedów, na Rusi i Węgrzech a także w Polsce. W czasie jednej z tych misji chrystianizacyjnych wybrał się do Pieczyngów. Miało to miejsce w 1008 roku o czym informował papieża. W liście do niego odnotował też spotkanie swoje z Włodzimierzem Wielkim. I to spotkanie według niektórych mogło się odbyć w Przemyślu. Z tego okresu zachowała się w wykopaliskach brama grodzka wały podłużne. Biskup ten ginie wraz ze swoimi osiemnastoma współtowarzyszami w Prusach w 1009 w trakcie kolejnej misji chrystianizacyjnej. I tu pojawiają się kolejne fakty związane z św. Brunonem i Przemyślem. Według podań Bolesław Chrobry po odzyskaniu Przemyśla w 1018 roku funduje tu martyrion czyli romańską rotundę. Jej pozostałości odkryto pod prezbiterium dzisiejszej katedry. To w niej spoczywać mają ciała Brunona z Kwerfurtu i osiemnastu męczenników. W miejscu tym jeszcze w XIX wieku odnaleziono płytę nagrobną z postacią w kołpaku. Również biskup przemyski w swojej korespondencji w XVII wieku informował generała zakonu jezuitów o znajdującym się w podziemiach grobie osiemnastu męczenników i Brunona. Pośrednim dowodem może być to, że w dziejach przemyskiej katedry nie ma innych męczenników którzy mogliby się tam znajdować. W roku 1961 prowadzono pod rotundą prace archeologiczne. Znaleziono wówczas 19 szkieletów, a jeden z nich znajdował się w specjalnej niszy w ścianie. Antropologiczne badania czaszek nie obaliły tezy o ciałach Brunona i jego towarzyszy. Brunon miał swoich następców w postaci Ingelberta i Grzegorza, arcybiskupa Stefana (zm. w 1028 r.), Arona i Bogumiła (zm. w 1092 r.). Na krótko jednak Bolesław Chrobry przyłączył Przemyśl do Polski. Przechodzi on ponownie w ręce Rusi w 1031 roku. Bolesław Śmiały odzyskuje gród przemyski w 1069 roku. Ustanawia on tam swoją siedzibą na kilka lat. Na przestrzeni kilkudziesięciu lat (1086-1270) jest on stolicą samodzielnego księstwa a jego władcami są panowie polscy, ruscy i węgierscy. Kolejne ważne wydarzenia w dziejach miasta mają miejsce w roku 1134. Wtedy to wojewoda przemyski i biskup krakowski Mateusz informują papieża o zmianie obrządku z łacińskiego na wschodni. Znani są nawet z imienia biskupi tego obrządku. Gród wraca do Polski ponownie w 1344 roku i następuje powrót do obrządku łacińskiego. Na czele biskupstwa stoją wówczas Iwan i Mikołaj noszących tytuł biskupów Rusi. Kolejni papieże ustanawiają nowe arcybiskupstwa kolejno w Haliczu i Lwowie którym podporządkowane zostaje biskupstwo w Przemyślu. Wtedy to zaistniała po raz pierwszy sytuacja kiedy to w Przemyślu miało swoją siedzibę kilka biskupstw różnych obrządków.

Miasto jest na nowo lokowane na prawie niemieckim w 1389 roku. W mieście zachodzą wręcz rewolucyjne zmiany. Wybudowane zostają nowe budowle: zamek, którego fragmenty zachowały się do dzisiaj, miasto zostaje otoczone nowymi murami z wieżami. Innymi założeniami są rynek i otaczające go kamieniczki. Nowa katedra pochodzi z XV wieku a z innych budynków sakralnych powstają: klasztory obronne Reformatów i Karmelitów z XVII w., Benedyktynek z XVIII w., klasztor Franciszkanów z XVIII w., i kolegium Jezuickie z XVII w. na przemyskim zamku na przestrzeni wieków maja swoja siedzibę wojewodowie, kasztelani i starostowie. Wśród nich takie znakomitości polskiej historii jak przyszli królowie Michał Korybut Wiśniowiecki i Stanisław August Poniatowski.

W wyniku pierwszego rozbioru Polski miasto przechodzi pod władzę zaborcy austriackiego. Wprowadzają oni w mieście szereg zmian w jego strukturze. Podporządkowują je celom militarnym. Wyburzone zostają: mury obronne, ratusz i część zamku. Kasacie ulegają liczne zakony. Miasto zostaje wybrane na twierdzę i wokół niego zbudowany zostaje pierścień umocnień w postaci fortów rozmieszczonych w dwóch pierścieniach. W związku z tym w 1889 roku zawiązany zostaje X Korpus, który ma swoja siedzibę tam aż do 1939 roku. W tym okresie rozwija się przemysł a do miasta docierają osiągnięcia rewolucji przemysłowej. Pojawiają się maszyny parowe, w 1860 roku dociera linia kolejowa. Rozwija się działalność kulturowa co ma związek z poszerzaniem autonomii galicyjskiej. Są to między innymi: Dom Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół", Dom Towarzystwa Rzemieślniczego "Gwiazda" oraz w XX w. Dom Robotniczy, Dom Ludowy (ukraiński),Dom Katolicki. Miasto jest centrum działalności niepodległościowej i patriotycznej. To tutaj w 1906 Józef Piłsudski przenosi swoją działalność konspiracyjną z zaboru rosyjskiego. Skutkuje to powstaniem wielu organizacji paramilitarnych takich jak: Oddziały Ćwiczebne, Polskie Drużyny Strzeleckie, Drużyny Bartoszowe, Drużyny Skautowe. Wraca on ponownie do miasta w 1912 aby doprowadzić do konsolidacji organizacji w trzy główne.

