Wiadomości ogólne:

Beskidy są obszarem górzystym, stanowiącym północną, zewnętrzną częścią Karpat. Ciągną się od doliny rzeki Beczwy w Czechach do doliny rzeki Czermosz na terenie Ukrainy, na długości około 600 km. Ich szerokość sięga do 50 km. W ich obrębie wyróżnia się:

  • Beskidy Zachodnie, do których zalicza się: Góry Hostyńskie, Beskid Śląsko-Morawski, Beskid Śląski, Kotlinę Żywiecką, Beskid Żywiecki, Beskid Mały, Beskid Makowski, Beskid Wyspowy, Gorce, Kotlinę Sądecką i Beskid Sądecki.
  • Beskidy Środkowe, które dzieli się na: Beskid Niski i Góry Ondawskie.
  • Beskidy Wschodnie, w skład których wchodzą: Beskidy Lesiste i Beskidy Połońskie.

Najwyższym szczytem Beskidów na obszarze Polski jest Babia Góra o wysokości 1 725 m n.p.m., znajdująca się w obrębie Beskidów Zachodnich.

Geologia i ukształtowanie powierzchni:

Beskidy budują naprzemianległe warstwy piaskowców, łupków ilastych i zlepieńców, tworzących tzw. flisz karpacki, który został sfałdowany podczas orogenezy alpejskiej. W okresie plejstocenu góry te podlegały procesom peryglacjalnym, które doprowadziły do częściowej denudacji tego obszaru i nadania mu charakteru gór średnich. Beskidy charakteryzują się wzniesieniami o zaokrąglonych i często spłaszczonych grzbietach i łagodnych stokach, porozdzielanych głębokimi dolinami rzek.

Warunki klimatyczne:

Beskidy posiadają klimat umiarkowany górski, z widocznymi na zachodzie wpływami wilgotnego klimatu oceanicznego, a na wschodzie klimatu kontynentalnego. Średnia temperatura powietrza wykazuje spadek z wysokością i wynosi od +8ºC na obszarach podgórskich do -2ºC na Babiej Górze. Roczna suma opadów kształtuje się na poziomie od 800 do 1 300 mm.

Szata roślinna:

Roślinność Beskidów ma układ piętrowy. Wyróżnia się:

  • Piętro podgórskie (do 900 m n.p.m.), w którym dominują lasy mieszane, obecnie w dużym stopniu wycięte.
  • Regiel dolny (900 - 1 150 m n.p.m.), który tworzą głównie lasy świerkowe z domieszką jodły, buka i jaworu.
  • Regiel górny (1 150 - 1 360 m n.p.m.), na który składają się lasy świerkowe.
  • Piętro kosodrzewiny (występuje na Babiej Górze i Pilsku, gdzie wznosi się od 1 360 do 1 650 m n.p.m.), towarzyszy mu porzeczka skalna i jarzębina zwyczajna.
  • Piętro hal (in. łąk alpejskich, na Babiej Górze sięga powyżej 1 650 m n.p.m.).

Flora Beskidów jest dość uboga. Brak w niej endemitów i roślin reliktowych.

Świat zwierzęcy:

Beskidy zamieszkują jelenie, sarny, dziki, wilki, rysie, żbiki, borsuki i kuny. Spośród ptaków występują tu: sikory, drozdy, dzięcioły, głuszce, orliki krzykliwe, gadożery, myszołowy, kruki, jarząbki i puchacze. Dla gadów i płazów charakterystyczne są: salamandry plamiste, kumaki górskie, traszki górskie, padalce, gniewosze i żmije. W beskidzkich rzekach i strumieniach mieszkają: karpie, leszcze, lipienie i pstrągi potokowe. Na faunę owadów składają się głównie: chrząszcze, motyle i muchówki.

Warunki wodne:

Przez obszar Beskidów przebiega europejski dział wodny pomiędzy dopływami Wisły i Dunaju. Dopływami Wisły są: Soła, Raba, Skawa, Dunajec, Biała, Wisłok, Wisłoka i San. Do dopływów Dunaju należą: Beczwa, Orawa i Cisa. Ponadto przepływają tu także rzeki Olza i Ostrawica, będące dopływami Odry oraz Czeremosz, stanowiący dopływ Dniestru. Beskidzkie rzeki charakteryzują się dużymi wahaniami stanów wód.

