RZEKA to naturalny ciek wodny, płynący w stałym korycie, który płynie pod wpływem siły grawitacji wpada do morza lub jeziora. Rzeki zasilane są głównie przez opady atmosferyczne, ale także topniejące śniegi i lodowce. Początek rzeki może mieć formę źródła lub obszaru źródliskowego, zdarza się także, że rzeka powstaje z połączenia kilku mniejszych potoków lub wypływa z jeziora, lodowca lub bagna. Rzeka stała uchodzi do innej rzeki, jeziora lub morza. Rzeki uchodzące do zbiornika wodnego nazywa się rzekami głównymi, pozostałe to ich dopływy. Rzeka główna wraz z dopływami tworzy system rzeczny.

Przez większą część roku rzeka płynie swoim łożyskiem. Łożysko to ten fragment dna doliny którym stale płynie woda, łożysko wraz z terasą zalewową to koryto. Łożysko ciągle się zmienia na skutek meandrowania, przemieszczania osadów, podcinania progów i powodzi. W części potoków górskich łożysko jest praktycznie tożsame z korytem

Pod względem ciągłość zasilania rzeki można podzielić się na:

Stałe - woda płynie w nich przez cały czas, występują na obszarach gdzie opady są większe od parowania Okresowe - prowadzą wody przez jakiś okres w ciągu roku, występują na obszarach, gdzie zaznacza się pora sucha i pora deszczowa

Epizodyczne - prowadzą wodę sporadycznie i nieregularnie, występują na obszarach suchych, gdzie opady są bardzo małe np. na pustyniach

Pod względem długości rzeki i wielkości jej dorzecza można wydzielić następujące rzeki:

małe -dł. 100-200 km, powierzchnia dorzecza 1-10 tys. km2

średnie - dł. 200-500 km, powierzchnia dorzecza 10-100 tys. km2

duże - dł. 500-2500 km, powierzchnia dorzecza 0,1-1 mln km 2

wielkie - dł. ponad 2500 km, powierzchnia dorzecza ponad 1 mln km 2

Ze względu na charakter środowiska fizycznogeograficznego dorzecza oraz kształt doliny można wyróżnić rzeki:

górskie (wyżynne)- mają głębokie doliny, wąskie koryta (często z progami i wodospadami) o dużym spadku. Przykładem górskiej rzeki może być Wisłok. Jest to rzeka o wartkim biegu, skalistym podłożu z licznymi przełomami. Wypływa na wysokości 823 m n.p.m. w Beskidzie Niskim, ze stoków Kanasiówki. Przepływa przez Pogórze Bukowskie, Doły Jasielsko-Sanockie, Dolinę Sandomierską.

równinne (nizinne),maja zazwyczaj szerokie doliny i kręte koryta. Mogą dzielić się na odnogi. Rzeki równinne nie mają też wielkiego spadku. Rzeką nizinną rzeką Narew. Jest to prawy dopływ Wisły, swój początek bierze na Białorusi. Rzeka ta., tworzy rozległe powierzchnie bagien, błot i torfowisk. Jest jedynym w Europie i jednym z trzech na świecie przykładem rzeki zwanej rzeką warkoczową (płynie siecią rozgałęziających się i łączących się koryt).

jeziorne - takie które wypływają z jezior lub przepływają przez jeziora;

bagienne - występują na obszarach bagiennych

krasowe występują na obszarach krasowych - Rzeka Zramanja to typowa rzeka krasowa w północnej Dalmacji (Chorwacja) w niektórych częściach ma burzliwe wodospady, kaskady, katarakty i jest ograniczona cieśninami. Górny ciek przepływa przez szeroką dolinę, dalej płynie kanionem aż do swego ujścia.

Działalność rzeźbotwórcza rzek może być niszcząca i budująca, polega na:

Erozji - rzeki żłobią koryto w głąb, np. powodując powstanie dolin o kształcie litery V (erozja wgłębna - górny odcinek rzeki) i wszerz, tworząc m.in. meandry (erozja boczna - środkowy )

Transporcie - rzeki przenoszą znaczne ilości materiału wywleczonego z dna łożyska rzeki oraz spłukiwanego ze zboczy doliny, transport jest uzależniony od spadku rzeki i ilości wody którą ona niesie

Akumulacji - rzeki osadzają niesiony materiał na odcinkach, gdzie nurt rzeki jest słabszy, w wyniku akumulacji mogą nadbudowywać fragment lądu tworząc np. przy swoim ujściu do zbiornika wodnego deltę

Intensywność erozji rzecznej zależy od prędkości płynięcia wody, ilości i jakości wleczonego materiału oraz odporności podłoża. Prędkość płynięcia wody w rzece (mierzona w m na sek.) zależy od nachylenia terenu (spadku rzeki), charakteru dna i brzegów oraz masy spływających wód.

Bieg rzeki dzieli się zazwyczaj na trzy odcinki: górny, środkowy i dolny, które wyróżnia odmienny udział erozji i akumulacji.