Obraz miasta w 1914 roku przedstawiał się następująco: powierzchnia miasta przekraczała 16,5 kilometra kwadratowego a liczba mieszkańców 54 tysiące. Wśród nich było: 25 306 katolików czyli 46,8%, 16 062 Żydów czyli 29,7% i 12 018 obrządku greckokatolickiego czyli 22,2% mieszkańców.

Pierwsza wojna światowa to kolejny zwrot w historii miasta. Staje się ono miastem frontowym o które toczą się ciężkie walki. Wynika to z faktu ustanowienia przez Austriaków twierdzy przemyskiej, która miała za zadanie chronienie szlaków komunikacyjnych i stanowić zaporę w drodze na terytorium monarchii austro-węgierskiej. Twierdza była oblegana trzy razy a dobyta raz w 1915 na skutek długotrwałego oblężenia i zapanowania w niej głodu. W początkowym okresie walk w mieście stacjonował austriacki sztab generalny. To tutaj też za sprawą Władysława Sikorskiego w sierpniu 1914 roku zapada decyzja o utworzeniu polskich legionów. Jeden wschodni we Lwowie a zachodni w Krakowie. Kryzys z roku 1916 doprowadził do rozwiązania I i III Brygady a dowództwo legionu i II Brygada zostają przemianowane w Polski Korpus Posiłkowy. W wyniku tego rozpadu powstają nowe organizacje takie jak: Polska Organizacja Wojskowa "Wolność", Związek Gimnazjalny Młodzieży Niepodległościowej i Polskie Kadry Wojskowe. Koniec działań związanych z pierwszą wojną światową przypada na listopad 1918 roku. Ważnym dniem jest 1 listopada 1918 roku kiedy przestaje w Przemyślu istnieć władza zaborcza. Formują się lokalne władze złożone z przedstawicieli trzech głównych narodowości zamieszkujących miasto. Jeszcze tego samego dnia w myśl decyzji Rady Regencyjnej generał Puchalski zostaje dowódcą Wojsk Polskich na terenie Galicji i Śląska. Jego dowódcą sztabu minowany zostaje pułkownik Sikorski. Taki stan rzeczy nie trwa długo. W nocy z 3 na 4 listopada strona ukraińska łamie zawarte porozumienie i postanawia przejąć władzę w mieście. W wyniku walk zajmują oni prawobrzeżną część miasta pojmując generała Puchalskiego. Nie udaje im się zająć jego lewej części dzięki postawie młodzieży polskiej która zbrojnie odpiera napaść. W mieście przebywał jeszcze Sikorski, który unikając aresztowania w przebraniu kolejarza przedostaje się na asanie, które jest w polskich rękach. Tam mianuje porucznika Kozubskiego komendantem wojskowym miasta Przemyśla a sam natychmiast udaje się do Krakowa w celu zorganizowania odsieczy dla miasta. W tym czasie pod nieobecność Sikorskiego w mieście panowała sytuacja patowa, żadna ze stron nie miała wystarczającej przewagi aby zająć drugą część miasta. Dzieje się tak do dnia 10 listopada kiedy to dociera do miasta Grupa "San" pod dowództwem majora Juliana Stachiewicza. Ta specjalnie sformowana grupa ma pomów w oswobodzeniu Przemyśla. Jego podwładnymi byli między innymi: porucznik Władysław Bortnowski, kapitan Edmund Knoll Kownacki oraz plutonowy Henryk Dobrzański (w czasie II wojny mjr "Hubal"). Dla strony ukraińskiej major Stachiewicz wystosowuje ultimatum w którym żąda natychmiastowego opuszczenia miasta. W wyniku braku odpowiedzi jeszcze tego samego dnia i następnego ma miejsce pierwsza bitwa Wojska Polskiego II RP. Miasto zostaje wyzwolone. Kolejne wydarzenia toczą się bardzo szybko. Do miasta leci samolotem Sikorski ale w wyniku ostrzału artylerii przeciwlotniczej zmuszony jest lądować pod Jarosławem. 13 listopada odwołuje on wyzwoliciela miasta majora Stachiewicza z funkcji komendanta a na jego miejsce mianuje podpułkownika Michała Karaszewicza-Tokarzewskeigo. Ten szybko formuje kolejną grupę odsieczy w celu wsparcia obrońców Lwowa. Wyrusza on w jego stronę dnia 18 listopada 1918 roku. Te działanie pozwalają zachować wschodnie tereny małopolski w granicach kraju. W Przemyślu dnia 19 listopada zostaje ustanowione dowództwo Grupy Wschodniej na którego czele staje generał Bolesław Roia. Nie jest to koniec walk o polskość Przemyśla. Zarówno jak i podczas wyzwolenia tak i później w jego obronę włączyła się młodzież polska. Jeszcze w grudniu tego roku strona ukraińska zorganizowała kontruderzenie na miasto. W bitwie pod Niżankowicami w dniu 13 grudnia 