Ochrona przyrody:

Na terenie polskich Beskidów utworzono cztery parki narodowe: Babiogórski Park Narodowy, Gorczański Park Narodowy, Magurski Park Narodowy i Bieszczadzki Park Narodowy, a ponadto kilka parków krajobrazowych i kilkadziesiąt rezerwatów przyrody.

Babiogórski Park Narodowy - powstał w 1954 r. Obejmuje część najwyższego masywu polskich Beskidów - Babią Górę, na przestrzeni 3 392 ha. W 1977 r. został wpisany na światową listę rezerwatów biosfery UNESCO. Ochrania się w nim między innymi klasycznie wykształcony układ pięter roślinnych i zespół roślinności naskalnej.

Gorczański Park Narodowy - istnieje od 1981 r. Obejmuje centralną i północno-wschodnią część pasma Gorców na obszarze 7 030 ha. Jego głównym celem jest poznanie i ochrona całego ekosystemu przyrodniczego obszaru.

Magurski Park Narodowy - utworzono go w 1995 r. w obrębie Beskidu Niskiego na powierzchni 19 439 ha. Chroni on obszar przejściowy pomiędzy Karpatami Wschodnimi a Karpatami Zachodnimi, który jest regionem unikatowym w skali całych gór.

Bieszczadzki Park Narodowy - został utworzony w 1973 r. Zajmuje powierzchnię 27 064 ha, co sprawia, iż jest trzecim pod względem wielkości parkiem narodowym w Polsce. Swym zasięgiem obejmuje większą część obszaru polskich Bieszczadów Zachodnich. Od 1992 r. Bieszczadzki Park Narodowy wchodzi w skład Międzynarodowego rezerwatu Biosfery "Karpaty Wschodnie" o łącznej powierzchni 213 211 ha. Jego podstawowym zadaniem jest ochrona typowego krajobrazu Karpat Wschodnich, który zachowany tu jest w naturalnym lub prawie naturalnym stanie.

Gospodarka:

Beskidy nie są regionem zasobnym w surowce mineralne. Jedynymi zasobami o znaczeniu gospodarczym są, występujące w rejonie Krosna, Jasła i Sanoka, złoża ropy naftowej i towarzyszących jej: gazu ziemnego, wosku ziemnego i asfaltu. Na bazie wydobycia i przetwórstwa tych surowców w obrębie Beskidu Wschodniego utworzono Karpacki Okręg Przemysłowy. Rozwinięte są tu także inne gałęzie przemysłu, takie jak: przemysł elektromaszynowy, chemiczny, środków transportu, mineralny, odzieżowy i spożywczy. Prowadzi się tu ponadto eksploatację piaskowca. Drugim ważnym przemysłowym obszarem regionu jest Bielski Okręg Przemysłowy (w dużym stopniu zintegrowany z Górnośląsko-Krakowskim Okręgiem Przemysłowym) oparty głównie na przemyśle włókienniczym i odzieżowym (sięgające XIII wieku tradycje sukiennicze Bielsko-Białej). W jego skład między innymi wchodzą: Bielsko-Biała, Andrychów, Kęty i Żywiec. Rozwija się tu także przemysł motoryzacyjny, elektromaszynowy, obuwniczy i spożywczy.

Niewątpliwym bogactwem Beskidów są wody mineralne. Występują one głównie w Beskidzie Sądeckim. W miejscach występowania tych wód istnieje szereg miejscowości uzdrowiskowych, takich jak: Krynica, Muszyna czy Piwniczna Zdrój.

Zasobność Beskidów w lasy sprawiła, iż jest to region rozwijającego się przemysłu drzewnego i celulozowo-papierniczego.

Na beskidzkich rzekach znajduje się kilka zbiorników i towarzyszących im elektrowni wodnych: w Porąbce i Trefnej na Sole, w Solinie i Myczkowcach na Sanie oraz w Rożnowie i Czchowie na Dunajcu.