W górnym biegu rzeki jej siła jest bardzo duża z powodu dużego spadku terenu. Na tym odcinku rzeka wykonuje największą pracę erozyjną. Woda wdziera się w głąb podłoża. Erozja taka nosi nazwę erozji wgłębnej. Podczas intensywnej erozji podłoża odporniejsze skały tworzą na rzece progi skalne i wodospady. Na tym odcinku rzeki może również dojść do erozji wstecznej, która powoduje cofanie się progów.

Rzeka przenosi duże ilości materiału skalnego w postaci dużych kamieni, które stopniowo pod wpływem działalności wody są coraz bardziej gładkie(otoczaki). Typowe rzeki górskie, takie jak np. w Andach mają niewielką długość i odznaczają się gwałtownością. W rzece takiej nie ma dobrych warunków dla roślinności, ani zbyt wielu gatunków zwierząt.

Materiał, który niesie w swoich wodach rzeka osadza się stopniowo na jej dnie w zależności od wielkości spadku rzeki. Na początku osadza się gruby materiał, który stopniowo przechodzi do coraz drobniejszego.

Może się zdarzyć, że spadek rzeki gwałtownie spada np. podczas powodzi, wtedy rzeka przeciążona niesionym ilością niesionego materiału, pozrzuca jednocześnie gruby i drobny materiał. Rzeka górska, która uchodzi do rzeki o znacznie mniejszym spadku często tworzy z pozostawionego materiału niewielkie stożki napływowe. W górnym biegu rzeki siły erozyjne są bardzo duże, proces erozji przeważa nad procesami akumulacyjnymi i przyczynia się do urozmaicenia rzeźby terenu.

W środkowym biegu rzeki jej spadek jest dużo mniejszy, procesy erozji wgłębnej znacznie się osłabiają. Rzeka przerzuca swój nurt z jednej strony na drugą, podcinając brzegi i tworząc zakola inaczej zwane meandrami. Występuje zjawisko erozji bocznej. Rzeka tworzy zakola tzw. meandry przerzucając nurt z jednego brzegu na drugi. Wraz ze spadkiem erozji wgłębnej nasilają się procesy akumulacji, koryto rzeki zaczyna pokrywać się osadami. Kiedy zwiększa się nieco spadek, rzeka porzuca zakola i tworzą się tzw. starorzecza - gdzie zgromadzona jest woda.

W dolnym biegu rzeka płynie bardzo wolno, na tym odcinku najintensywniejsza jest akumulacja. W zależności od tego do jakiego zbiornika wodnego uchodzi rzeka powstaje ujście zwane deltą bądź lejkiem. Jeżeli rzeka uchodzi do płytkiego, spokojnego morza gdzie nie występują silne pływy ani pływy, wtedy materiał niesiony przez rzekę zostaje osadzony przy ujściu. Osady te nadbudowują dno zbiornika wodnego, niekiedy aż do powierzchni wody. Rzeka może wtedy wydłużyć swój bieg, rozdziela się na kilka ramion i rozbudowuje nadwodną część akumulacyjnych osadów. Tworzy się stożek napływowy zwany deltą. Niektóre delty mogą mieć bardzo duże rozmiary. Największą deltę utworzyła Amazonka, zajmuje ona powierzchnię 100 tys.km2, delta Gangesu zajmuje 86 tys.km2, Missisipi 32 tys.km2, a delta Wisły 1,6 tys.km2

W miejscu występowania pływów oraz przy dużych głębokich zbiornikach powstają ujścia lejkowate - estuaria. Fala przypływu niszczy brzegi i nie pozwala na osadzanie4 się materiału akumulacyjnego.

Efektem działalności rzeki jest dolina o kształcie litery V. Dolina V-kształtna to typ doliny, której przekrój poprzeczny zbliżony jest kształtem do litery V. Charakteryzuje się ona stromymi zboczami, pokrytymi drobnym materiałem skalnym oraz wąskim dnem, w którym płynie ciek wodny. Doliny te występują głównie w górnym biegu rzek. Powstają wskutek erozji dennej. Doliny V-kształtne to często spotykany element krajobrazu w polskich górach.

Terasą nazywa się stary opuszczony fragment dna doliny, który powstał w wyniku zmiany poziomu podstawy erozyjnej. Efektem kilkakrotnych zmian poziomu podstawy erozyjnej jest występowanie kilku poziomów terasy, oddzielonych od siebie progami.

Można wyróżnić kilka rodzajów teras, różniących się od siebie budową i pochodzeniem:

abrazyjne, powstają na skutek niszczenia przez fale morskie i unoszony przez nie materiał brzegów, zbudowanych ze skał litych,

erozyjne, powstają na skutek erozji (bocznej, a następnie wgłębnej) w dnie doliny rzecznej

akumulacyjne, powstają w efekcie wypełnienia dna doliny rzecznej osadami aluwialnymi, a następnie wcięcia się w nie koryta, jednak rozcięcie nie jest zbyt głębokie i nie dochodzi do skały litej w podłożu

Na terenie Polski najczęściej występują terasy akumulacyjne.

Procesy akumulacyjne rzek sprawiają, że nadbudowuje się ląd, zapobiega to całkowitemu rozmyciu kontynentów.