1918 roku brały między innymi oddział złożone z przemyskich gimnazjalistów. Jeden z takich oddziałów w postaci 10 p.p. poniósł stratę w postaci 12 młodzieńców. To właśnie dla jej upamiętnienia na przemyskim placu Konstytucji ufundowano pomnik z napisem głoszącym: "Orlętom Przemyskim poległym za Ojczyznę 1918-1921". Stoi tam on od roku 1938 i ma przypominać o bohaterstwie polskich uczniów nazwanych Orlętami Przemyskimi dzięki którym Przemyśl jest nadal polskim miastem. Okres międzywojenny to spokojny rozwój miasta i ich różnonarodowych mieszkańców. Jego powierzchnia nadal wynosiła 16,5 kilometra kwadratowego ale liczba mieszkańców wzrosła już do przeszło 62 tysięcy. Skład narodowy wyglądał następująco: 39 430 katolików czyli 63,3%, 18 376 Żydów czyli 29,5%, 4 391 obrządku greckokatolickiego czyli 7,0% oraz 85 innych wyznań czyli 0,2% mieszkańców miasta. W tym czasie Przemyśl wciąż jest siedzibą dowództwa Okręgu X Korpusu, który swym zasięgiem obejmował blisko 10% terytorium II Rzeczypospolitej Polskiej a na jego obszarze zamieszkiwało blisko 3,5 miliona osób. Miasto jest również siedzibą diecezji przemyskiej.

Następnym ciosem dla rozwoju miasta była II wojna światowa. W tym okresie dotkliwie zaznaczyła się obecność zarówno wojsk radzieckich jak i niemieckich. Miasto już w początkowej fazie wojny obronnej 1939 roku było celem licznych nalotów lotniczych. Między innymi dwa z nich miały miejsce 7 i 8 września 1939 roku. Wtedy to zniszczeniu uległy: Żeńska Szkoła Powszechna przy ulicy Konarskiego oraz "Pasaż Gansa". Sytuacje w mieście stara się poprawić generał broni Kazimierz Sosnkowski, który przybywa do miasta 13 września. To on organizuje obronę miasta i na jej dowódcę wyznacza podpułkownika Jana Matuszkę. Niestety Niemcy wkraczają do miasta już 15 września i szybko organizują tutaj swoje działania. Dla ustanowienia porządku w mieście powołują na stanowisko burmistrza Baldiniego. Aby uspokoić nastroje internują część pracowników i radnych miejskich. Komendantem miasta i jego garnizonu zostaje mianowany generał Straccius. Szybko organizuje on w mieście i jego okolicy liczne obozy jenieckie. Niemcy prowadzą też rozgrywki polityczne, które miały doprowadzić do skłócenia mieszkańców tych ziem a ich okupacje umandatowić. Jeszcze 15 września w okolicy Jarosławia Adolf Hitler spotyka się z przedstawicielami społeczności ukraińskiej w celu rozmowy o utworzeniu państwa ukraińskiego na wschód od Sanu. Do podobnego spotkania dochodzi w Jarosławiu z Wincentym Witosem w sprawie powołania rządu polskiego z jego osobą na jego czele. Gdy on odmawia zostaje internowane. W tym czasie w mieści powołane zostają nowe władze na których czele staje ukraiński sędzia Grzegorz Łuczakowski. W wyniku zbrojnej agresji radzieckiej 17 września granica pomiędzy strefą niemiecką a radziecką zostaje ustalona na Sanie co skutkuje podziałem miasta na dwie części. Niemcy wiedząc o tych postanowieniach przesiedlają wszystkich Żydów i komunistów na prawy brzeg rzeki. Do przekazania tej części miasta stronie radzieckiej dochodzi oficjalnie 28 września 1939 roku. Od początku działań duże starty ponosiła ludność cywilna i żołnierze polscy. Jeszcze podczas walk śmierć ponosiły osoby cywilne jak osoba Wojciecha Machały z córką zamordowani za przetrzymywanie polskich żołnierzy. Bardzo często dochodziło do mordów na społeczności polskiej na terytorium okupacji radzieckiej. Działały tam bojówki nacjonalistów ukraińskich, których ofiarami padali Polacy jak np. leśniczy z Kruhela Wielkiego. Mordowani byli również samotni powracający polscy żołnierze jak ci zamordowani w Buczkowicach. W samym mieście pierwsze poważne akty agresji ze strony niemieckiej to aresztowanie z dnia 11 listopada w związku z demonstracją z okazji święta Niepodległości. Podobnie było w przypadku tzw. Akcji AB czyli aresztowania i eliminacji inteligencji polskiej celem zniszczenia elity polskiego społeczeństwa. W jej wyniku aresztowano w mieście 20 osób, najpierw przetrzymywanych w areszcie w Dubiecku a następnie wywiezionych do obozu w Oświęcimiu gdzie spotkała ich śmierć.