Rolnictwo, ze względu na niekorzystne warunki przyrodnicze (surowy klimat, górskie gleby, niekorzystne ukształtowanie powierzchni), nie ma w rejonie Beskidów większego znaczenia. Jedynie w dolinach rzek i na łagodnych zboczach pogórza prowadzi się uprawy żyta i pszenicy, a wyżej (nawet do około 1 000 m n.p.m.) także owsa i ziemniaków. Do niedawna istotną rolę w gospodarce rolniczej tego obszaru odgrywała hodowla owiec. Traci ona jednak obecnie na znaczeniu ze względu na niedochodowość.

Coraz większą rolę w gospodarce Beskidów zaczyna odgrywać turystyka, która staje się głównym źródłem dochodów miejscowej ludności. Do głównych form beskidzkiej turystyki należą: turystyka piesza, rowerowa, sportów zimowych, a także sportów powietrznych (paralotniarstwo). Duże znaczenie ma także turystyka tzw. weekendowa mieszkańców Krakowa i miast Górnego Śląska.

Charakterystyka regionalna:

Beskidy Zachodnie:

Beskidy Zachodnie są najwyższą częścią Zewnętrznych Karpat Zachodnich. Rozciągają się na obszarze Czech, Słowacji i Polski, od Gór Chostyńskich po dolinę Kamienicy. Mają charakter gór średnich, a ich wysokości wahają się od 600 do 1 400 m n.p.m. Ich najwyższymi masywami są Babia Góra i Pilska, które jako jedyne przekraczają 1 500 m n.p.m. W granicach Polski zajmują około 5,7 tys. km² powierzchni.

  • Beskid Śląski - jest to część Beskidów Zachodnich, leżąca pomiędzy doliną Olzy i Przełęczą Jabłonkowską na zachodzie a Kotliną Żywiecką na wschodzie. Rozciąga się na przestrzeni 700 km². Jest on najdalej na zachód wysuniętą częścią polskich Beskidów. Dzieli się na dwa pasma górskie: Czantorii i Baraniej Góry, które rozdzielone są doliną Wisły. Najwyższymi szczytami są: Skrzyczne (1 257 m n.p.m.) i Barania Góra (1 220 m n.p.m.), a ponadto: Czantoria i Stożek. Na baraniej Górze znajdują się źródła Wisły.
  • Beskid Żywiecki - jest to najwyższa część Beskidów Zachodnich, rozciągająca się od Przełęczy Koniakowskiej na zachodzie po Przełęcz Sieniawską na wschodzie. Przebiega nim europejski dział wodny pomiędzy dorzeczem Wisły a Dunaju. Dzieli się na pięć odrębnych pasm: Wielką Raczę, Masyw Pilski, Pasmo Babiogórskie, Pasmo Jałowieckie i Pasmo Podhalańskie. W obrębie Pasma Babiogórskiego znajduje się najwyższy szczyt - Babia Góra (1 725 m n.p.m.). Na obszarze Beskidu Żywieckiego znajduje się najwyższy wodospad Beskidów zachodnich - Sopotnia Wielka. W obrębie Beskidu Żywieckiego utworzono Babiogórski Park Narodowy, który włączony został na listę Światowych Rezerwatów Biosfery. Znajduje się tu także Żywiecki Park Krajobrazowy.
  • Beskid Makowski (dawniej nazywany Beskidem Średnim) - jest to część Beskidów Zachodnich, od zachodu ograniczona doliną rzeki Koszarawy (dopływ Soły), a od wschodu doliną rzeki Krzyworzeki (dopływu Raby). Dzieli się na trzy pasma: Pasmo Pawelskie, pasmo z Koskową Górą i grupę Lubomira i Łysiny. Pasma te rozdzielają rzeki - Skawa i Raba. Najwyższym szczytem jest wzniesienie Lubomir (904 m n.p.m.).
  • Beskid Wyspowy - jest to część Beskidów Zachodnich, leżąca między doliną rzeki Skawy a Kotliną Sądecką. Tworzą ją odosobnione, pojedyncze wzniesienia, o znacznych wysokościach względnych (kilkaset metrów), będące denudacyjnymi ostańcami wystającymi z dolin śródgórskich. Najwyższym szczytem jest Mogielica (1 170 m n.p.m.).
  • Gorce - jest to część Beskidów Zachodnich, położona pomiędzy Przełęczą Sieniawską na zachodzie a przełomem Dunajca na wschodzie. Jej najwyższe szczyty stanowią: Turbacz (1 310 m n.p.m.) i Jaworzyna (1 287 m n.p.m.). Są one wyraźnie wyodrębnionym pasmem górskim, poprzecinanym głębokimi dolinami potoków górskich z licznymi wodospadami. Centralną część masywu Gorców obejmuje Gorczański Park Narodowy.
  • Beskid Sądecki - jest to część Beskidów Zachodnich, rozciągająca się od przełomu Dunajca dna zachodzie do doliny Kamienicy Nawojowskiej i Przełęczy Tylickiej na wschodzie. Dzieli się na dwie części: Pasmo Radziejowej i Pasmo Jaworzyny. Najwyższym wzniesieniem jest Radziejowa (1 262 m n.p.m.). Beskid Sądecki w około 70% jest zalesiony, a w jego obrębie znajduje się ponadto wiele źródeł wody mineralnej. Przez jego obszar przepływa Poprad, który tworzy przełomową dolinę. Znaczny obszar tego Beskidu objęto Popradzkim Parkiem Krajobrazowym i 19-toma rezerwatami przyrody.

