POJEZIERZE SUWALSKIE

W pasie nizin środkowoeuropejskich niezwykle ważne i dość charakterystyczne miejsce przypisuje się strefie polskich pojezierzy. Rozdziela on dość szeroki teren nizinny na dwie, znacznie niższe i różne krajobrazowo części:

1. płożona od niej na południe - Kraina Wielkich Dolin.

2. ciągnące się na północy, niziny nadmorskie rozciągnięte wzdłuż wybrzeża Morza Bałtyckiego.

Pojezierze Suwalskie jest najpiękniejszym krajobrazowo a przy tym stosunkowo mało przekształconym przez działalność człowieka regionem w Polsce. Ta malownicza kraina sięga najbardziej na wschód i jest częścią Pojezierza Mazurskiego, a niektóre podziały regionalne podają także, że to pojezierze stanowi zachodnią część Litewskiego Pojezierza.

Klasyfikowanie Pojezierza Suwalskiego do dwóch odmiennych większych rozmiarów jednostek geologicznych jest związane z tym, iż jest ono bardzo wyraźnie zaznaczoną w rzeźbie indywidualnością geograficzną. A ta jego indywidualność zaznaczona jest w paru charakterystycznych elementach odróżniających tą krainę od pozostałej strefy pojezierzy. Tymi charakterystycznymi cechami są: 

1) Głównym a zarazem najważniejszym czynnikiem odpowiedzialnym za wykształconą rzeźbę na pojezierzach jest działalność lodowca skandynawskiego. Pojezierze Suwalskie charakteryzuje się szczególnie najlepiej zachowaną i przy tym urozmaiconą rzeźbą polodowcową w zasięgu tej całej strefy. Wśród elementów rzeźby należy wymienić:

A) pagóry i wzgórza utworzone z moreny czołowej, które charakteryzują się znacznymi wysokościami względnymi oraz dużymi nachyleniami stoków;

B) wysoczyzny moreny dennej z licznymi, urozmaicającymi krajobraz formami wśród których wymienić należy: kemy, ozy i drumliny;

C) głębokie i wąskie rynny lodowcowe, bardzo często wypełnione wodami i tworzą w ten sposób jeziora;

D) niemalże płaskie i rozległe sandrowe równiny;

E) duża liczba zróżnicowanych pod względem głębokości i kształtu zagłębień bezodpływowych;

2) Znaczne deniwelacje terenu sięgające nawet 100 m.
 

3) Obecnie ukształtowanie terenu wykazuje bardzo ścisły związek z ukształtowaniem terenu z czasu przedplejstoceńskiego, pomimo że w regionie Pojezierza Suwalskiego zaleganie osadów czwartorzędowych nie przekracza 200 m i jest jednym z największych na terenie Polski.

4) Występujące tu gleby są ściśle uzależnione od charakteru budujących podłoże skał, w obrębie których największą część stanowią osady polodowcowe. W środkowej oraz północnej części jest przewaga gleb brunatnych i zbielicowanych, które rozwinęły się w głównej mierze na glinach moreny. W części południowej występują gleby bielicowe utworzone na żwirach i piaskach glacifluwialnych. Na znacznych obszarach spotykane są również gleby bagienne i mułowo-torfowe, których powstanie związane jest z rynnami lodowcowymi i zagłębieniami bezodpływowym.

5) Większa część regionu Pojezierza Suwalskiego położona jest w obrębie dorzecza Niemna, a tylko niektóre jego terytoria stanowią zasilanie dorzecza Wisły (w części południowo-zachodniej) oraz Pregoły (w części północno-zachodniej). Rzeki w tym rejonie charakteryzują się, w porównaniu do rzek na pozostałych obszarach Polski, większym spadkiem (średnio 1,5 promila), niedużą długością i dość nietypowymi cechami reżimu rzecznego.

6) Na obszarze Pojezierza Suwalskiego występuje znaczna ilość jezior, głównie są to jeziora pochodzenia lodowcowego. Około 300 z nich ma powierzchnię ponad 1 ha. Największym jeziorem są Wigry (we wsi zespół klasztorów Kamedułów z XVII i XVIII wieku), natomiast najgłębszym jeziorem jest Hańcza (108,5 m). Jest ono najgłębsze nie tylko w tym regionie ale na całym Niżu Środkowoeuropejskim. Wysokie walory krajobrazowe mają szlaki kajakowe, zwłaszcza na Czarnej Hańczy i na Kanale Augustowskim.

7) Uwarunkowania klimatyczne wschodniej części Pojezierza Mazurskiego, do którego należy Pojezierze Suwalskie odznaczają się wysokim kontynentalizmem i są zdecydowanie surowsze niż w pozostałej części pojezierza. Odzwierciedla się to między innymi w długości trwania pory zimowej, późniejszym wkraczaniem wiosny, krótkim latem i przewagą opadów w miesiącach letnich. Długość okresu gospodarczego wynosi tu tylko 220 dni a zatem warunki klimatyczne nie są sprzyjające dla rolnictwa, ale za to sprzyjają rozwojowi turystyki w sezonie zimowym - uprawianiu narciarstwa, a na jeziorach jachtingu bojerowego.

8) Współczesna szata roślinna występująca na Pojezierzu Suwalskim jest odzwierciedleniem wszystkich elementów środowiska przyrodniczego w tym regionie. Cechą charakterystyczną jest duży udział gatunków, które są typowe dla tej części Europy, a także występowaniem reliktów polodowcowych. Powierzchnia Pojezierza Suwalskiego jest słabo zalesiona, tylko w części północnej występują większe zbiorowiska leśne i tworzą Puszczę Romnicką i blisko południowej granicy regionu w Puszczy Augustowskiej. Gatunkiem dominującym w tutejszych lasach jest sosna, aczkolwiek bardzo często spotykany jest też świerk wykazujący większą ekspansję i żywotność. Brak jest tu gatunków powszechnie występujących w pozostałych regionach takich jak buk, jawor czy dąb bezszypułkowy. Na terenie województwa znajdują się cztery puszcze, zajmujące niemalże 1/3 jego całej powierzchni, wśród nich należy wymienić najbardziej rozległą w całym kraju - Puszczę Augustowską.

Na obszarze Pojezierza Suwalskiego utworzono dwa parki narodowe. Są to Wigierski oraz Biebrzański Park Narodowy, obok nich powstały parki krajobrazowe - Suwalski oraz Mazurski, blisko 50 rezerwatów przyrody, wszystko łącznie zajmuje około 5,5 tys. km2 i stanowi obszar chroniony. Ponad 60 różnych gatunków ssaków, 40 gatunków ryb, 300 gatunków ptaków, prawie 90 gatunków rzadko występujących roślin, zróżnicowanie form powierzchni terenu stanowią kolejny przykład bogactwa świata przyrody na Pojezierzu Suwalskim, które uznane zostało za najważniejszą część obszaru nazywanego ZIELONYMI PŁUCAMI POLSKI.