Kolejnym zbrodniczym działaniem okupanta były rozstrzelania z list zakładników. W Przemyślu było ich 5 i zginęło w ten sposób 119 osób. Były one rozstrzeliwane w różnych miejscach na terenie miasta. Wielu zginęło również w aresztach i obozach koncentracyjnych zorganizowanych prze hitlerowców. Niemcy prowadzili również na terenie miasta i w jego okolicy liczne akcje pacyfikacyjne i odwetowe za czyny zbrojne polskiego podziemia. Przykładem jest akcja z dnia 7 marca 1943 roku kiedy to spacyfikowano Kaszyce gdzie Niemcy i policja ukraińska zamordowali 121 osób. Ze strony radzieckiej w 1940 dochodzi do rozpoczęcia masowych deportacji ludności polskiej na wschód. Z samego miasta i najbliższej okolicy wywieziono 10 tysięcy mężczyzn, kobiet i dzieci. Większość z nich to byli Polacy. Ginęli również cywile udzielający pomocy osobo przekraczającym granicę w celu udania się do polskiej armii na zachodzie. Takim przykładem jest siostra Maria Mazur. Po agresji Niemiec na ZSRR sytuacja ulega zmianie. Niemcy rozpoczynają eksterminacje narodu żydowskiego. 20 czerwca 1942 roku wywożą oni 1000 mężczyzn do obozu pod Lwowem co zapoczątkowało zorganizowane wyniszczenie Żydów. Już wkrótce na terenie Przemyśla utworzono getto dla ludności wyznania mojżeszowego. Następuje wyniszczanie Żydów czemu przeciwstawiają się mieszkańcy miasta, głównie katolicy i przedstawiciele kościoła rzymskokatolickiego a w szczególności skupieni wokół biskupa Franciszka Bardy. W lipcu 1942 roku zawiązują się tajne organizacje podziemne, które organizują pomoc dla mieszkańców getta. Komenda Obwodu Armii Krajowej, Powiatowa Delegatura Rządu , a od września 1943 placówka Okręgowej Rady Pomocy Żydom "Żegota" t te organizacje stanowiły trzon pomocy Żydom. To ona organizowały fałszywe dokumenty, organizowały żywność i miejsca schronienia. Pomagały również osobom udzielającym schronienia innym. Największą rolę w pomocy ludności Żydowskiej odegrała jednak niezorganizowana ludność cywilna i organizacje kościelne. Niemcy jednak bardzo surowo karali wszelkie próby ukrywania kogokolwiek a w działaniu tym pomagali im liczni donosiciele. W ten sposób rozstrzelano ośmioosobową rodzinę na ukrywanie jednego dziecka żydowskiego lub Michała Kruka za pomoc ludności żydowskiej 6 września 1943 roku na Małym Rynku. Podsumowanie tych działań mówią iż w czasie wojny w mieście uratowano 415 osób narodowości żydowskiej a śmierć przy tym poniosło 568 osoby ludności cywilnej. W czasie okupacji starano się zachowań podziemne struktury państwa polskiego. I tak na terenie miasta działały: Komenda Okręgu Związku Walki Zbrojnej powołana jeszcze za czasów okupacji radzieckiej. Kolejno powstawały inne organizacje takie jak: Powiatowa Komenda Służby Zwycięstwa Polsce przekształconą w 1940 r. w Komendę Obwodu Związku Walki Zbrojnej a od 1942 r. Armii Krajowej podlegającą Komendzie Okręgu w Krakowie. Już w 1943 reaktywowano strukturę miejską i powiatową administracji w formie konspiracyjnej. Również mieszkańcy miasta brali czynny udział w walce zbrojnej. Działali w takich organizacjach jak Szare Szeregi, Bataliony Chłopskie czy Kierownictwie Dywersji AK "Kedyw". Nie brakuje również Przemyślan w armiach formowanych czy to na zachodzie czy na wschodzie. To Przemyślanin walczący w strukturze 2 Korpusu Polskiego na Zachodzie 18 maja 1943 roku wraz ze swoim plutonem jako pierwszy dociera na szczyt Monte Cassino. Walki o wyzwolenie miasta toczyły się krótko w lipcu 1944 roku. Po wyzwolenie na terenie miasta przebywało: 28144 mieszkańców z czego: 22 173 katolików czyli 78,8%, 5372 obrządku greckokatolickiego czyli19,1%, 415 Żydów czyli 1,5% oraz 284 innego wyznania co stanowiło 0,6% mieszkańców miasta. Nie odbyło się wyzwolenie bez kolejnych problemów z Ukraińcami. W końcowej fazie wojny bojówki ukraińskie napadły na miasto mordując rannych żołnierzy i cywili znajdujących się w szpitalu przy ulicy Słowackiego. Cała wojna przyniosła miastu stratę w postaci aż 35188 mieszkańców