Zdjęcie satelitarne Jeziora Aralskiego
www.mt.com.pl/num/12_97/aral.htm
Morze Aralskie jest słonym jeziorem położonym na obszarze Niziny Turańskiej. Administracyjnie należy do dwóch państw: Kazachstanu i Uzbekistanu. Morze Aralskie ma obecnie ok. 30 tys. km2, a więc o wiele mniej niż na początku lat 60-tych, kiedy to zajmowało 69 tys. km2. Pozostałe jego wymiary to 428 km długości, 235 km szerokości i 16-68 m głębokości. Jest ono położone na 33 m n.p.m. w strefie klimatów pustynnych. Na powierzchni jeziora znajduje się wiele wysp. Do głównych portów nad nim należą Aralsk i Mujnak.Katastrofa ekologiczna nad Jeziorem Aralskim jest już powszechnie znanym faktem, chociaż przez długi czas udawano, że problem ten nie istnieje.
Cmentarzysko statków nad Jeziorem Aralskim
www.podroznik.net/galerie/aralsk/15.html
Kłopoty zaczęły się z początkiem lat 60-tych, kiedy władza radziecka postanowiła zamienić pustynie w środkowej Azji na pola uprawne bawełny. Potrzebne do tego były systemy nawadniające, które czerpały wodę rzek Syr Daria i Amu Daria. Rzeki te, będące głównymi źródłami zasilania Jeziora Aralskiego, przestały odprowadzać do niego swoje wody, co pociągnęło za sobą katastrofalne skutki. Wraz ze wzrostem zapotrzebowania na wodę zasilanie jeziora przez owe rzeki stopniowo malało i obecnie dopływ wód z nich stanowi zaledwie 1/7 z początkowych 60 km3. Stan ten występuje jednak tylko podczas bardzo intensywnych opadów, które występują tutaj niezwykle rzadko. Obecnie jezioro zasilane jest głównie wodą opadową, co jest w tych warunkach klimatycznych niewystarczające. Wartość zasolenia w jeziorze zmienia się od 10 do 14 ‰. W ostatnich 30-tu latach, głównie wskutek braku dopływu słodkich wód z wyżej wymienionych rzek, stężenie soli w zbiorniku podwoiło się, co okazało się zabójcze dla żyjących w nim ryb. Obszary najmocniej nawadniane znajdują się w delcie Amu Darii, położonej na południe od zbiornika. Całkowita powierzchnia obszaru podlegającego nawadnianiu wynosi ok. 28 tys. km2 . Oprócz bawełny uprawiany jest tam również ryż. Zmniejszanie się powierzchni wód i systematycznie wzrastające ich zasolenie bardzo negatywnie wpływa na tutejsze środowisko przyrodnicze. Zasolenie pól powoduje spadek ich wydajności a tym samym wzrost ilości stosowanych nawozów sztucznych. Wzdłuż dawnej linii brzegu osadza się sól powstała wskutek odparowywania wody z jeziora. Zagrożenie dla położonych na pustyni oaz stanowi słony pył nawiewany od strony jeziora, który przy silnych wiatrach może być roznoszony nawet w promieniu 500 km. Składa się on między innymi z silnie trujących związków chemicznych, które wraz z wodami odprowadzanymi z pół, dostają się do zbiornika. Pochodzą one głównie ze sztucznych nawozów i herbicydów, które są stosowane tam w olbrzymich ilościach. Na obszarze tym nastąpiły również znaczne zmiany klimatyczne przejawiające się np. bardziej ekstremalnymi temperaturami lata i zimy, co świadczy o wzroście kontynentalizmu. Skróceniu uległ również okres wegetacji na tym obszarze. Erozja gleby na polach uprawnych przyczynia się do zwiększenia ilości burz piaskowych i pyłowych. Delta Amu Darii była w przeszłości środowiskiem życia licznych gatunków roślin i zwierząt, które obecnie zniknęły z tego obszaru.
Opuszczony port nad Jeziorem Aralskim
www.podroznik.net/galerie/aralsk/15.html
Na obszarze zagrożenia mieszka 3,3 mln ludzi. Sól jest niebezpieczna dla organizmu człowieka, gdyż jest m.in. przyczyną padaczki, tyfusu, zapalenia żołądka, anemii, raka i chorób związanych z układem oddechowym takich jak astma i bronchit. Innym, niebezpiecznym jej skutkiem jest wzrost śmiertelności wśród niemowląt oraz rodzenie się dużej ilości tzw. gigantycznych dzieci, które ważą znacznie ponad przeciętną normę, bo ok. 4,5 kilograma. Badania wykazały również toksyczność mleka matek mieszkających na obszarach objętych katastrofą. Takie przypadki odnotowano głównie na południu, w mieście Nukus. Zanikanie prężnie działających kiedyś portów nad brzegiem jeziora, opartych głównie na przemyśle rybnym, skutkuje utratą pracy przez ich mieszkańców a w dalszym etapie ich depopulacją, prowadzącą do powstania tzw. miast-widm. Część z nich, aby nie podzielić takiego losu, radzi sobie w inny sposób jak np. zakład w Mujnak, który nadal produkuje konserwy rybne, jednakże surowiec pochodzi z oceanu i jest transportowany tutaj przez Murmańsk. Niektóre z tych byłych portów znajdują się już w odległości 100 km od brzegu morza.
Desykacja, czyli wysuszanie się Jeziora Aralskiego postępuje nadal bardzo intensywnie. W latach 60-tych, przed rozpoczęciem uprawy obszarów położonych nad zbiornikiem, Morze Aralskie było czwartym pod względem wielkości jeziorem świata. Obecnie, w związku z postępującą katastrofą ekologiczną, przesunęło się na 8 miejsce. Analizując zdjęcia satelitarne ocenia się, że w 2000 roku powierzchnia Jeziora Aralskiego zmniejszy o 2/3 w stosunku do pierwotnych rozmiarów. Problem związany z Morzem Aralskim był od samego początku lekceważony przez władze radzieckie. Zainteresowano się jedynie koniecznością zlikwidowania wielu rządowych ośrodków wczasowych nad tym jeziorem, gdyż były one coraz dalej położone od brzegu. Dzisiaj problem Jeziora Aralskiego jest już powszechnie znany na świecie i uznany za wielką katastrofę ekologiczną, przez niektórych porównywaną nawet do katastrofy w Czarnobylu. Władze nowych republik Kazachstanu i Uzbekistanu nie poczuwają się do odpowiedzialności za kryzys hydrologiczny w rejonie Jeziora Aralskiego. Pomocy w ratowaniu tego obszaru oczekują natomiast od państw zachodnich, dysponujących lepszymi możliwościami technologicznymi i finansowymi. Ratunkiem dla Jeziora Aralskiego ma być 380 mln $, które mają zostać wypłacone na ten cel z Banku Świtowego do roku 2000. Jeżeli próby zahamowania dalszej degradacji tego obszaru nie powiodą się, to według jednej z hipotez, do roku 2020 Jezioro Aralskie może ulec całkowitemu zanikowi. Inna hipoteza mówi o rozdzieleniu się zbiornika na dwa mniejsze, o powierzchniach 7 tys. km2 (będzie dalej się kurczył) i 3 tys. km2 (małe zmiany powierzchni).