Beskidy Środkowe:

Beskidy Środkowe są najniższą częścią Beskidów, stanowiącą pośredni człon między Beskidami Zachodnimi a Beskidami Wschodnimi. Ciągną się od Przełęczy Tylickiej na zachodzie do doliny Osławy i Przełęczy Łupkowskiej na wschodzie. Na terytorium Polski zajmują 2,1 tys. km² powierzchni i pokrywają się z pasmem Beskidu Niskiego.

  • Beskid Niski (nazywany także Beskidem Środkowym lub Średnim) - jest to część Beskidów Środkowych, leżąca pomiędzy Przełęczą Tylicką na zachodzie a Przełęczą Łupkowską i doliną Osławy na wschodzie. Średnia wysokość nie przekracza 1 000 m n.p.m., co sprawia, iż jest on najniższą częścią Karpat (najniżej położona jest Przełęcz Dukielska 502 m n.p.m.). Stanowi on europejski dział wodny. W jego obrębie znajduje się szereg jaskiń osuwiskowych (na zboczach doliny Jesiołki ma miejsce największa koncentracja jaskiń w całych polskich Beskidach). Wschodnia granica Beskidu Niskiego stanowi ponadto umowną granicę rozdzielającą Karpaty na część zachodnią i wschodnią. Najwyższym szczytem Beskidu Niskiego na obszarze Polski jest Lackowa (997 m n.p.m.). Jego część centralną (pasmo Magurskie) obejmuje Magurski Park Narodowy, ponadto w jego wschodniej części utworzono Jaśliski Park Krajobrazowy.

Beskidy Wschodnie:

Beskidy Wschodnie rozciągają się na obszarze Ukrainy, Polski, Słowacji i Rumunii i wchodzą w skład Zewnętrznych Karpat Wschodnich. Od zachodu ogranicza je dolina Osławy i przełęcz Łupkowska a od wschodu dolina Czeremoszu. Pod względem geologicznym zbudowane są tak samo jak Beskidy Zachodnie, z serii fliszowych, różnią się jednak pod względem tektonicznym, tzn. charakteryzują się większymi względnymi i bezwzględnymi wysokościami, a ponadto nie posiadają podgórzy (charakterystycznych dla Beskidów Zachodnich). Najwyższe wzniesienia Beskidów Wschodnich znajdują się w paśmie Czarnochory, z czego najwyższym szczytem jest Howerla (2 061 m n.p.m.). Na obszarze Polski znajduje się jedynie niewielki fragment Beskidów Wschodnich - Bieszczady Zachodnie, będące częścią Beskidów Lesistych.

  • Beskidy Lesiste - jest to część Beskidów Wschodnich rozciągająca się od doliny Sanu na północnym-zachodzie do doliny Czeremoszu na południowym-wschodzie. Wysokości najwyższych pasm przekraczają 1 500 m n.p.m. Na terytorium Polski znajdują się Bieszczady Zachodnie z najwyższym szczytem - Tarnicą (1 346 m n.p.m.). Najwyższa część Bieszczad objęta jest Bieszczadzkim Parkiem Narodowym, który uznany został za Światowy Rezerwat Biosfery.