co daje 57% stanu sprzed wojny. Tak dotkliwe straty miasto musiało odrabiać aż 38 lat do 1983 roku. Spośród tej liczby po połowie była to ludność żydowska i polska. Przy czy wbrew powszechnej opinii to nie Niemcy ale radziecka okupacja przyniosła większe straty wśród ludności polskiej. To oni w ciągu dwóch lat doprowadzili do śmierci przeszło 11 tysięcy osób. Niemcy w czasie swojej okupacji zamordowali przeszło 5600 polskich mieszkańców miasta. Lecz to oni doprowadzili do eksterminacji prawie całej ludności żydowskiej. Bardzo trudne chwile w czasie okupacji radzieckiej przyniosła zagłada polskiej inteligencji i elit wojskowych. Wśród wspaniałych żołnierzy byli między innymi: ppłk Jan Matuszek, Jan Bokszczanin, ppłk Józefa Panaś, mjr Stanisław Kontka, Mieczysław Sokół-Szachin. Jeśli chodzi o zniszczenia tkanki miasta to zniszczono 40% budynków czyli 1568. były niestety wśród nich obiekty zabytkowe jak stara synagoga czy katedra przemyska a także ważne dla miasta obiekty przemysłowe i komunikacyjne. Całe te zniszczenia i straty ludnościowe spowodowały, że miasto cofnęło się w rozwoju o pół wieku i stało się niewielkim przygranicznym miastem. Sytuacja zmienia się na lepsze dopiero w 1975 kiedy to miasto po reformie administracyjnej staje się stolicą województwa przemyskiego.

Bogaty jest Przemyśl jeśli chodzi o wydarzenia z przeszłości i zabytki. Do najważniejszych z nich należą:

Fortyfikacje miejskie - są to pozostałości średniowiecznych umocnień miasta w postaci fragmentów murów i fos miejskich. Pochodzą one głównie z XV i XVI wieku a modernizowane były w wieku XVI. Ich niewielki fragment można podziwiać przy ulicy Basztowej a ich przebieg można prześledzić wzdłuż ulic: Basztowej, Słowackiego, pl. na Bramie, Jagiellońskiej, Kościuszki, Wybrzeża Marszałka Piłsudskiego, Waygarta, Kmity pomiędzy katedrą i zamkiem, ulicą Kapitulną, obok ul. Tatarskiej do Popiełuszki, a następnie dochodziły do Basztowej. Do miasta prowadziły trzy główne bramy i mniejsze furty. Obronność grodu wzmacniało 10 baszt. Innymi fortyfikacjami mającymi ogromną wartość historyczną są forty Twierdzy Przemyśl z okresu walk I wojny światowej. Tworzyły ja dwa pierścienie których resztki można oglądać dziś między innymi na terenie miasta i na Zniesieniu. Latem w bramie fortecznej można w małym muzeum zapoznać się z historią twierdzy.
Kamienice przy rynku - te wspaniałe perełki architektury miejskiej otaczały niegdyś cały rynek miejski. Dziś część jest albo zniszczona lub mocno zmieniona. Kiedyś taki dom łączył w sobie funkcje mieszkaniową i handlową. Na dole mieścił się najczęściej sklep i magazyn. Na piętrze mieszkała rodzina a w piwnicy przechowywano produkty. Na rynku przemyskim powstawały one od XV wieku, początkowo jako jednopiętrowe. Dopiero od XVI wieku budowano je dwupiętrowe a na starszych dobudowywano piętro tworząc kamienice czynszowe. Niektóre z nich posiadają nazwy własne jak na przykład "Dom Hildów" czy "Pod Krzysztofory". W jednej z kamieniczek przy Rynek 4 mieści się Towarzystwo Przyjaciół Nauk i jego cenna biblioteka.
Zamek w Przemyślu - znajduje się on na okazałym wzgórzu o wysokości 270 metrów nad poziomem morza. W jego skład wchodzi bryła zamku z 4 basztami, zabytkową bramą i teatrem Fredreum. Na jego terenie znajdują się tez pozostałości budowli romańskich. Jest to jeden z najcenniejszych zabytków miejskich. Pierwotna budowla wzniesiona przez Kazimierza Wielkiego nie zachowała się za wyjątkiem bramy wjazdowej. W latach 1514-1533 Piotr Kmita dokonał jego gruntownej przebudowy nadając mu charakter renesansowy. Zaniedbany w wiekach późniejszych został w połowie XVIII wieku częściowo rozebrany. Konserwacje z przełomu XIX i XX wieku pozwoliły uratować go od całkowitej zagłady. Uratowano niestety tylko 2 baszty i bramę wjazdową. Obiekt przekazany został teatrowi Dramatycznemu im. Aleksandra Fredry. Towarzystwo to do roku 1992 prowadziło jego remont po którym służy on mieszkańcom Przemyśla i nie tylko.
