Ukształtowanie powierzchni Ziemi zależy od wielu czynników, wewnętrznych (wulkanizm, plutonizm, trzęsienia ziemi) oraz zewnętrznych, takich jak wietrzenie, erozja, akumulacja, denudacja i inne. Rzeźbiarzami powierzchni ziemi mogą być wody płynące, morza, lodowce, wiatr itd. W pracy zostanie opisana działalność tego ostatniego czynnika.

Tak jak wszystkie czynniki oddziałujące na powierzchnię ziemi, wiatr może niszczyć i budować.

Niszcząca działalność wiatru ujawnia się, gdy niesione przez niego cząstki skalne uderzają o skałę, powodując jej powolne niszczenie. W ogóle samo wywiewanie małych lub większych cząsteczek jest już działaniem niszczącym. Najczęściej wiatr porywa malutkie cząsteczki piasku, rzadziej większy materiał, np. żwir. Często na przykład w górach widoczne są tylko grube kamienie, gdyż drobny materiał został wywiany.

Dlaczego nad morzem wiatr osiąga większe prędkości? Ponieważ tarcie przy styku z wodą jest mniejsze niż w przypadku styku z powierzchnią ziemi.

Najsilniej wiatr oddziałuje na obszarach pustyń. Ze względu na brak cieków jest największym czynnikiem rzeźbotwórczym na tych terenach. Praca wiatru jest bardzo żmudna i powolna, nawet na stepach i pustyniach.

Do pomiarów prędkości wiatru stosuje się dwunastostopniową skalę Beaforta.

Jak już wspomniano, wiatr powoduje ruch ziaren piasku, może on przyjmować formę suspensji, kiedy to maleńkie ziarna są zawieszone w powietrzu, saltacji, kiedy ziarna piasku "przeskakują z miejsca na miejsce" oraz trakcji - której podlegają już największe ziarna - jest to po prostu toczenie ich po powierzchni.

Najbardziej powszechnymi procesami eolicznymi są deflacja (przewiewanie ziaren), korazja (niszczenie skał poprzez uderzanie w nie małymi ziarnkami piasku), akumulacja (osadzanie materiału).

Deflacji poddane są cząstki luźne, które łatwo mogą się przemieszczać, najczęściej najmniejszych rozmiarów. Tego typu materiał (piaski rzeczne, żwiry, piaski nadmorskie i inne), gdy nie jest zabezpieczony, na przykład obecnością roślinności, łatwo ulega wywiewaniu. Proces ten najbardziej jest widoczny na pustyniach oraz na plażach. Poprzez wywianie drobnego materiału spomiędzy grubszego tworzy się tzw. bruk deflacyjny. Tak tworzą się hamady - pustynie kamieniste. Taką budowę ma większość obszaru Sahary, oraz tereny po północnej stronie jeziora Eyre na kontynencie Australijskim. Procesy deflacyjne sięgają nawet do poziomu wód gruntowych. Dzięki tego typu zjawiskom powstały oazy - piasek został wywiany aż do pojawienia się zwierciadła wód gruntowych. Na skutek deflacji mogą powstawać np. złoża bardzo cennych piasków.

Następnym procesem jest korazja. Za pomocą drobnych cząstek skalnych wiatr szlifuje skały (ziarna kwarcu, z których zbudowany jest piasek są bardzo twarde). Z upływem czasu powstają różnego rodzaju zagłębienia, bruzdy. Najpierw niszczone są mniej odporne skały, silniejsze pozostają, tworząc często bardzo ciekawe formy ostańcowe.

Dlaczego najczęściej formy ostańcowe występują w postaci grzybów? Ponieważ materiał unoszony na wietrze może być podnoszony na niewielkie wysokości - do trzech metrów.

Piasek żłobi nie tylko powierzchni pionowe, także w poziomych słabo odpornych skałach żłobi rowki i bruzdy (powstałe w ten sposób wybrzuszenia zwane są jardangami, można je spotkać np. w Azji Środkowej, Kaliforni, Egipcie), a odporne powierzchnie - szlifuje i zarysowuje. Tego typu działalność widać na luźnych formach skalnych - ich powierzchnia zazwyczaj jest ścięta z dwóch stron - te powierzchnie są wyszlifowane, trzecia ma nieregularny kształt, ponieważ była osłonięta przed działaniem wiatru, np. odwrócona do podłoża. Tego typu formy nazywa się graniakami. Występować mogą na wybrzeżach piaszczystych, obszarach pustynnych.

