Wiatr i jego działalność

Wiatr jest jednym z czynników klimatycznych mających wpływ na rzeźbę i ukształtowanie terenu. Pod wpływem jego działalność kształtują się różnego rodzaju formy terenu. Rzeźba i formy terenu ukształtowane pod wpływem wiatru noszą nazwę eolicznych. Działalność wiatru jest najintensywniejsza na obszarach pustynnych oraz terenach nadmorskich. Wiatr może transportować materiał, który napotyka na swojej drodze niszczyć go lub pod jego wpływem mogą powstać nowe formy.

Niesiony materiał w postaci ziaren może być transportowany w wyniku toczenia się lub przesuwania, bardzo drobny materią jest unoszony - proces zwany suspensją, lub może być przenoszony w wyniku skakania ziaren - saltacja. Kiedy siła wiatru staje się coraz mniejsza, następuje deponowanie materiału. Działalność niszcząca wiatru do przede wszystkim proces wywiewania danego materiału - proces deflacji. Skutkiem tego są zagłębienia, rynny oraz niecki deflacyjne. Dany materiał może podlegać procesowi deflacji, dotąd dopóki nie wytworzy się warstwa zwana brukiem deflacyjnym, jest to gruboziarnisty piasek, żwir, którego wiatr nie jest

w stanie wywiać.

Transportowany i niesiony przez wiatr materiał może powodować deformację powierzchni, z którymi się styk i uderza o nie. Proces taki nazywamy korazją, zdzieraniem. Skutkiem procesu, korazji jest szlifowanie powierzchni oraz tworzenie wygładów erozyjnych, żłobków, jam korozyjnych. Głębokość powstających żłobków i zagłębień jest różna i zależna od materiału, z jakiego zbudowana jest dana powierzchnia.

W przypadku słabo odpornego materiału mogą powstawać zagłębienia i bruzdy mające głębokość od 200 metrów do kilkunastu kilometrów. W przypadku tak głębokich bruzd są one oddzielone od siebie wzgórzami zwanymi jardangami. Objawem procesu korazji jest obecność graniaków, odruchów skalnych o zróżnicowanej wielkości, posiadają one powierzchnie oszlifowane z dwóch lub więcej stron oraz wypolerowane przez wiatr

w skutek transportu.

Formy powstające w skutek niesienia materiału przez wiatr są bardzo zróżnicowane. Na skutek akumulacji materiału niesionego przez wiatr (saltacja), tworzą się na powierzchni tzw. Zmarszczki eoliczne inaczej zwane riplemarkami. Tworzą liczne, małe wzniesienia. Innymi formami powstającymi pod wpływem działania wiatru są wydmy. Łagodne zbocze wydmy jest zwrócone w stronę wiatru, natomiast zbocze strome zwrócone jest w stronę przeciwną niż wiatr. Ziarenka piasku znajdujące się po stronie wiatru, są przez niego niesione do góry po osiągnięciu szczytu spadają na dół. Wydmy posiadają zróżnicowane kształty, mogą być podłużne, prostopadłe, poprzeczne w zależności od kierunku wiatru i ułożenia się do niego wydmy. Wydmy posiadające kierunek podłużny występują głównie na pustyniach i w dolinach rzek, wszędzie tam gdzie jest bardzo duża ilość materiału. Wydmy poprzeczne natomiast tworzą się głównie na wybrzeżach. Występują również wydmy o kształcie sierpowatym, wyróżniamy tu barchany (pustynie, Kalahari, Sahara i w Azji Mniejszej), są to obszary gdzie mniej jest piasku w skutek, czego końce wydmy szybciej się przemieszczają.

O wydmach parabolicznych mamy do czynienia wtedy, gdy skierowane są przeciwnie do kierunku wiatru. Końce tych wydm są zazwyczaj trzymane przez rosnąca na nich roślinność, co powoduje, że środek wydmy przemieszcza się szybciej. Występują głównie na obszarach gdzie wieją silne wiatry oraz zasobnych w piasek. Często wydmy poprzeczne z czasem przybierają formę wydm parabolicznych. Na obszarach gdzie wiatr często zmienia kierunki, powstają wydmy typu gwiaździstego. Na obszarach gdzie wydmy występują w dużych ilościach w wyniku ich przemieszczania i łączenia się mogą powstać wały piaszczyste, których długość może dochodzić do 800 kilometrów, szerokość od 1 do 3 km a wysokość 50 do 450 km. Wydmy mogą poruszać się

z różną prędkością od kilku metrów na rok lub na dzień np. wydmy nadmorskie przemieszczają się rocznie od

1 do 20 metrów.

Niesiony przez wiatr materiał pyłowy przede wszystkim z obszarów pustynnych, może być przenoszony na bardzo duże odległości. Osiadający się materiał pyłowy tworzy pokrywy lessowe. W Europie występujące pokrywy lessowe utworzyły się w okresie zlodowacenia bałtyckiego, gdy wiatry wiejące

od lądolodu niosły z przedpola lądolodu, materiał w postaci pyłów osadzający się na obszarach dzisiejszych Niemiec, Polski, Ukrainy, Kazachstanu. Na terenie Polski, pokłady lessu występują m.in. na: Wyżynie Lubelskiej, przedpolu Karpat, Przedgórzu Sudeckim. Obecnie na świecie pokłady lessu tworzą się pod wpływem wiejącego wiatru na obszarze: Chin, Mongolii, USA, Argentyny. Obszary lessowe należą do jednych

z najbardziej urodzajnych, ze względu na tworzące się na nich gleby.