Archikatedra przemyska - na tym miejscu już w wieku XII i XIII istniała rotunda św. Mikołaja. To na jej fundamentach zbudowano gotycką katedrę dla diecezji przemyskiej. Następnie zgodnie panującą modą w wieku XVIII rozpoczęto przebudowę fasady na barokową a po zawaleniu stropu w 1733 roku odbudowano całą katedrę w stylu barokowym. Co ciekawe w latach 1833-1913 prowadzono prace, które częściowo przywróciły jej charakter gotycki choć oglądana z zewnątrz nie reprezentuje żadnego konkretnego stylu. Pomimo wielu prac zachowały się do dzisiaj elementy tej XV wiecznej gotyckiej budowli. Są to mur z przyporami i małymi basztami obronnymi, prezbiterium, gotyckie okna i sklepienie. Na fasadzie barokowej odnaleźć możemy herby rodziny Fredrów. Obok kościoła stoi wspaniała 71 metrowa dzwonnica o stylu wczesnobarokowym a nadbudowana w 1907 roku. Sam kościół został podniesiony do rangi bazyliki mniejszej w 1960 roku przez papieża Jana XXIII. W kaplicy rodu Fredrów złożone zostały relikwie beatyfikowanego przez papieża Jana Pawła II Sebastiana Pelczara. W kościele stoi też uznawana za cudowną figurka Matki Boskiej Jackowej przeniesiona tu z kościoła Dominikanów w XVIII wieku.
Urząd Miejski - badania dowodzą, że fragmenty tego budynku mają swój XV-wieczny rodowód. Budynek sam był własnością wielu rodzin, później urządzono w nim koszary dla wojska a w latach 60. XIX wieku urządzono tu sąd. W okresie II RP zagospodarowano go jako siedziba władz miejskich, którą to funkcje pełni do dzisiaj. Na jego fasadzie znajduje się herb miasta Przemyśla i tablica upamiętniająca profesorów Uniwersytetu Jagiellońskiego pochodzących z Przemyśla i okolic a wmurowana tam z okazji 600-lecia uczelni
Urząd Wojewódzki - w latach 1589-1635 zbudowany został w Przemyślu nowy klasztor dla ojców Dominikanów. Zaprojektowano go i wybudowano w stylu eklektycznym z elementami baroku. Władze austriackie początkowo umieściły tutaj cyrkuł, następnie zorganizowano tutaj sad i więzienie. Od 1975 roku ulokowano tutaj Urząd Wojewódzki.
Gmach Garnizonowego Klubu Oficerskiego - ten budynek posiada również swoją bogatą historię. W 1595 roku w obrębie murów wybudowano nowy klasztor Dominikanek. Istniał on tam aż do kasat klasztorów w XIX wieku. Następnie władze austriackie urządziły szpital wojskowy a pod koniec wieku kasyno wojskowe. Do dzisiaj pełni funkcje związane z wojskiem a ostatnia wojna poważnie zniszczyła zabytkowe wnętrza.
Kościół Najświętszego Serca Jezusowego - ten kościół początkowo jezuicki a następnie wojskowy decyzją papieża w 1991 został oddany w użytkowanie diecezji bizantyjsko-ukraińskiej. Zbudowano go w latach 1627-1635 dzięki fundacji Anny z Tyrawskich Ulińskiej. Ten trzynawowy kościół z dwu wieżową fasadą zbudowany został w stylu barokowym. To tam początkowo znajdowały się szczątki Sebastiana Pelczara. Wnętrze kościoła zdobią cenne obrazy autorstwa Tadeusza Popiela i innych wybitnych artystów.
Kolegium Jezuickie - kolegium to zbudowano dla jezuitów w latach 1687-1720 służyło im do grudnia 1773 roku czyli kasaty zakonu przez papieża. Austriacy postąpili z kolegium bardzo drastycznie likwidując oprócz szkoły także wspaniałą bibliotekę i aptekę. Sami utworzyli tam gimnazjum niemieckie. W pewnym okresie była to tez szkoła wojskowa. Podczas Wiosny Ludów w budynku tych znajdowały się koszary Gwardii Narodowej, mającej siedzibę główną w Przemyślu, natomiast dla potrzeb duchownych przeznaczono go dopiero w 1903 roku. W obecnym momencie na II piętrze umieszczone jest Muzeum Archidiecezjalne im. błogosławionego Józefa Sebastiana Pelczara, który był biskupem przemyskim.