Rodzaje wydm

Na skutek procesów deflacyjnych tworzą się wydmy. Mogą przybierać różne położenia w stosunku do kierunku wiatru. Zależnie od ich kształtu można wyróżnić wydmy: barchany, poprzeczne, paraboliczne, podłużne oraz sejfy.

Barchany - przybierają kształt sierpowaty, ich końce skierowane są w kierunku wiejącego wiatru. Spowodowane jest to faktem, iż rogi wydmy są w stanie szybciej przesuwać się niż jej środkowa część. Po stronie zawietrznej znajduje się stożek usypiskowy. Tego typu wydmy często tworzą się tam, gdzie nie ma wiele piasku, np.. na obszarach żwirowych jako wydmy migrujące.

Wydmy paraboliczne - są podobne do barchanów, jednak ich rogi położone są w odwrotnym kierunku. Rogi poruszają się wolniej, ze względu na to że przytrzymywane są przez roślinność lub blokuje je wilgotne podłoże.

Wydmy poprzeczne - mają kształt wydłużony, o pofalowanych grzbietach. Tworzą się na obszarach o dużej ilości piasku. Powstają na skutek wiatrów, które wieją cały czas w jednym kierunku.

Seeify - są to wydmy podłużne. Często ciągną się w postaci kilkukilometrowych wałów. Ustawiają się równolegle do kierunku wiejącego wiatru. Ich grzbiety mogą być pofalowane, czasem przybierają kręte kształty. Seeify również tworzą się w miejscach, gdzie jest dużo piasku i jest on ciągle dostarczany.

Draasy - są to wydmy o bardzo dużych rozmiarach. Są to wysokie piaszczyste pagórki (o wysokości kilkudziesięciu lub więcej metrów). Często tworzą się na nich mniejsze wydmy. Zazwyczaj występują w grupach, jednak odstęp między nimi również jest znaczny - nawet kilka kilometrów. Mogą mieć różne kształty - takie jak mniejsze wydmy. Tempo ich przesuwania się jest bardzo powolne, również czas powstawania ich jest bardzo długi. Prawdopodobnie duża część tych form eolicznych jest pozostałością po poprzednich epokach.

Na skutek różnic w ciężarze piasku, ziarna szybko ulegają sortowaniu podczas przenoszenia ich przez wiatr. Nieco wolniej zachodzi abrazja. Ziarna pisku przenoszone przez wiatr są najczęściej zbudowane z kwarcu, czasami z wapnia, gipsu czy arkozy. Ziarna zazwyczaj nie są mniejsze niż 0,2 mm i nie większe 0,45 mm. Ziarna, które długo podlegają procesom eolicznym, są zazwyczaj obtoczone. Na ziarnkach piasku widoczne są ślady rzeźbienia ich poprzez abrazję lub rozpuszczanie.

Największymi obszarami, gdzie zachodzą procesy eoliczne są pustynie piaszczyste (ergi). Znajdują się one między 20 a 30 równoleżnikiem, czyli tam gdzie klimat jest gorący, suchy, a średnie roczne sumy opadów - minimalne. Pustynie piaszczyste tworzą się zazwyczaj w obniżeniach terenu i otoczone są pustyniami kamienistymi. Obecność cieków okresowych zatrzymuje procesy eoliczne na obrzeżach pustyń.

Na niektórych obszarach prędkość poruszania się wydm wynosi nawet 20 metrów/dzień. Jest to bardzo niekorzystne zjawisko z punktu widzenia człowieka, ponieważ jest ono niebezpieczne dla osiedli ludzkich, pól, lasów, dróg. Kiedy wydma zasypie rzekę, może prowadzić to do powstawania jezior i zaburzać równowagę w stosunkach wodnych.

Nie same tylko wydmy są ciekawą formą eoliczną, urozmaicająca krajobraz plaż czy ergów. Również i na ich powierzchni mogą powstawać interesujące miniformy. Wiatr tworzy na nich tzw. riplemarki czyli charakterystyczne nierówności.

Często wiatr porywa bardzo drobne cząsteczki i przenosi je na ogromne odległości. Zjawisko to zwane jest pyłem atmosferycznym. Czasami zdarza się że do Europy zostają przewiane pyły z Sahary. Często tworzą one bardzo malownicze wąwozy.

Na Wyżynie Lubelskiej utworzyły się pokłady lessu, który również jest bardzo drobnym pyłem przeniesionym tam przez wiatr.