Wulkanem - nazywamy miejsce znajdujące się na powierzchni Ziemi, w którym można zaobserwować erupcje, czyli wypływy lawy.
Wulkany na powierzchni ziemi tworzą samotne wzgórza i wzniesienia lub systemy górskich kompleksów wulkanicznych.
Każdy wulkan zbudowany jest z komina, którym dopływają z wewnętrznych warstw skorupy ziemskiej na powierzchnię produkty erupcji w postaci lawy, materiałów piroklastycznych, różnego typu gazów wulkanicznych.
Kraterem wulkanicznym nazywamy lejkowato ukształtowany wylot wulkanu o lekkim rozszerzeniu. Kształty i rozmiar wulkanu kształtowany jest przede wszystkim przez określoną ilość i jakość wyrzucanych z wnętrza Ziemi mas materiałów, oraz od sposobu wydostawania się na powierzchnie Ziemi i składowania.
Na ziemi można spotkać określone typy wulkanów. Są nimi:
1. wulkan eksplozywny - wyrzuca z gazy i sypkie materiały w sposób bardzo energiczny i gwałtowny
2. wulkan wylewny - z niego wydostaje się na powierzchnie jedynie lawa bez wyraźnej eksplozji
3. wulkan tarczowy - posiada kształt łagodnego wzniesienia o słabo nachylonych stokach
4. wulkan mieszany - przykładem tego typu wulkanu jest Wezuwiusz
5. wulkan wygasły - erupcja nie notowana w pamięci ludzkiej, np.: Kilimandżaro, Aconcaqua
6. wulkan drzemiący - czasami wznawiający swoją aktywność erupcyjna nawet po upływie kilkuset lat
Wulkanizm - jest procesem, polegającym a na wydobyciu się z wnętrza skorupy ziemskiej droga przez szczeliny lub otwór centralny lawy w postaci ciekłej substancji skalistej, różnego rodzaju i kształtu materiałów piroklastycznych i trujących mniej lub bardziej chemicznych gazów.
W gazach największy objętościowo udział posiada para wodna, stanowiąca 60 - 90 % całkowitej masy, potem w kolejności znajdują się dwutlenek węgla, związki azotu, dwutlenek siarki oraz co jest rzadkością wodór, tlenek węgla, związki siarki, związki chloru oraz chlorki metali.
W czasie erupcji wulkanów na powierzchnię ziemi wydostają się produkty erupcji, tworząc rozmaite i fantastyczne formy ukształtowania, otrzymujące swój określony charakter zależnie od rodzaju wydobywającej się lawy oraz jej parametrów. Ne te formy wpływa głównie:
- lepkość,
- kwaśność,
- ruchliwość,
- temperatura,
- ciśnienie gazów.
Wyróżniamy określone typy lawy:
- Lawy kwaśne - posiadające znaczną lepkość, mające zdolność tworzenia krótkich potoków lub mogą krzepnąc przybierając kopułowe formy.
- Lawy zasadowe - np. bazaltowe posiadają niską lepkość, są lawami ruchliwymi, mogącymi rozlewać się na wszystkie strony i tworzyć pokrywy lawowe
W środowisku spotykamy poniższe typy działalności wulkanicznej:
- Typ Islandzki - charakteryzuje się wypływem bardzo płynnej lawy szczelinami
- Typ Hawajski - o typie efuzywnym
- Typ Strombolijski - o typie eufuzywno - eksplozywnym
- Typ Wulkanijny - rodzaj wulkanu eksplozywno - efuzywnego
- Typ Wezuwiański - rodzaj wulkanu eksplozywno - efuzywnego
- Typ Pliniański - rodzaj wulkanu eksplozywnego
Obecnie kula ziemska posiada około 1 300 czynnych wulkanów.
Najsłynniejszymi wybuchami charakteryzowały się wulkany:
- Wezuwiusz w 79r.
- Etna w 1169r.
- Tambora w 1815r.
- Coseguina w 1835r.
- Krakatau w 1883r.
- Bandaisan w 1888r.
- Mt Pelee w 1902r.
- Katmai w 1912r.
- Kilauea w1924r.
- St Helens w 1980r.
- El Chichon w1982r.
- Pinatubo w 1991r.
Liczne eksplozje wulkaniczne powodują ogromne zniszczenia ludzkich osiedli, kompleksów gleb, lasów itp., ale znaczna żyzność kompleksów gleb wytworzonych na utworach powulkanicznych przyciąga osadnictwo, mimo ustawicznego zagrożenia życia człowieka
Obszary rozłamów ryftowych na kontynencie afrykańskim charakteryzują się występowaniem wulkanów bazaltowych. Lawy te zawierają znaczną ilość alkaliów, związków sodu i potasu. Około 80 czynnych wulkanów zlokalizowanych jest wokół Pacyfiku, tworząc tzw. "Ognisty Pierścień", ciągnący się wzdłuż wschodnich wybrzeży Azji i zachodnich wybrzeży kontynentów Ameryki Północnej i Południowej. Powyższe wulkany zlokalizowane są w strefie subdukcji i są zjawiskiem towarzyszącym poszczególnym fazom orogenez.