Kościelno- klasztorny zespół franciszkanów- powstały w latach 1754-1778, zaprojektowany w stylu barokowym przez Walentego Haltmana. Można w nim podziwiać bogatą polichromię, wykonaną przez Gertnera, Winiarskiego oraz Rybkiewicza. Można dopatrzyć się w nim także pewnych elementów klasycystycznych- kolumny jońskie, znajdujące się na fasadzie, czy freski umieszczone w niszach. Znajdują się tutaj także trzy rokokowe rzeźby, wykonane z piaskowca przez Fabiana i Sebastiana Fesingerów. Znajdujący się w kompleksie kościół posiada żelazne okucia, w których znajdują się drzwi wejściowe. Świątynia ma budowę trójnawową o charakterze bazylikowym. Gruntownie restaurowano ją w latach 1848-1875. Kolejne prace konserwatorskie przeprowadzano w latach 1980-1987. Bez wątpienia jest to jeden z najpiękniejszym i najważniejszych zabytków architektury sakralnej w Przemyślu.
Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej- usytuowane jest w zabytkowym pałacu, powstałym w 1887 roku, a który był wcześniej siedzibą biskupią wyznania greckokatolickiego. Zmodernizowany został w latach 1969-1974. Jako muzeum funkcjonuje od 1909 roku, kiedy to jego fundatorzy- bracia Osińscy oddali rodzinne zbiory w tym celu. Do stałych wystaw zaliczyć można: archeologiczną, przedstawiającą dzieje człowieka oraz ziemi w tym regionie, etnograficzną, której tematyką jest rzeźba ludowa z różnych epok aż po dzień dzisiejszy, czy przedstawiająca wnętrza mieszczańskie z przełomu wieków- XIX i XX. Podziwiać można też wielkie dzieła sztuki, jak na przykład panoramę "Bitwa pod Somosierrą" pióra Wojciecha Kossaka i Wywiórskiego. Ogromną atrakcją jest posiadana przez muzeum kolekcja ikon, będąca jedną z największych w Polsce.
Zespół przyklasztorny ojców karmelitów- obejmuje kościół oraz klasztor, wniesione w latach 1624-1630. Urządzone zostały w większej mierze w stylu barokowym, cechując się przepychem i bogactwem. Fundatorem budowy był Marcin Krasicki. W roku 1874 kompleks ten przekazany został na rzecz kapituły greckokatolickiej w celu utworzenia tam katedry. Dzwonnicy, zajmujący się obsługą obiektu zostali przeniesieni do zagórskiego klasztoru. Na przestrzeni lat 1876-1874 we wnętrzu kościoła dokonano pewnych modyfikacji, które okazały się niekorzystne. W 1946 roku zespół trafił ponownie w ręce karmelitów, natomiast w latach 1979-1982 przeprowadzano prace konserwatorskie, które miały doprowadzić wnętrze świątyni do pierwotnego stanu. Obecnie znajduje się w nim wiele elementów zdobniczych, takich, jak: drogocenne portale, dekoracja stiukowa, a także ciekawa ambona wykonana z drewna na kształt łodzi. Towarzyszy im bardzo wiele zabytków sakralnych o ogromnej wartości. Obok kościoła umiejscowiona jest murowana dzwonnica, wzniesiona w roku 1880.
Zabytkowa wieża zegarowa- wybudowana w latach 1775-1777 w stylu barkowym, a służyć miała początkowo jako dzwonnica cerkwi, która miała powstać w miejsce spalonej w XVI, kiedy dokonano przekazania klasztoru karmelitów na rzecz kościoła greckokatolickiego. W roku 1784 austriackie władze podjęły decyzję o przeznaczeniu dzwonnicy jako strażnicy miejskiej. Uległa ona zniszczeniu w 1864 roku w trakcie pożaru, po którym przebudowano ją i podwyższono, czym uzyskała obecny wygląd. Do 1908 roku służyła jako wieża strażacka.
Zespół klasztorny ojców reformatów- kościół i klasztor umieszczone zostały na poziomie niższym o 3 metry od poziomu ulicy. Kompleks wybudowano w roku 1641, na styl barokowy. Wokół niego wzniesiono cztery baszty, mające być elementem barbakanu obronnego, znajdującego się przy Bramie Lwowskiej. Od czasu budowy, kościół uległ kilkakrotnym przeróbkom, jego wygląd uległ więc pewnej zmianie. W jego podziemiach znajduje się grób Andrzeja Maksymiliana Fredry. Wnętrze kościoła zdobione jest bogato freskami autorstwa Stanisława Stroińskiego. Przed kościołem umieszczony został pomnik przedstawiający członka klasztoru reformatów- Krystyna Szyszkowskiego, który wsławił się tym, że 1672 roku stanął na czele mieszkańców miasta, odpierających najazd Tatarów.
Pałac biskupów rzymskokatolickich- powstał w latach 1751- 1754, dalszym przebudowom podlegał na przełomie XIX i XX wieku, powodującym utratę pierwotnego stylu architektonicznego.
