Ropa naftowa na Bliskim Wschodzie

Ropa naftowa to szczególny surowiec, nazywany złotem XX wieku, ponieważ jej wartość na rynkach światowych odbija się na kształtowaniu międzynarodowej koniunktury gospodarczej, w szczególności wpływa zaś na wartość cenową znacznego koszyka towarów, generując często poważne kryzysy niektórych krajów i zawirowania rynków zagranicznych.

Współczesne rozmieszczenie zasobów światowych charakteryzuje się znaczną nierównomiernością. Najbogatsze złoża rozmieszczone są na terytorium krajów Bliskiego Wschodu. W 1990 r. wynosiły około 65% całych zasobów świata; z tego ponad 25% leży na terytorium Arabii Saudyjskiej, a po 9-10% na terenie Iraku, Iranu, Kuwejtu i Zjednoczonych Emiratach Arabskich.

Wydobycie ropy na świecie w celach przemysłowych przeprowadzane jest już od 140 lat. Państwa Bliskiego Wschodu istnieją i rozwijają się głównie z powodu wydobycia ropy naftowej ( tak się dzieje w Iranie, Iraku, państwach Zatoki Perskiej, Arabii Saudyjskiej).

Po zakończeniu II wojny światowej doszło do dużych zmian w rozmieszczeniu miejsce eksploatacji ropy naftowej. Przewaga tych miejsc nadal skupiona była w krajach Bliskiego Wschodu i na terenach byłych republik ZSRR. Już w okresie lat siedemdziesiątych państwa Bliskiego Wschodu wydobywały 30% światowego wydobycia ropy naftowej.

W latach siedemdziesiątych rozpoczęto kolejne przemiany w aspekcie rozmieszczenia eksploatacji ropy naftowej w świecie. Głównie było to spowodowane podwyżkami cen ropy, podyktowanymi z końcem 1973 roku przez kraje, będące członkami organizacji OPEC - która zrzesza kraje eksportujące największe ilości ropy naftowej. Aby utrzymać wysokie ceny zmniejszyli oni wielkość wydobycia tego surowca, utrzymując taki stan na kolejne kilkanaście lat. Rezultatem tego działania było zmniejszenie współudziału w wydobyciu "złota Bliskiego Wschodu" krajów Azji Południowo - Zachodniej i Afryki w światowej produkcji. Konsekwencja tej sytuacji było ograniczenie popytu na produkty pochodzenia naftowego w wyniku obniżenia energochłonności gospodarek, zwłaszcza w krajach o najwyższym stopniu rozwoju. Jednocześnie przeprowadzono specjalistyczne zagospodarowywanie nowoodkrytych szybów naftowych, znajdujących się poza krajami z organizacji OPEC. Wszelkie te działania doprowadziły OPEC do rezygnacji ze swej restrykcyjnie prowadzonej polityki co przełożyło się w części tych krajów na wzrost wydobycia w końcu lat osiemdziesiątych. W odosobnieniu pozostał Irak - ówczesny i sławny potentat wśród eksploratorów ropy naftowej na Bliskim Wschodzie - w którym wydobycie wciąż malało i w wyniku prowadzonych przez ten kraj wojen nie zanosiło się na poprawę tego wyniku. Dodatkowo Irak otrzymał embargo na eksportowanie ropy naftowej za granice kraju.

Zmiany w wydobyciu ropy naftowej w krajach Bliskiego Wschodu w latach 1975 - 1995

(w mln t)

Warunki wydobycia i koszt wydobycia ropy naftowej na terenie różnych krajów na świecie są odmienne. Jest to podyktowane różnorodnymi warunkami geologicznymi, które zwłaszcza w krajach Bliskiego Wschodu są bardzo korzystne. To wraz z obfitością zasobów obszar ten posiada niezmienny od wielu lat wysoki udział w wydobyciu ropy naftowej.

Większa część wydobytej z tego regionu ropy naftowej przeznacza się na eksport za granicę. Ropa naftowa stanowi najważniejszy surowiec energetyczny na rynku międzynarodowym. Głównymi importerami ropy naftowej są Stany Zjednoczone, kraje Europy Zachodniej i Japonia. Obszary wydobycia i konsumpcji ropy naftowej rozmieszczone w różnych częściach globu ziemskiego generują konieczność transportowania tego surowca na znaczne odległości. Transport ten odbywa się za pomocą rurociągów, liczących nieraz po kilkanaście tysięcy kilometrów od terenu eksploatacji do miejsca jej przetworzenia a więc rafinerii, skąd dalej przesyłana jest na rynek światowy pod postacią m. im. benzyny, olejów napędowych, smarów, olejów opałowych i różnych frakcji wykorzystywanych w produkcji przemysłu chemicznego. Rurociągi Bliskiego Wschodu przesyłają ropę naftową do portów morskich, wyposażonych w terminale zdatne do przeładunku tego surowca na tankowce o dużej wyporności. W sąsiedztwie takich portów buduje się często zbiorniki, zdolne do pomieszczenia wielu tysięcy litrów paliw, z których kolejno przy pomocy cystern transportuje się je do stacji zaopatrzeniowych w zagranicznych i krajowych miejscowościach, przy autostradach i drogach szybkiego ruchu, itp.

Znaczna część krajów Bliskiego Wschodu, będących eksporterami tego płynnego "złota", znajduje się w czołówce najbogatszych krajów kontynentu azjatyckiego. Charakteryzują się one wysokim dochodem narodowym, liczonym w dolarach na jednego mieszkańca. Przykładem tych krajów może być:

• Kuwejt, z dochodem narodowym 22 110 $/1 mieszkańca;
• Zjednoczone Emiraty Arabskie z dochodem narodowym 17 360 $/1 mieszkańca;
• Katar z dochodem narodowym 11 570 $/1 mieszkańca;
• Bahrajn - z dochodem narodowym 7820 $/1 mieszkańca;
• Arabia Saudyjska - z dochodem narodowym 6790 $/1 mieszkańca.