Kopiec tatarski- usypany z ziemi na kształt podłużnego trójkąta, którego podstawę stanowi owal. Jego wymiary wynoszą 16 na 100 metrów, wysokość zaś to 12 metrów. Wiąże się z nim kilka legend. A jedna z nich mówi o bitwie z Tatarami, mającej mieć miejsce w początkach XVI wieku. W walce miał polec tatarski chan- Mirza. Kopiec miał upamiętniać jego osobę, jak nakazuje tradycja wschodnia. Wzgórze nazywane jest "Zniesienie" na pamiątkę owej bitwy, która takie nosiła miano. Na szczycie kopca znajduje się kapliczka świętego Leonarda. Historycy wskazują także inne pochodzenie kopca- w czasach wczesnohistorycznych (ok. XII wiek) miał on stanowić punkt obserwacyjny, z którego wypatrywano czy nie nadchodzi nieprzyjaciel, za którego uważano wtedy głównie Tatarów, mogących nadciągnąć ze wschodu i południowego wschodu.
Kościół świętej trójcy oraz klasztor sióstr Benedyktynek- powstałe w XVIII wieku, mające stanowić najstarsze budowle okolic Zasania. Kościół wybudowano w latach 1768-1777 w stylu barkowym. Jest on niewielki, gdyż posiada tylko jedną nawę. Otoczony był murem, w którym znajdowały się strzelnice. Zachował się z niego fragment o długości ok. 350 metrów, a także fragmenty baszt. Wnętrze kościoła zdobią barokowe freski, wykonane przez Stanisława Stroińskiego z XVIII wieku, a także rokokową kratę, zdobiącą chór, XVII oraz XVIII- wieczne obrazy, alabastrowe tabernakulum z 1880 roku, czy XVIII- wieczną ambonę barokową.
Dom robotniczy- budowla wzniesiona w latach 1912-1913, z funduszy, pochodzących z robotniczych składek. Znajdowało się tu centrum kultury robotniczej, pierwsze w Galicji. Prace nad budową gmachu nadzorowane były przez inżynierów: Stanisława Majerskiego oraz Antoniego Malinowskiego.
Kościół ojców Salezjanów- wzniesiony na przestrzeni lat 1912-1929 w stylu neogotyckim. Zakonnicy ci osiedli w Przemyślu w 1907 roku, krótko przed rozpoczęciem budowy. We wnętrzu kościoła znajdują się takie zabytki, jak dwa obrazy Mariana Stroińskiego, rzeźbiona bogato ambona, czy też polichromia, której twórcą stał się Stanisław Jakubczyk w trakcie ostatniej renowacji kościoła.
Gmach dworca PKP- powstał w latach 1859-1869, w czasie, gdy budowano kolej linii Kraków- Lwów. Gruntownej przebudowy dworca dokonano w roku 1895. Utrzymano go w stylu neobarokowym, a wnętrza są bogato zdobione. Hall mieści w sobie 12 plafonów, wykonanych przez Jana Talagę oraz Feliksa Wyrzywalskiego. Salę restauracyjną zdobią malowidła Mariana Stroińskiego.
Dawna synagoga na Zasaniu- powstała w XIX wieku, natomiast w czasie hitlerowskiej okupacji w budynku umiejscowiona była elektrownia. Po wojnie znajdowała się tu zajezdnia MPK.
Dawny cyrkuł- budynek wzniesiono po 1678 roku. Początkowo znajdował się tu zakon oraz szpital Bonifratrów. Przebudowa miała miejsce w latach: 1787. 1817 oraz 1885. Od 1817 roku miał tu siedzibę urząd cyrkularny, a następnie starostwo, a także Prezydium Powiatowej Rady Narodowej, a w końcu Urząd Powiatowy. Po 1975- siedziba Wojewódzkiego Komitetu PZPR. W 1990 roku swoją siedzibę ulokowało tu Nauczycielskie Kolegium Języków Obcych.
Cerkiew Narodzenia Bogurodzicy- wybudowana w 1880 roku. Jest to budowla murowana, a na jej planie centralnym znajdują się 3 kopuły. Niedawno cerkiew poddana była gruntownej renowacji. Znajduje się w niej XIX- wieczny ikonostas. Od roku 1985 roku należy ona do prawosławnej parafii.
Cerkiew Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny- powstała po roku 1887, budowla murowana o 3 kopułach. Uległa zniszczeniu w czasie II wojny światowej, a odnawiana była w latach 1982-1984. W dniu dzisiejszym znajduje się w posiadaniu parafii prawosławnej. Przy cerkwi znajdują się dzwonnica, w której umieszczone są zabytkowe dzwony z XVIII, a także cmentarz.
Zespół pałacowy Lubomirskich- znajduje się w Bakończycach, powstał w latach 1885-1887 w stylu eklektycznym, zaprojektowany przez Maksymiliana Nitscha. Fundatorem był Hieronim Lubomirski. Wewnątrz zespołu znajduje się ogród, wzorowany na angielskich.